• با تبعیت از تاملات ماکیاولی باید سامانه کاملاً مشخصی را با مختصات خاص ایران برپا بداریم. باید آن چه را متفاوت از این است فراهم سازیم و برای این هدف سه مرحله تاملات را از سر بگیریم. پای به راهی بکر باید بگذاریم راهی که ما را نه به انحطاط و کژی بلکه به دیالکتیک راستین رسوم و قوانین، قوانین و نهادها سوق دهد تا همه در خدمت انسانی باشند که در سیمای او زخم و جراحت های زمان و تاریخ هنوزم با کراهتی جانگزا خود را نمود می دهد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۷ خرداد ۱٣۹۷ -  ۱۷ ژوئن ۲۰۱٨

دریغ است که ایران ویران شود
چگونه ایران را بسازیم؟
قربان عباسی*

ایران همه ما اینک دچار سراسیمگی است. خانه ای است پر تنش و پربیم و هراس. آرامش و امنیت ازاین خانه رخت بربسته است. غم و اندوه در سیمای اهل خانواده هویداست. خنده عملاً تبعید شده است. شادی جرم محسوب می شود. ماتم و سوگ جای زندگی نشسته است. فقر که احتضار فضیلت است بیش از دو سوم جمعیت ایران را مبتلا کرده است. بیکاری فزاینده دانشجویان و دانش آموختگان ذهن و استعداد آنها را تحلیل می برد. سالانه قریب به ۱۵۰۰۰۰ تن از بهترین فرزندان این ملک روانه دیار بیگانگان می شوند آنها دل خوشی از خانه خود ندارند. با دلی اندوهگین، با سری پر از بیم و هراس روانه آن سوی مرزها می شوند تا شاید کاشانه ای بیابند و دمی در آن بیاسایند. اما نگرانی و دغدغه و دلهره با آنهاست آنان نگران بازماندگان هستند آنها که در باتلاقی بزرگ فرورفته اند نه غرق می شوند و نه می توانند بیرون بیایند. دستی هم نیست که به سوی شان دراز شود. آنها دست و پا می زنند.
اقتصاد دانان مستقل به درستی اشاره می کنند که شش تا ده درصد مردم ایران گرسنه اند. گرسنه مطلق. آنها که هیچ ندارند و سفره شان همیشه خالی است. سنگ برشکم می بندند تا تاب بیاورند. تحقیر می شوند تا خرده نانی جلوشان انداخته شود. بیش از شانزده میلیون ایرانی دچار انواع اختلالات روانی اند. ملتی روان پریش، اندوه زده، تحقیرشده. زمانی پیر هند مهاتما گاندی گفت مشکل استبداد، استبداد نیست پیامدهای استبداد است. استبداد آدم های خود را تحقیر می کند، عقب مانده شان نگه می دارد، خوار و خفیف شان می کند اما کدام کشوراست، کدام رهبر است که می تواند با آدم های خوار و کوچک شده کشور بزرگی بسازد؟
فقر و بیکاری دامن گستر امان از مردم بریده است. شرمساری پدران بیکار، دلهره فرزندان شان، استرس و اضطراب خانواده هزاران درد بی علاج را به خانواده ها تحمیل کرده است. سالانه ۹۰۰۰۰ تن از این مردم قربانی سرطان می شوند از همه نوعش.۵۰۰۰۰۰۰ دیابتی از انواع این بیماری جانکاه عذاب می کشند. اوکتاویو پاز زمانی در نامه ای تخیلی به فردی روس نوشت هر فرد ستونی است برای نگه داشتن سقف کشور. و اینک بر همین مبنا سالانه هزاران هزار از این ستون ها فرو می ریزند معلوم است که این خانه بر سرمان خراب خواهد شد دیر یا زود دارد اما سوخت و سوز ندارد. مرگ در کشور جولان می دهد سالانه حدود سی هزار تن در جاده های ایران کشته می شوند سی هزار خانواده که منهدم می شود. ما عادت کرده ایم به آمارها، به مرگ، به نیستی و به تحقیر. شکست از پی شکست روانشناسی خود را دارد آن که یکبار می افتد بلند می شود اما آن که صد بار می افتد آخر متقاعد می شود که باید خود را با شکست وفق دهد. با شکست و ناکامی خو بگیرد. همین هست که هست. امید به یغما می رود و مردم دست از امید می شویند تو گویی به تابلویی خیره شده اند که بر درب جهنم نوشته شده است: «ای کسانی که به این وادی وارد می شوید دست از امید بشویید». دوزخ دانته اینک در ایران تجلی یافته است. مغاک از پی مغاک. جهانی تاریک که برادر به برادر شلیک می کند.
می توان به ضرس یقین گفت که تمام سرمایه های مادی و معنوی ملت به تاراج رفته است. سرمایه مادی را تاراجگران، فاسدان و اختلاس گران از مردم ستانده اند. خود اعتراف کردند که کسی وقعی ننهاد که نود درصد ثروت کشور در دست چهار درصد تمرکز یافته است. ثروت مثل کود می ماند بیکن این را گفت که اگر زیر یک درخت ریخته شود هم به آن درخت ظلم شده و هم به دیگر درختان که محروم شده اند. طبقه بالای جامعه غرق در ناز و تنعم است و طبقات پایین در خشم و حسد و آتش تبعیض و تحقیر می سوزند. کینه مثل خار در سینه مردم می روید معلوم است پیامدهای انباشت کینه در سینه چه با ما خواهد کرد. آن خواهد کرد که حریقی در جنگلی.
