اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۱ تير ۱٣۹۶ -  ۲۲ ژوئن ۲۰۱۷

از همان نخستین روزهایی که محمد بن سلمان، پسر محبوب سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان به کرسی قدرت در این کشور نزدیک شد زمزمه‌های تلاش او برای رسیدن به پادشاهی هم به گوش می‌رسید. از کسی پنهان نبود که شاهزاده جوان سعودی رویای پادشاهی بزرگ‌ترین کشور عربی منطقه را در سر دارد. حالا تنها دو سال بعد از به قدرت رسیدن سلمان بن عبدالعزیز، شاهزاده جوان در یک قدمی پادشاهی قرار گرفته است. در ساعات اولیه روز چهارشنبه دیوان پادشاهی عربستان رشته‌ای از فرمان‌های ملک‌سلمان را منتشر کرد و شاه سعودی طی آن فرزند خود را که در آستانه ٣٢ سالگی قرار دارد به‌عنوان ولیعهد برگزید و برادرزاده‌اش محمد بن‌نایف را از همه عناوین دولتی برکنار کرد. این اتفاق تنها چند روز بعد از تغییرات عمده در وزارت کشور عربستان صورت گرفت که برخی آن را گام‌های مقدماتی برای برکناری محمد بن نایف تلقی کرده بودند.
به نظر می‌رسد با توجه به بیماری شاه سعودی و کهولت سن او، طی روزهای آتی محمد بن سلمان با کناره‌گیری پدرش، قدرت را رسما در دست بگیرد و به این ترتیب این نخستین‌بار در تاریخ پادشاهی آل سعود بعد از ملک عبدالعزیز (پادشاه موسس) خواهد بود که قدرت به جای اینکه از برادر به برادر منتقل شود از پدر به پسر منتقل خواهد شد. عربستان که سال‌ها شاهان کهنسالی را به خود دیده ظاهرا برای ورود به عصر جدیدی از حاکمیت آماده می‌شود که نسل سوم خاندان سلطنتی قدرت را در دست خواهد گرفت.
جوانی و در عین حال بی‌تجربه بودن بن سلمان شرایطی را فراهم کرده که برخی معتقدند باید شاهد عصر تازه‌ای از حکومت داری در عربستان بود؛ دورانی که در آن ریاض به جوانگرایی، پیشرفت، توسعه و خلاقیت روی خوش نشان داده و به نوعی روح تازه‌ای در حاکمیت این کشور دمیده خواهد شد، حامیان این دیدگاه با استناد به پروژه چشم‌انداز ٢٠٣٠ که به وسیله بن سلمان اداره می‌شود معتقدند با توجه به اینکه عربستان یکی از بزرگ‌ترین صادر‌کنندگان نفت در جهان به شمار می‌رود او این کشور را وارد دوره تازه‌ای خواهد کرد که وابستگی به نفت در بودجه به حد‌اقل خود می‌رسد و مدیران جوان و کارآمد‌تری در بدنه حکومت به کار گرفته خواهند شد. این گروه معتقدند بن سلمان جسور و بی‌پرواست و همین مساله به او کمک خواهد کرد محبوبیت قابل‌توجهی در میان نسل جدید عربستان کسب کرده و در کنار مسائل اقتصادی، به دنبال ایجاد تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی این کشور نیز باشد. تحولات دو سال اخیر در زمینه داخلی و خارجی را حامیان بن سلمان نقطه قوت او می‌دانند و معتقدند با وجود جوانی و نداشتن تجربه دستاورد مطلوبی به نظر می‌رسد.
