سیاسی دیدگاه ادبیات جهان - مقالات و خبرها بخش خبر آرشیو  
   

برآیشِ* آیت الله


اسماعیل خویی


• ای دشمنِ دانش، که بدانی که ندانی ش!
تازان به متون اش، که نخواندی و نخوانی ش!

خود «عالم دین» می شمری، زان که ندانی
یک مشت خرافه ست که تو «علم» بدانی ش: ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۲۹ شهريور ۱٣۹۶ -  ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷


 «چون گشت جهان را دگر احوالِ عیانی ش؟
زیرا که بگسترد خزان رازِ نهانی ش!»
ناصرخسرو

«ابر آمده با عربده و پرده درانی ش؛
شلّاق کشیده ست به من بادِ خزانی ش.»
دکتر سعید جانِ یوسف


ای دشمنِ دانش، که بدانی که ندانی ش!
تازان به متون اش، که نخواندی و نخوانی ش!
خود «عالم دین» می شمری، زان که ندانی
یک مشت خرافه ست که تو «علم» بدانی ش:
یک مشت خرافه ست که مانده ست به یادت
از کودکی یِ خود که شنیدی ز فلانی ش!
قصدم ز «فلانی» پدرِ توست به ویژه
و هر دگری هم که تو «استاد» بخوانی ش.
و هر دگری نیز که آموخت تو را هم
هر چیز که آموخت به خُردی و جوانی ش.
وین ها همه در یادِ تو بنشست و به دل ماند:
و شد همه، در باورِ تو، دین و مبانی ش.
می خواستی آخوند شوی: زان که پدر را
می دیدی و این را که چه سان فضل فشانی ش
زو ساخته بود آدمِ بسیار مهمی:
دستار و عبا بر سر و در بَر دو نشانی ش.
دلخواه تو شد جلوه به محراب اش و منبر؛
وآنگاه، به خلوت، همه گون کارِ نهانی ش؛
با خویش، چو دریا: که گراید به خودش باز
میرابی و، بر دشت و دمن، آب رسانی ش.
با دیگری، امّا، چو یکی ابرِ کویری:
که بخل نماید کَرَمِ قطره چکانی ش!
افزایشِ هرروزه به مال و به جلال اش؛
مهمان شدنِ هرشبه و سورچرانی ش؛
گریاندنِ مردم به گهِ مرثیه خوانی؛
خنداندنِ یاران به گهِ خوشگذارنی ش.
باری، تو به فیضیّه شدی، طالبِ خواندن:
تا فقه بیاموزی و اسرارِ نهانی ش.
اسرارِ نهانی ش تو را گشت هویدا:
در سفسطه بازی ش و دعاهای زبانی ش
زین بود از آن پس که تو، در فقه، رسیدی
در واژه یِ بسیار به کمبودِ معانی ش.
دیدی که همه «علمِ» تو بی پایه نماید؛
در پیش خرد گر که به سنجش بنشانی ش.
دیدی که ز تک تک فقهای ات، همه احکام
ژاژ است، چو بگذشت کر و فرّ زمانی ش.
وآوردنِ هر حکم به لفظِ عربی نیز
هرگز نفزاید به درستی و روانی ش.
دیدی، به دل و جانِ تو، ز ایمانِ تو چیزی
از فقه به جا نیست، مگر سودِ دکانی ش!
دیدی که حقیقت، به شریعت، همه، یعنی
این است و جز این نیست، چو گفته ست فلانی ش:
چندان که نقیض اش بُوَد ار مهر جهانتاب،
باید که نبینی ش تو، بر رغم عیانی ش!
حالی، به زمینی تو یکی آیتِ الله:
کوشا به همه عمر کز آیات بمانی ش.
بَل آیتِ آیاتِ الهی شوی: آن کو
در علم نباشد به جهان تالی و ثانی ش.
و «علمِ» تو تنها سخنانی ست که مانده ست
از پیشروانِ تو به دین، ویژه ز «بانی» ش
علم است شناسایی یِ حسی یِ روشمند:
کز رهگذرِ تجربه سنجید توانی ش.
نه علم، ولی، بل، که یکی باید دینی ست
این که ت چه نماز است و چه سان باید خوانی ش؛
یا این که تو را خمس چه اندازه بگیرد؛
یا این که به دستانِ که باید برسانی ش.
گر فهم کنی کانچه تو خواندی نَبُوَد علم،
دانی که چه باری ست و دیگر نکشانی ش.
وز این که پدر نیز تو را «عالمِ دین» بود،
بر خویش نبالی و به رُخ مان نکشانی ش.
علم است ره آموز جوان سوی بهی لیک
بسیار جوانا که کند شرع تو جانی ش:
همدین اش اگر نیست، از او رحم نبیند:
نه پیر به پیری، نه جوانی به جوانی ش
انگار نشانی ست نمایان ز گناه اش:
زین، سروِ قد اوی و از آن پشت کمانی ش!
بیمارِ ندانستنی، ای شیخ! به خویش آی؛
درمانِ تو علم است: همانی که ندانی ش.
چون استر وامانده، که بارش ز کتاب است،
و هیچ نداند خود از آن غیرِ گرانی ش،
در چاله یِ گل مانده ای و پای تو زخمی ست:
باید که نخست از گِلِ چسبان برهانی ش.
تا بودن تو، لیک، گرانبارِ زباله ست،
زین چاله ی گِلناک رهاندن نتوانی ش.
تا منزلِ علم ات ببرد خنگِ خرد پیش؛
در گستره یِ تجربه وقتی که برانی ش؛
لیک، استر یاد است که، گر لنگ نباشد،
در کوره ره فقه توانی بدوانی ش.
یاد است نگهبانِ هر آن نکته که فقهی ست:
بر آن بسپاری ش و از آن بازستانی ش.
فهم است نگهدارِ همه علم تو، اما:
در محفظه یِ یاد وگر هم بچپانی ش!
علم است جهانیّ و جهانگیر؛ ولی شرع
ویژه ست به یک دین: نتوان خواند جهانی ش.
علم است سیاست، که ندانی تو، و کشور
مسجد نبود تا که تو با فقه برانی ش.
تا بر تو رهِ علمِ حقیقی بگشاید،
باید برهی زآنچه تو خود «علم» گمانی ش.
ای کاش که این کار برآید ز تو: هرچند
سخت است که حیوان برهد از حیوانی ش!
بو تا بنشیند به دل ات چامه ام، ای شیخ:
چون آه، که بر چهره ی دشمن بدمانی ش؟!