سرمایه فرهنگی نیز وضع خوبی ندارد. فقر و نیازهای شکم بالاتنه را تعطیل کرده است. به مغز شلیک شده است. مغزها از کار افتاده اند. تیراژ کتاب سیصد تا پانصد نسخه است. فرهنگ تعطیل شده است. سینماها بسته، کتابخانه ها خلوت و کتابفروشی ها به کباب فروشی بدل می شوند. تو گویی دانش در این ملک مشکلی را حل نمی کند که هیچ، بلکه گاه موجب دردسر هم هست. اوین جایگاه کسانی است که بر دانایی خود تاکید می کنند.
سرمایه اجتماعی عملاً به یغما رفته است. اعتمادی در بین نیست. همه گرگ هم شده اند. ترس و بی اعتمادی بر روابط اجتماعی سایه انداخته است. مردمانی منزوی شده، تک افتاده، تنها و هراسان که بیانگر جامعه توده ای است. جامعه ای که هر آن ممکن است به اسطوره پناه ببرد قهرمان بجوید و پشت قهرمان پنهان شود. آنها به سوم شخص ثالث نیاز دارند به دستی که از غیب برون آید و کاری کند. آنها در جستجوی کسی هستند که بیاید و به آنها پناه دهد. فاشیسم پشت در خوابیده است.
سیاه نمایی نیست. واقعیتی است بسیار تلخ. نوعی تاریکی است که همه در آن گرفتار آمده اند. طبقه متوسط جامعه که حامل ارزش های دموکراتیک است، عامل متعادل نگه داشتن جامعه است زیر دو سنگ آسیاب بزرگ گرفتار شده است؛ تورم و مالیات. این جزئی از وصیت نانوشته لنین بود که اگر می خواهید طبقه متوسط (بورژوازی) را بکوبید آنها را بین دو سنگ آسیاب تورم و مالیات قرار دهید. تورم که همان مالیات پنهان است کمر مردم را شکسته است. بیش از نیمی از تولید و ثروت خود را مجبورند به دولت واگذار کنند. تورم با ملت ایران همان کاری را می کند که راهزن یا سارقی مسلح با کاروان یا جیب بری در خیابان های خلوت شهر. دولت بزرگ ترین جیب بر است. هرجا که کم می آورد با تورم و مالیات و یا انکار مسئله به سراغ حل مسئله می رود. جان مانیارد کینز به حق اشاره می کند که با فرایند تداومی تورم حکومت می تواند بدون آن که دیده شود به شیوه ای پنهانی بخش مهمی از ثروت شهروندان خود را بدزدد. مردم ایران خاصه طبقه متوسط که عامل همه تغییرات دموکراتیک است درهم کوبیده شده است. تورم علف هرزی است که در پس انداز آنها رشد کرده است هر چه می دوند کمتر به دست می آورند. هشتشان همیشه گروه نه شان است. طبقه بالای جامعه همان چهاردرصدی ها نوکیسگانی هستند که تعفن شان، فساد روزافزون شان باعث شده تمدن ایران به فردی بماند با بوی بد دهانی که غیر قابل تحمل است. دهان ایران زمین بو می دهد. بوی نعش جنازه، بوی فساد و پوکیدن. آنها تجلی ماشین های گرانقیمت، بی تفاوتی، تبعیض، استبداد، بی رحمی هستند افرادی مستهجن و بری از اخلاق که جامعه در حال غرق را به تمسخر گرفته اند. فیلیستینزم یک وهن است یک وقاحت، یک کراهت محض.
توماس مان در تعریف طبقه متوسط گفت بورژوازی عبارتست از فرهنگ و دارایی. با کوبیدن این دو می توان هم فرهنگ و هم ثروت کشور را از دستان مردم ستاند. جامعه ای که اکثریت مردمش این دو را از دست داده باشند عملاً عقل سلیم اش را از دست خواهد داد. عقل سلیم از آن طبقه متوسط است. فیس و افاده و مزخرف گویی از آن الیگارشی حاکم و دلهره و استرس و نگرانی از آن فرودستان جامعه که دارند له می شوند.
قصه پر غصه ای است غرق شدن کشتی تایتانیک ایران. ظریفی به طنز اشاره کرده بود که حال جامعه در حال غرق ایران به غرق شدن کشتی تایتانیک می ماند آنها که در طبقات پایین اند در حال غرق شدن اند و آنها که در طبقات بالا غرق در شادی و سور. طبقات میانی اما بدبخت ترند نه توان بالارفتن بر طبقات بالا را دارد که درها به رویشان بسته است و نه می توانند به طبقات پایین بروند که در حکم دوزخ است.