از طرفی هم برخی با تکیه بر بی‌تجربه بودن و در مواردی خودسری شاهزاده سعودی معتقدند کارنامه دو ساله او در قدرت نه تنها نکته مثبتی به همراه ندارد بلکه نشان‌دهنده سبکسری یک جوان لجوج است که از پافشاری بر اشتباهات خود و بعضا تکرار آنها ابایی ندارد، منتقدان بن سلمان با اشاره به جنگ فرسایشی یمن که طی آن نه‌تنها هزاران غیرنظامی این کشور همسایه عربستان جان خود را از دست داده‌اند بلکه، خسارت‌های مالی و جانی زیادی هم به بدنه ارتش این کشور وارد شده و نمایش نامطلوبی از قدرت نظامی کشوری به شمار می‌رود که خواستار مقابله با ایران در خاورمیانه است. قطع روابط با ایران و به بحران کشاندن روابط با همسایگان عرب خود مانند قطر نیز تنش در خاورمیانه ناآرام را افزایش داده و منتقدان بن‌سلمان را مجاب کرده او نه‌تنها از جنگ شکست‌خورده یمن درس نگرفته بلکه به دنبال ماجراجوهایی بیشتر و شاید به‌راه‌انداختن جنگی در خاورمیانه علیه ایران یا قطر باشد به همین دلیل بسیاری معتقدند روی کار آمدن بن سلمان پایان آل سعود را رقم خواهد زد. گرچه روند انتقال قدرت یا انتصاب افراد در عربستان باتوجه به پادشاهی مطلق در این کشور از پیچیدگی و ظرافت خاصی برخوردار نیست اما کنار گذاشتن ناگهانی محمد بن نایف از همه عناوین حکومتی گمانه‌هایی را درباره سرنوشت او که یکی از چهره‌های محبوب بین‌المللی به شمار می‌رفت، مطرح می‌کند.
به همین دلیل شمار زیادی تلاش کرده‌اند نخستین تصویر به دست آمده از انتقال قدرت در عربستان را به کودتایی نرم علیه محمد بن نایف جلوه دهند. احمد بدر، تحلیلگر عربی در گزارشی در خبرگزاری اسپوتنیک نوشته که برخی اتفاقی که در عربستان رخ داده را کودتای نرم تعبیر کرده‌اند اما آیا تلاش بن سلمان برای تبدیل شدن به مرد اول این روزهای عربستان را می‌توان کودتای نرم خواند؟ در گام اول باید تفسیر صحیحی از کودتای نرم بدهیم که از لحاظ سیاسی و علمی یعنی نیروهای مسلح یک دولت در قدرت بدون اینکه به صورت مستقیم در روند حاکمیت نقشی داشته باشد یا مسوولیت سیاسی کاملی داشته باشند، در حالی که نقشی پشت پرده در حکومت داشته باشند قدرت را در دست بگیرند. به نظر می‌رسد آنچه در عربستان رخ داده تا حد زیادی همین مساله را تایید می‌کند و حامیان این دیدگاه معتقدند که این نخستین بار است که بعد از تغییر حاکمیت در عربستان، حضور مردم به‌طور کامل از عرصه عمومی خالی می‌شود زیرا مردم عربستان و بر اساس فرمان‌های پادشاهی تا ١٤ شوال، یعنی ٢٤ روز در تعطیلات عید فطر خواهند بود و این حجم تعطیلات در تاریخ عربستان بی‌سابقه است. کارشناسان معتقدند بن سلمان تنها به دنبال رسیدن به تخت پادشاهی عربستان نیست بلکه می‌خواهد نقشه خاندان آل سعود را نیز به‌طور کلی تغییر دهد. تغییر در ساختار حکومت عربستان با تغییر در یکی از بندهای قانون پادشاهی این کشور کلید خورده است که در بسته فرمان‌های پادشاهی روز چهارشنبه مطرح شده است. یکی از بنود قانون پادشاهی در عربستان تاکید دارد که پادشاهان بعدی باید از پسران پادشاه موسس (ملک عبدالعزیز) یا نوادگان او باشند و با انتخاب فرد اصلح، بیعت و اعلام وفاداری به او صورت بگیرد. اما تغییری که بن سلمان در قانون ایجاد کرده این است که علاوه بر موارد فوق ولیعهد نباید پسر یا برادر پادشاه در قدرت باشد یعنی در صورت به قدرت رسیدن بن سلمان او حق نخواهد داشت که پسر یا برادر خود را به عنوان ولیعهد منصوب کند.