۱۶ خرداد ۹۶،
بیدرکجای لندن


*واژه ی «برآیش»، چون برابری فارسی برای واژه ی evolution، از پیشنهادهایِ برایِ من پذیرفتتنی یِ دوستِ دانشورم، دکتر ابراهیم جان هرندی است.


یادداشت
آقای حسن داور، در «اخبار روز»، یکم مهر ۹۶، نوشته است:
«البته برآیش یک مفهوم است نه یک کلمه. به نظر من به کار بردنش در مورد آخوند صحیح نیست.»
من به هیچ روی در نمی یابم که واژه ی «برآیش» چگونه می تواند «مفهوم» باشد و «کلمه» نباشد! خود ایشان لابد در می یابند که چه می گویند.
بگذریم.
با این همه، من از ایشان سپاسگزارم؛ زیرا یادداشتِ ایشان انگیزه ای می شود تا بنویسم:
من واژه ی «برآیش» را، در کاربرد زیست شناسانه ی آن، درست به همان معنای «تکامل» در می یابم.
در کاربردِ آشناترش، این واژه، که از مصدرِ «برآمدن» برآمده است، به معنای «بالا آمدن» و «به بار نشستن» و «رشد کردن» و «بالیدن» (هم) هست. و من در همین معنای «بالیدن» است که از «برآیشِ آیت الله» سخن می گویم.
برای مفهومی که دکتر هرندی از «برآیش» درمی یابد، گمان می کنم «دگرآیش» واژه ی گویاتر و رساتری باشد: چراکه او، در طبیعت، تنها «دگرگون گشتن» می بیند، نه هیچ گونه ای از «تکامل».


اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Facebook
    Delicious delicious     Twitter twitter     دنباله donbaleh     Google google     Yahoo yahoo     بالاترین balatarin


چاپ کن

نظرات (٣)

نظر شما

اصل مطلب

بازگشت به صفحه نخست