اما جامعه ایران از یک تورم دیگری هم رنج می برد تورم کلمات که بسی سهمگین تر و خطرناک تر از تورم پولی است. همه صحبت می کنند همه درحال بازگویی جملات قصارند. درست مثل داستان پیک کافکا که همه صحبت می کنند اما هیچ کس حرف دیگری را نمی فهمد چون اصولا گوش نمی دهد. فعالیت مضاعف دهانی. تورم کلمات. هستند کسانی که نخوانده ملا شده اند و خود را بسی برتر از ولتر و دیدرو می دانند. توهم دانایی و آگاهی... تکرار مکررات، حشو قبیح، ذهنیتی اسطوره ای، بدوی و پش منطقی درهم تنیده شده اند. کمونیست این مملکت در دسته عزاداری طبل می کوبد. لیبرال این مملکت با نظامی که فرد را قربانی جمع می کند و حتی زندگی خصوصی او را بر نمی تابد و آزادی اش را که بزرگ ترین فضیلت لیبرالیسم است می ستاند لاس می زند چرا که برای او امنیت آورده است تا بتواند در تهران در کافه های دودی، آیفون به دست در اینستاگرام و فیسبوک درافشانی کند. یکبار با یکی از همین لیبرال ها صحبت می کردم و چون از آزادی گفتم گفت همه اینها توهم است آزادی فقط در یکجاست که به تحقق می پیوندد در اتاق خواب که من از آن برخوردارم. او جمله تولستوی را چنان در کله اش فروبرده بود که آن بسیجی آمریکا ستیزی را. باری بیا متحد شویم اما نه در خیابان که در تخت خواب. شعار لیبرال های وطنی شده است. آنها زیر دوش آب گرم آواز می خوانند فلسفه بافی می کنند و عملاً هر نوع کنشگری را به باد ملامت می گیرند. بی ثمر و پوچ. اینجاست که با فیلیستین های طبقه بالا هم پیاله و هم آرمان می شوند. با این تفاوت که او در واقعیت لذت می برد این یکی در خیال. او در باغ قدم می زند و این یک از عکس درخت میوه می چیند.
ایران خانه ماست. خانه همه اقوام ایرانی. اما سیاست سختگیرانه مرکز، فقر فزاینده، خشونت ساختاری جامعه موجب مرکزگریزی شده است. همه نیروها در حال گریز از مرکزند؛ زنان، نیروهای سکولار، دگراندیشان، اقوام ایرانی که می تواند در صورتی که حول واژه ای واحد تمرکز مجدد نیابند بسیار ویرانگر باشد. آن واژه واحد ایران است. خانه ای به نام ایران. شاعری سرود: روسپی از خانمان خود نکند دل/ کمتر از او دان آن که دل ز وطن کرد... باری دریغ است که ایران ویران شود. این درست اما چه باید کرد؟ گفته اند تاریکی را ملامت نکنید شعله شمعی روشن سازید. اشاره هم باید کرد که صرف حسن نیت کافی نیست. صرف دوست داشتن ایران کافی نیست باید شیوه حفظ و پاسداشت آن را بلد بود و گرنه به تعبیر پوپر بسیاری از جهنم های روی زمین مسیرشان با حسن نیت سنگفرش شده است. کیست که خودخواسته خانه اش را ویران کند اگر این خانه ویران شده است یا در آستانه ویرانی است مقصر ماییم ما ساکنان این خانه که به خاطر جهالت هایمان، ناآگاهی مان قادر به حفظش نبوده ایم. بیایید ایران را بسازیم اما چگونه و چه باید کرد؟ این پرسشی است که همه کنشگران اجتماعی، سیاسی، فرهنگی باید با صراحت تمام آن را با صدای بلند مطرح کنند. خانه آرمانی مان را باید با معماری ذهنی بنا کنیم. باید نقشه اش را فراهم کنیم. می خواهیم خانه ای به بزرگی ایران بنا کنیم. خانه ای که هشتاد میلیون نفر را در خود جای بدهد. زمین داریم. باید روی ساختن این بنا روی یک نقشه واحد توافق کرد. هرکس نمی تواند بنا به نقشه ذهنی خود این خانه را بنا کند. توافق روی یک نقشه سرآغاز است. قرارداد اجتماعی چاره کارماست. بعد از توافق برای ساخت بنا و نقشه مشخص است که باید آن را به بنا سپرد به کارگر، به سیم کش، به کاشیکار، به طراح داخلی و قس علیهذا. تقسیم کار ضرورت جامعه مدرن است. باید به سهم خود در این تقسیم کار قانع شد. به وزن خود. به توانایی و ظرفیت و شایستگی خود. برعهده گرفتن مسئولیت سنگین بدون آمادگی برای آن همان می کند که انقلاب ۵۷ با ما کرد. یعنی ویرانی مطلق.
ما باید در این مبارزه سخت و سنگین حیات مبارزان انقلابی را نه حتی در وضعیت کنونی بلکه از سده ها پیش در تیررس توجه خود قرار دهیم. باید در مسیری قرار گیریم که ما را در مرتبت و موقعیتی به مراتب بهتر از آنچه که در آن گرفتار شده ایم قرار دهد. برای این مبارزه ماکیاولی، گرامشی با نیرویی مبهوت کننده ما را تحت تاثیر قرار داده اند. باید بار دیگر در تاملات همه آنهایی که سرنوشتی تباه و تیره چون سرنوشت ما را پشت سر نهاده اند غرق شویم. باید ببینیم همسایه های ما، ملل متمدن چگونه خانه خویش را بنا نهاده اند. زیباترین، شیک ترین، مدرن ترین و امن ترین خانه از آن کدام ملت است. می توان از تجربه شان آموخت و چرخ گاری را دوباره اختراع نکرد. هم خانه های ویران پیش روی ماست و هم بلندترین و راست قامت ترین بناها. سوریه و سوئد، کره جنوبی و شمالی، جنوب و شمال ایتالیا، سوئیس و افغانستان همه ما را فرا می خوانند تا از تجربه شان بیاموزیم.