عبدالعزیز محمود، کارشناس مسائل کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس معتقد است گرچه با توجه به ٨٠ ساله بودن شاه سعودی راه رسیدن محمد بن سلمان به قدرت بسیار آسان شده است اما تغییر حاصل شده در قانون پادشاهی که قرار است از بعد ولیعهد کنونی اجرا شود، بحرانی را در دربار عربستان ایجاد خواهد کرد و سوال مهم‌ترین را مطرح می‌کند که ولیعهد بعدی عربستان چه کسی خواهد بود.
این سوال این پتانسیل را دارد که در خانه‌های فرزندان آل سعود جنگ تمام عیاری برپا کند زیرا همه می‌خواهند ولیعهد و پادشاه احتمالی بعدی باشند و برای نخستین بار این امکان ایجاد می‌شود که نبرد قدرت در عربستان به صورت آشکار صورت بگیرد زیرا ممکن است انتخاب یک فرد از سوی پادشاه به عنوان جانشین ولیعهد به مذاق دیگر شاهزاده‌ها خوش نیاید و با توجه به قانون جدید خود را اصلح‌تر برای حکمرانی بدانند. با این وجود محمد عبدالفتاح، تحلیلگر سیاسی معتقد است آنچه در عربستان شاهد آن بودیم مدت‌هاست که برنامه‌ریزی شده بود و به همین دلیل بن سلمان خود را در همه عرصه‌های بین‌المللی به عنوان مرد اول کشور عرضه می‌کرد و پیشنهاد داده بود که عربستان ائتلافی برای حمله به یمن را رهبری کند. نباید فراموش کنیم که برنامه‌ریزی‌های بن سلمان برای رسیدن به قدرت از دو سال پیش آغاز شده و در همه سفرهای او برای دیدار با مسوولان اروپایی و امریکایی تلاش کرده بود جایگاه مورد توجهی برای خود دست و پا کند.
مجتهد فعال توییتری معروف عربستانی که اطلاعات محرمانه درباره آل سعود را منتشر می‌کند معتقد است که روی کار آمدن بن سلمان به معنای پایان دوران آل سعود است و به همین دلیل در توییتی نوشت به همه کسانی که آرزوی زوال آل‌سعود را دارند تبریک می‌گویم. این افشاگر سعودی اعلام کرد که طی چند روز آینده تصمیماتی برای ایجاد محبوبیت برای بن سلمان گرفته خواهد شد تا به زودی پدر او از قدرت کناره‌گیری کرده تا رسما بن سلمان به عنوان شاه عربستان انتخاب شود اما قرار است این تصمیمات با بازداشت‌ها و سرکوب‌های گسترده در بدنه خاندان آل سعود نیز همراه شود. حزام الحزام کارشناس و تحلیلگر منطقه نیز همین مساله را در توییتر خود تایید کرده و نوشته بود که تدابیر شدید امنیتی در عربستان اتخاذ شده و نیروهای ویژه به حالت آماده‌باش در آمده‌اند. اما مجتهد ادامه داد بر اساس اطلاعاتی که به او رسیده خشم فراوانی خاندان آل سعود را فرا گرفته و تماس‌های زیادی در این راستا در حال برقراری است اما مشخص نیست که قرار است از این نگرانی و خشم ایجاد شده عصیانی علیه بن سلمان شکل بگیرد. وی همچنین تاکید کرد که دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا از تغییرات صورت گرفته آگاه بوده اما نهادهای قدرت در واشنگتن و کشورهای اروپایی بی‌اطلاع بوده‌اند و از این اقدام شوکه شده‌اند و احتمالا بیانیه‌هایی که منتشر خواهند کرد در همین راستا خواهد بود.
فعالان فضای مجازی مطلع در عربستان معتقدند که بن سلمان بعد از سفر ترامپ به ریاض به عموزاده‌اش بن نایف پیشنهاد داده بود که به سود او از قدرت کناره‌گیری کند و در پاداشی چند میلیارد دلاری به علاوه املاک و دارایی‌هایی در داخل و خارج عربستان به او عرضه خواهد کرد که بن نایف این شرط را پذیرفته و به آرامی برکناری خود را پذیرفته است. بر اساس این خبر بن‌سلمان همچنین به او پیشنهاد داده تا از عربستان به همراه خانواده‌اش خارج شود اما او هنوز این مساله را به صورت کامل بررسی نکرده و جوابی نداده است. محمد فرازمند، کاردار سابق ایران در عربستان در صفحه توییتر خود نوشته که بوسه‌ای که بن سلمان هنگام بیعت محمد بن نایف با او به دستان او می‌زند به این معناست، من تو را برکنار می‌کنم اما به خاطر سکوتت دستانت را می‌بوسم.