ایتالیای دوران ماکیاولی را به یاد بیاوریم. ایتالیایی دچار انحطاط و شقاق و چند دستگی و تفرقه. ماکیاولی در این وضعیت است که سر بر می آورد. می توان او را به مثابه ذهنی تیزبین، معمار و متفکری مدرن، مردی برای همه فصول سرمشق قرار داد.
خود ماکیاولی در صفحه نخست گفتارها می نویسد: «مع هذا عزم آن دارم تا به راهی بکر گام بگذارم راهی که هنوز کسی بدان گام نگذاشته است هر چند این می تواند برای من مایه گرفتاری و دشواری باشد» چه چیزی با من آغاز می شود؟ قسمی فهم راستین از تاریخ، فرمانروایان، هنر حکمرانی و برپا داشتن جنگ. شالوده های علم سیاست درست... به نظر من بهتر آن است که چیزها را درحقیقت بالفعل شان بازنمایی کنم تا چنان که تخیل می شوند... شناخت عینی و نه بازنمایی خیالین چیزها. همان ابداع ماکیاولی است.
هگل در سال ۱٨۰۲ در باب ساختار قانونی آلمان ستایش خود را متوجه ماکیاولی می کند و در متن خویش با آن جمله آغازین مشهور خویش: «آلمان دیگر یک دولت نیست» لحن گفتار ماکیاولی را در مورد ایتالیا اختیار می کند.با همان تکه پارگی، همان پراکندگی، همان خاص گرایی ها، همان ضعف، همان نابسامانی همان فلاکت سیاسی تنها یک راه حل باقی مانده بود: «تاسیس یک دولت در کشوری که از فقدان آن رنج می برد» نزد هگل فعلیت ماکیاولی ناشی از جسارت طرح و پرداختن به مسئله ای فلسفی- سیاسی و تاسیس قسمی دولت در کشوری تکه تکه و منقسم است که مورد تعرض و حملات دولت های خارجی قرار می گیرد. تعالی بخشی مردمی بدون دولت امکان پذیر نیست. تولد طولانی ودردناک ملت – دولت.
پرسش اساسی ماکیاولی پرسش از وحدت ایتالیا است تاسیس ملت ایتالیا به وسیله یک دولت ملی. یک ملت تنها از طریق یک دولت می تواند ساخته شود- یک دولت ملی. اما سوال این است که وجود تاسیس ملت ها به چه نیازی پاسخ می دهد؟ بیش از هر چیز نیاز به خلق مناطق بازار مادی. ملت را نمی توان از طریق حکم و فرمان به وجود آورد. این سهم مبارزه طبقاتی است. دولت غلبه یک فرم نقداً موجود نیست. بلکه واقعیت یابی فرمی است که تا به حال وجود نداشته است بلکه به آرایش عناصر موجود بستگی دارد. وظیفه تاریخی دولت وظیفه با خاص گرایی هاست. دولت مطلقه در آغاز لازم است تا با یگانگی و متمرکزبودن خود و نه خودسرانه عمل کردن ملت را وحدت ببخشد. دولت نباید در پی تعقیب اهداف خویش باشد بلکه باید در پی ایجاد و تثبیت وحدت ملی باشد. جنبه دوگانه قدرت دولت مطلقه به زعم گرامشی ناشی از این است: این دولت متضمن خشونت است و زور لیک درعین حال رضایت و از این رو هژمونی. اگر بتوان ملت را صرفاً به وسیله یک دولت تاسیس کرد دولت مدرن یعنی دولتی که همراه با توسعه سرمایه داری به امری ناگزیر و پایا بدل می گردد تنها می تواند دولتی ملی باشد. یک دولت غیرملی و خارجی نمی تواند وحدت ملی را حاصل کند. تا سده ۱۹ تاریخ مملو از چنین تلاش هایی است و شاید هنوز نیز به پایان راه نرسیده باشد.
با تبعیت از تاملات ماکیاولی باید سامانه کاملاً مشخصی را با مختصات خاص ایران برپا بداریم. باید آن چه را متفاوت از این است فراهم سازیم و برای این هدف سه مرحله تاملات را از سر بگیریم. پای به راهی بکر باید بگذاریم راهی که ما را نه به انحطاط و کژی بلکه به دیالکتیک راستین رسوم و قوانین، قوانین و نهادها سوق دهد تا همه در خدمت انسانی باشند که در سیمای او زخم و جراحت های زمان و تاریخ هنوزم با کراهتی جانگزا خود را نمود می دهد. باید بر قوانین و اصولی متشبث بشویم که عام باشند امر عام و عینی و نه امر خیالی چاره سازگذار ما از این مغاک است. مونتسکیو هنوز پیامش با مااست: «من اصولم را نه از پیش داوری هایم بلکه از طبیعت چیزها اخذ کرده ام. تفکر نظری ما باید نهایت دقت و نازک بینی را انعکاس دهد. تفکر نظری ما باید نامتناقض، نظام مند و در عین حال ناتمام پیش نهاده شود لکن با یک نقطه مرکزی ای که هر چیزی بدان گره بخورد. در سیاست مدرن آن چه اهمیت دارد انتزاعات نیست بلکه امر انضمامی است و مسئله سیاسی کاربست انضمامی صورتبندی وحدت ملی از طریق دولتی ملی است. این پروبلماتیک سیاسی جز از طریق مهیاسازی نوعی نظم و آرایش امکان پذیر نیست. سیاست مدرن چه بخواهیم و چه نخواهیم غلبه امر عام بر امر تکین است. نادیده گرفتن این مسائل به ظاهر ساده اما سخت دیرفهم تن به مخاطره از کف دادن چیزی است که در ماکیاولی گرانبهاترین است. سامانه دولت مدرن که وحدت ملی را رقم بزند متشکل از یک قطعه نظری نیست بلکه قطعات نظری متفاوت اما متمرکز بر همین گرهگاه اصلی است. ضروری است در این مقطع بسیار حساس بر تعینی تازه پرتو افکنیم. تعینی که تا به حال به طرز مرموزانه و ترس برانگیزی نادیده گرفته شده است. و آن کاربست سیاسی نظریه هایی است که در باب فرم و محتوای دولت مدرن ارائه می دهیم. عناصر نظری ما به علت مغفول گذاشتن مسئله سیاسی انضمامی یعنی تاسیس دولتی مدرن که وحدت ملی را رقم بزند خود را درگیر امر خاص نموده است. امور خاصی که به خاطر این ضعف هرگز نتوانسته است خود را با سامانه کلی و دغدغه عام ایران زمین گره بزند. مسئله سیاسی اکنون ایران وحدت ملی است که جز به تاسیس دولت مدرن ملی شکل نخواهد گرفت. دولت ملی بدان معنا نیست که همگان دست به دست هم دهند و نظریه گروهی را برصدر بنشانند. برآمده از انتخابات دموکراتیک و دخالت عامه هم نیست که می توانند با دخالت عوضی در سیاست زمینه را برای تکرار فاجعه ای از نوع رفراندوم ۵٨ رقم بزنند. دولت ملی برآمده از مفصل بندی گفتمانی همه گروه ها، احزاب، جریان های سیاسی، پوزیسیون و اپوزیسیون با هر ذوق و سلیقه و گرایشی است. باید در شکل و محتوای خود بازتاب دهنده دغدغه ها و منافع و خواست همه طرفین باشد. انکار یک جریان، یک گروه، یک حزب با هر ذوق و سلیقه و پیشینه ای که باشد سرآغاز تکرار مصیبتی است که قریب به چهاردهه اشک بر چشم همه ما نشانده است. تاسیس دولت مدرن در ایران باید خود را ورای ملامت گذشته، ورای نکوهش تاریخ دیگران و سرزنش اشتباهات دیگران و تنها بر اساس موازنه نیروها و آرایش جدید نیروهای بالفعل در صحنه رقم بزند. به تعبیر ماکیاولی این یک سرآغاز و یک خاستگاه جدید است. زمان روییدن و رویاندن نهالی تازه که طوفان دهشتناک تجاربی از آن نوع تجربه ای که پشت سر نهاده ایم بر آن کارساز نباشد. آزموده را آزمودن خطاست. گذشته را باید کنار نهاد. شوربختی ما، این خاک، تاریخ مکدر ما مجال رشد ریشه گذشته را از ما ستانده است و ای بسا فقدان ویرتویی که ماکیاولی این همه ما را بدان فرا می خواند. التوسر در تفسیر خود ماکیاولی را نخستین نظریه پرداز اتصال یا اولین متفکری می داند که آگاهانه و به شیوه ای مصرانه در قالب اتصال فکر می کند در قالب مفهومی از نمونه موردی تصادفی و تکینه. این جملات دارای مفهومی گنگ هستند اندیشیدن در قالب اتصال به چه معناست؟ بگذار چنین تعریف کنیم: «اتصال بیش از همه چیز به معنای مدنظر قرار دادن جملگی تعینات، جمیع شرایط انضمامی موجود،ایجادیک فهرست با جزئیات مفصل و مقایسه آنهاست. در کتاب شهریارها و گفتارها مکرر به شقاق و دسته بندی در ایتالیا رجعت می شود به فلاکت شدیدی که ایتالیا به واسطه جنگ های میان فرمانروایان و جمهوری ها مداخله پاپ و توسل به پادشاهان خارجی در آن غرق شده بود. اندیشیدن ذیل مقوله اتصال به معنای واقعی کلمه تن دردادن به مسئله ای است تابع و منتج از نمونه موردی اش. که درمورد ایتالیای ماکیاولی مسئله وحدت ملی و تاسیس ایتالیا در قالب دولت ملی بود.