اما حزام الحزام که در توییتر خود نوشته بود بعد از تماس با یکی از فرماندهان وزارت کشور بعد از برکناری محمد بن نایف، فرمانده ارشد اطلاعاتی عربستانی به او تاکید کرده که شرایط فعلی زمان مناسبی برای گفت‌وگوهای تلفنی نیست. در همین راستا العهدالجدید در راستای تاکید بر اینکه بن‌نایف بعد از برکناری در فضایی کاملا امنیتی قرار گرفته نوشته که بن سلمان دستور داده ٥ شاهزاده سعودی و تعدادی از افسران وزارت کشور که بعد از برکناری بن نایف با او تماس گرفته‌اند در خانه‌های‌شان در بازداشت باشند. گرچه برخی گزارش‌ها نیز از حصر خانگی بن نایف سخن می‌گویند اما نمی‌توان در شرایط فعلی به راحتی از واکنش اعضای خاندان پادشاهی آگاه بود، بدون شک بسیاری از آنها که از بن سلمان باتجربه‌تر هستند خود را برای حکمرانی بر این کشور اصلح‌تر می‌دانند. با این وجود ممکن است این اختلافات فضایی شبیه به فضای دهه ٦٠ در عربستان ایجاد کند که طی آن ملک سعود به وسیله اعضای خاندان حاکم از قدرت برکنار شد و تنها پادشاهی بود که عمر فرمانروایی‌اش با مرگش پایان نیافت.

پادشاهی بن سلمان به کارگردانی امارات

روزنامه العربی‌الجدید نوشته که تصمیم برای برکناری محمد بن نایف از همه پست‌های دولتی‌اش خیلی غافلگیر‌کننده نبود زیرا بارها و در ده‌ها گزارش و تحلیل‌های بین‌المللی و عربی حاکی از قرار گرفتن بن سلمان در یک قدمی تاج و تخت در عربستان با کمک و یاری هم‌پیمان خود محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی بود. مجتهد فعال توییتری هم در این راستا گفته بود که یکی از دلایل ایجاد شدن بحران قطر با مدیریت عربستان و امارات افشا شدن طرح بن زاید برای به قدرت رساندن بن سلمان بوده است. قدرت بن زاید در تصمیم‌گیری در عربستان به قدری بوده که بعد از ایجاد شدن بحران قطر هنگامی که امیر کویت به عربستان سفر کرده بود تا در خصوص این بحران رایزنی کند، به این نتیجه می‌رسد این بحران از ابوظبی مدیریت می‌شده است. به همین ترتیب چند روز پیش به نقل از حمد المزروعی، یکی از مسوولان دولتی اماراتی نقل قولی منتشر شده بود که طی آن گفته بود بن سلمان شاه جوان بعدی عربستان است. گرچه چند روز بعد المزروعی این مساله را تکذیب کرد و گفته بود توییتی که به نام او با این مضمون منتشر شده دستکاری شده است، اما به نظر می‌رسد امارات از نیت بن سلمان برای برکناری عموزاده‌اش اطلاع داشته است.