در کنونیت ایران ما در نتیجه شقاق و فلاکت مفرط این همه چنددستگی نظریه اتصال باید همچون راه حلی همیشگی و در عین حال بکر در دستورکار همه قرار گیرد. فائق نیامدن بر این شقاق ها، دورزدن آنها، مغفول گذاشتن این واقعیت امر سیاسی چندان همخوانی ای با سیاست و امر سیاسی ندارد. و کماکان باید در حسرت تجلی و تحقق وحدت ملی بمانیم و بسوزیم. و در یادآوری آن از فضیلت ملت های متمدنی یاد بکنیم که یاد گرفته اند زندگی کنند و بگذارند دیگران نیز زندگی کنند. هدف تاریخی و وظیفه عملی ما فراهم آوردن این نظام های فکری متناقض زیر یک سامانه بزرگ است و نه مطرود نهادن آنها. و تکرار تاریخی که جز به لعن از آن سخن نمی گوییم. توسعه ناموزون تنها یکی از نام های این لعن تاریخی است.
عناصر اتصال همه آن نیروهای واقعی یا بالقوه در مبارزه برای هدف سیاسی تعیین شده هستند. همه آن نیروهای ایجابی که در حال حاضر باید در جهت رسیدن به هدف سیاسی وحدت ملی به صف شوند. روابط اینها در ابتدا مبتنی بر زور است. هرکس زورش چربید ممکن است بر صدر بنشیند.اما ماکیاولی در زمان خود فرمی واحد به همه آنها بخشید و نامی بدان عطا کرد: شهریار، فردی استثنایی و برخوردار از ویرتو. که قادر به بسیج نیروهای مقتضی جهت وحدت ایتالیا تحت رهبری خویش خواهد بود. راه حل آن همه شقاق خود را در فرم پادشاه مطلقه ای عرضه داشت. در ایران اما شهریاران صاحب ویرتو هرکسی می تواند باشد هر کسی که در میان مرگ و زندگی به دومی آری گوید و اولی را پس بزند. در ایتالیا هدف مشخص بود و فرم سیاسی تحقق آن نیز یعنی شهریار تثبیت شد. گذشته با تمام نتایج محسوس اش ما را وا می دارد که تغییر مسیر بدهیم زیرا ما مجبور به تغییر فضا هستیم. فضای اتصال کنونی در همان بافتار خود متشکل است از نیروهای متعارض و درهم ریخته. هر یک جایگاه خاص خود را دارند. نادیده انگاشتن جایگاه یکی به معنای خالی گذاشتن آن است اما در عرصه و فضای سیاست جای خالی همواره پر می شود و بلافاصله گروهی دیگر در آن مستقر خواهد شد. جایگاه خالی آینده برای استقرار و پرشدن متضمن حضور همه نیروهاست هیچ گروهی در چنین بافتاری پیچیده قادر به اشغال همه آن نیست. کار این نیروها نباید معطوف به حذف دیگران بلکه باید معطوف به اتحاد نیروهای متحدشان باشد تا به نیرویی اصلی بدل گردند و به حساب آیند. به پیروی از دکارت که پیرو ارشمیدس بود و اعلام داشت تنها به یک نقطه ثابت نیاز دارد تا سیاره زمین را بچرخاند ما نیز به یک نقطه ثابت در سیاست ایران نیازمندیم تا همه ما را گرد خود فرابخواند. دولت ملی مدرن که وحدت ملی را به رسالت سنگین خود بدل کند. در غیر این صورت باید مهیای شنا در رودخانه آخرون باشیم. جهانی جهنمی که همه سوختگان درآن گرد آمده اند. اما این را نیز اضافه کنیم که سیاست نقطه ثابت ندارد تنها قسمی فضاست لکن سیاست جایگاهی دارد و پایه ای که بر آن ایستاده است. ایران زمین با همین جغرافیای پریشان اش تنها جایگاهی است که سیاست مدرن باید در آن تحقق یابد. دولت مدرن با سیاست وحدت ملی و ابزارهای کاربست آن.
این تز مستلزم روشنگری بیشتری است. شقاق ما دراین سرزمین بیش ازهرچیز ناشی از این است که خود را حق می پنداریم و دیگران را باطل. زمان ابطال چنین رویکردی فرارسیده است. همانند نور، حقیقت متعلق به هیچ جایی نیست. حقیقت از مجرای اثربخشی امرحقیقی رخ داده و عمل می کند که ذات آن اثرگذاری ازطریق روشن بخشی است.هیچ یک نباید دردام ثمربخشی حقیقت درغلطیم.حقیقت ثمربخشی خود را باید در عمل و بالفعل نشان دهد.حقیقت بیرون از اثری که دربردارد چیزی است ناموجود. درجهان مدرن حقیقت در پستوی کسی نیست ازحیث سیاسی حقیقت تنها درتقابل میان نیروها درپیکار بین احزاب و فرق و دسته های سیاسی است که خود را نشان می دهد دراین پیکار ،آن که ثمربخش تر سربلندتر و موفق تر.
و اما برسیم به ایدئولوژی.دیگر ساحت سیاست که سرنوشت همه ما به درک عمیق آن وابسته است.دراتصال تاریخی مدنظر ما ایدئولوژی نه ابزار سرکوب،قهر،سلطه که ابزار رهایی است.باید به گونه ای با رهایی سوژه گره بخورد که هیچ کس از حضور آن در مسیر مبارزه برای آزادی بیشتر ناخشنود نباشد.ایدئولوژی باید پوست اندازی کند وپوستین تازه ای به تن کند.باید به ابزار عمل همه نیروها بدل شود که دل درگرو آزادی و رهایی دارند. ایدئولوژی ابزار سلطه طبقه نباید باشد بلکه برفراز طبقات و برای پاسداشت ارجمندی همه مردم از هر طبقه ای باشد. و به تعبیر رسای گرامشی هر فعال سیاسی و هر رهبری باید تلاش کند «مردمی تر» از دیگری شود.