در همین راستا نیز و در ارتباط با بحران قطر برخی از فعالان سیاسی معتقدند که بن سلمان و بن زاید پروژه‌ای برای کودتا علیه تمیم بن حمد امیر قطر داشتند و انتظار داشتند واشنگتن نیز از آنها در این زمینه حمایت کند. به همین دلیل گام اول این پروژه را اعلام جنگ علیه امیر قطر و تلاش برای انزوای این کشور در نظر گرفته بودند، بعد از اینکه فاز اول پروژه سعودی‌ها و اماراتی‌ها علیه قطر کلید خورد بن سلمان انتظار داشت در عرض یک شبانه روز کار شیخ تمیم یک سره شود و هر دو امیر‌زاده به توییت‌های دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا علیه قطر دل خوش کرده بودند که دوحه را به حمایت از تروریسم متهم کرده بود. بدون اینکه در نظر داشته باشند موسسه‌هایی مانند پنتاگون و سیا در امریکا مستقل از رییس‌جمهور با تصمیم براندازی در قطر مخالف بوده و آن را اقدامی احمقانه توصیف کرده بودند به همین دلیل وزارت دفاع امریکا ضمن امضای قرارداد فروش جنگنده به قطر، رزمایش دریایی مشترکی با این کشور برگزار کرد تا حجت را بر ریاض و ابوظبی تمام کند. بعد از لغو پروژه براندازی در قطر، شاهزاده سعودی نیروهای اطلاعاتی عربستان تحت رهبری بن نایف را در این ماجرا توبیخ کرده و مدعی شده که آنها اطلاعات غلطی به او در خصوص قطر داده بودند. برخی تحلیلگران معتقدند عدم همراهی شایسته نهادهای امنیتی امریکا با پروژه براندازی در قطر و ضعف اطلاعاتی دستگاه متبوع بن نایف، محمد بن سلمان را بر آن داشت تا با محروم کردن بن نایف از همه مقام‌های حکومتی‌اش، به جای امریکا از گزینه محبوب آنها یعنی ولیعهد پیشین عربستان انتقام بگیرند.

خبر خوش برای اسراییل

گرچه همواره مساله ارتباط پنهانی عربستان و میل این کشور برای برقراری ارتباط با اسراییل مطرح بوده اما هیچ زمانی مانند یک سال اخیر از بهبود رابطه اسراییل و عربستان سخن به میان نیامده بود، از دیدارهای پنهانی مسوولان سعودی با مسوولان رژیم صهیونیستی گرفته تا شرط عربستان برای برقراری رابطه آشکار با تل‌آویو و به رسمیت شناختن این رژیم. حالا بعد از انتخاب بن‌سلمان به عنوان ولیعهد عربستان هاموس هرییل کارشناس و تحلیلگر امور نظامی در روزنامه هاآرتص معتقد است که تغییرات صورت گرفته در عربستان پیام خوشحال‌کننده‌ای برای اسراییل است. هرییل نوشته: شاهزاده جوانی که قرار است در ماه آگوست ٣٢ سالگی خود را جشن بگیرد عملا نقش رهبری در عربستان را به ویژه در وزارت خارجه این کشور در دست دارد و بررسی‌ها نشان می‌دهد دیر یا زود شاه پیر و بیمار عربستان قدرت را به سود فرزند خود ترک خواهد کرد. این تحلیلگر اسراییلی اضافه کرد که در طول دو سال و نیم گذشته بن سلمان آموزش دیده تا نقش بزرگ‌تری در دنیای سیاست و قدرت در عربستان بازی کند، گرچه تجربه او در مدیریت و برنامه‌ریزی جنگ یمن با موفقیت چندانی همراه نبوده است.
این نویسنده اسراییلی نوشته در حالی که در طول دو سال گذشته محمد بن نایف مسوولیت اداره روابط ریاض و واشنگتن و ارتباط با سازمان سیا را بر عهده داشته بر کنار کردن او در یک چشم برهم زدن این پیام را به امریکا داد که محمد بن سلمان فردی است که عملا قدرت را در دست دارد. تحلیلگر اسراییلی معتقد است با این وجود با توجه به مواضع ضد ایرانی شاهزاده جوان سعودی انتخاب او برای اسراییل و امریکا خبر خوشی است زیرا ریاض را به شریک راهبردی مهمی در منطقه نه تنها در جنگ علیه ایران بلکه برای کاهش تاثیر روسیه در منطقه تبدیل خواهد کرد و فضا را برای برکناری بشار اسد از قدرت در سوریه و مقابله با گروه‌هایی مانند اخوان المسلمین و حزب‌الله فراهم خواهد کرد. 

منبع: روزنامه ی اعتماد