آلتوسر در تفسیر خود از ماکیاولی می نویسد او رادیکال ترین دشمن هرگونه خودکامگی است. او نظریه پرداز دولت نبود بل نظریه پرداز دولت ملی یا آن گونه که گرامشی می گفت نظریه پرداز وحدت ملی از رهگذر دولت مردمی است. و این بخشی از مانیفست مبارزانی است که می خواهند مسئله توسعه ناموزون، ستم طبقاتی، نژادی، زبانی، دینی و سلطه در شکل های مختلف اش را حل کنند. انقلاب در عمل موفق نخواهد شد مگر این که در گستره ای کوچک در جهان ذهنی همه ما بتواند چشم اندازی بدیع، روشن و متفاوت از گذشته را به تصویر بکشد. در فضای توپولوژی سیاسی ایران هرگروه و هر فرد جایگاه خاص خود را دارد جایگاهی که نه امکان اشغال آن ازسوی دیگری فراهم باشد و نه واگذار کردن چنان جایگاهی که مفهوم شهروند را عقیم بگذارد.
ماکیاولی به ما آموخت که باید بین دو نوع سوژه سیاسی (مردم) و سوژه کاربست سیاسی (شهریار یا فرمانروا) تفاوت بگذاریم. آگاه کردن مردم به ستمی که بر آنان می رود بخشی از وظیفه همه کسانی است که پیکار می کنند اما کاربست اراده سیاسی را باید به انتخاب مردم وانهاد و آنها قاعدتاً کسانی را برخواهند گزید و بر صدر خواهند نشاند که ثمربخش ترین باشند. و ثمربخشی او بیش از هر چیز منوط به استعداد و ویرتوی او دارد که اتحاد یک ملت را ازدرون به حرفه ای ترین، منصفانه ترین و فنی ترین شکل خود هدایت کند. اگر می خواهیم بدل به ملت شویم پس هیچ نیرویی نباید قوی تر از اراده ما برای متشکل ساختن خود در مقام مردم و دگرگون ساختن خودمان به عنوان بخشی از مردم و بدل شدن به شهروند مدرن باشد.
در اثر بزرگ دایره المعارف در مدخل ماکیاولیسم دیدرو به درستی اشاره می کند:
«هنگامی که ماکیاولی رساله اش را درباب شهریار نگاشت تو گویی به شهروندان همسنخ خود گفت: این اثر را به دقت بخوانید. هرگاه تسلیم یک ارباب شدید وی چنان خواهد بود که من برایتان به تصویر می کشم. درنده ای وحشی که خودتان را به وی سپرده اید.» و روسو اشاره کرد که «وی مدعی آموزش به شاهان است لیک درحقیقت این مردم بودند که وی بدانها آموزش می داد شهریار ماکیاولی کتاب جمهوری خواهان است»
و اینک زمان آگاهی ما به این واقعیت تلخ فرارسیده است که اسیر در پنجه های گشوده ارباب ایم و ناگزیر هیچ راهی جز توسل به همان روشی نداریم که ماکیاولی با تیزبینی و ظرافت پیش روی ما می نهد. تشکیل دولتی ملی که بتواند وحدت مردم را از طریق تضمین منافع همگان فراهم کند و کیست که تضمین منافع همگان جز در سایه آزادی ممکن نیست. او ما را صدا می زد تا ما را به منزله سوژه های بالقوه قسمی کاربست بالقوه سیاسی آگاه کند. گرامشی نخستین متفکری بود که این امر را دریافت که او می خواهد همه ما را استیضاح کند. خوانش دقیق تاریخ به همه ما یادآور می شود که چگونه در گذشته پادشاهی به درون خودکامگی سقوط می کند؛ آریستوکراسی به درون الیگارشی خودکامه؛ و دموکراسی هم به قالب آنارشی انحطاط می یابد. بازتامل در گذشته و تجارب گذشته باید ما را وادار به یافتن سازوکارهایی بکند که دیگربار دچار این انحطاط نشویم. چیزی که مانع سقوط پادشاه به خودکامگی، آریستوکراسی به الیگارشی و دموکراسی به آنارشیسم شود. تامل و بازاندیشی برای کشف این مانع بززگ ترین رسالت تاریخی ماست. به گمانم این مانع بسی پیش ازاین از سوی تیزبین ترین ذهن سیاسی یعنی ماکیاولی کشف شده است؛ برگزیدن شکلی مختلط از هر سه که استوار و دوام پذیر خواهد بود حکومتی که درآن شهریار و اشراف و توده مردم ناظر رفتار یکدیگرند و اختیارات همدیگر را محدود می سازند. مانع همین است. مکانیسم محدودسازی به یاری قانون و قراردادی مدون. نمونه چنین حکومتی لیکورگوس اسپارتی است که قوانین خویش را بنیاد نهاد به چنان شیوه ای نقش متناسب پادشاهان، آریستوکرات ها و مردم را تعیین کرد که دولت اش بیش از هشتصدسال دوام آورد. و این را مقایسه کنیم با سولون آتنی؛ عمر دموکراسی ای که او در آتن برقرار نمود آن چنان کوتاه بود که حتی خود پیش از مرگش حکومت استبدادی پسیستراتئس را به چشم دید علت این که آتن درمقایسه با اسپارت فقط زمان کواهی از اقتدار و عظمت برخوردار گردید این بود که در آنجا تعادلی میان قدرت توده مردم و شهریار و اشراف برقرار نبود. درواقع آن چه ماکیاولی می خواهد حکومتی نیست که ازمیان می رود بلکه دولتی است که دوام می آورد. و به منظور بخشیدن دیرش بدان و ضمانت این دیرش وی برآن فرمی مختلط ازحکومت را قائل می شود. وی در پی دولتی ماندگار است که جز با ترکیب همه قدرت ها و تعادل ممکن نیست. پروژه ماکیاولی برساختن وحدت ملی ایتالیا بود. در فصل دوازده کتاب اول از گفتارها به سیاست کلیسای کاتولیک رومی حمله می کند: «کلیسا سرزمین ما را درحال تجزیه و نفاق نگه داشته و هنوز هم در این حال نگه می دارد... دلیل این که چرا ایتالیا مثل فرانسه و اسپانیا متحد نیست فقط به گردن کلیساست.»
ماکیاولی در فصل ۲۶ شهریار لورنزو دی مدیسی را به «آزاد ساختن ایتالیا از زیر یوغ بربریت» ترغیب می کند. آزادسازی ایتالیا رهاسازی ملت ایتالیا و ساختن ملت ایتالیا تحت لوای شهریاری جدید است واتصال بی درنگ ظاهر می شود ایتالیا جایی است که این ظرفیت را دارد چرا؟چون درایتالیا ماده ای فراهم است تا مردی خردمند و هنرمند را فرصتی دهد تا بدان صورتی بخشد که مایه سرافرازی وی و بهروزی تمامی مردم این سرزمین باشد. سرزمین ایتالیا باید تحت فرمان فرمایی شهریاری باشد که ازطریق قوانین حکومت کند. ماکیاولی معتقد بود که ایتالیا ازسه خصیصه بزرگ برخوردار بود و همین سه خصیصه اتصال را ضروری می سازد. نخستین خصیصه فلاکت مفرط ایتالیاست که به حضیض بطلان تاریخی و از این رو تهی بودگی می رسد: ایتالیایی ها بدتر از عبرانیان دربندگی افتاده بودند و ستم دیده تر از پارسیان و پراکنده تر از آتنیان...بی هیچ رهبر و سامان،فروکوفته و غارت زده و پاره پاره و لگدکوب و گرفتار هزاران بلا. و همین حد نهایی مصیبت ها بود که ایتالیا را بی فرم ساخته بود ولی این بی فرمی زمینه ای فراهم کرده بود که پیکرتراشی جدید بدان شکل بدهد. دومین خصیصه ایتالیا این بود که براین خلا سیاسی واقف بود و با اشتیاق آماده پذیرفتن فرمی تازه بود. وفاق عمومی که می بایست تجزیه و شقاق های آن را منکوب کند. و سومین خصیصه ویرتوی ایتالیایی ها بود شجاعت ایتالیایی ها که دردوئل ها و رزم ها مابین انسان های مختلف در توان، مهارت و کاردانی سرآمد هستند. با این حال آنجا که پای سپاه درمیان باشد با دیگران هم سنگ نیستند و علت آن چیزی نیست مگر ناتوانی سران.
ماکیاولی اعلام می کند که برای اتصال ایتالیا ماده ایتالیایی تنها منتظر فرمی است که مناسب تا ملت را متحد سازد.فلاکت و بینوایی مفرط ایتالیا،توقع و وفاق مردمانش،ویرتوی افرادش.همه چیز آماده مداخله شهریاری است رهایی بخش(فرمول شایع زمان دانته:رهاننده:سگ شکاری). اگر بگوییم این سه خصیصه درمورد این ملک پریشان نیز صادق است سخنی گزاف نگفته ایم.فلاکت امروزین این سرزمین،اشتیاق و توقع مردم برای بهروزی،و ویرتوی فردی افراد باید دست به دست هم دهد و اتصالی جدید را رقم بزند. اما چیزی است که باید در همه ما منکوب و مطرود شود. و آن چیزی جز خودکامگی نیست.خودکامگی فضا را مسدود می کند و مصیبت های هولناکی را برای خودکامه و دیگران رقم می زند.درزمره این مصیبت ها مشقاتی است که مردم متحمل می شوند.خودکامگی علیه مردم است و با خود نفرت و شورش می آورد.هرحکومتی که برسرکارآید ازهرقسمی که باشد باید خود را معطوف به افزایش توان،ویرتو و توسعه کند.باید خود را معطوف به آبادانی امارتی کند که نوید بخش صلح ،آرامش،امنیت و غنای مادی و معنوی باشد.باید امارت جدیدی را بنیان بگذاریم اما این بنیان گذاری بیش و پیش ازهرامری مستلزم روبیدن کامل فرم های فئودالی و سلطه آمیز موجود است.نردبان قدرت و سلسله مراتب کلاسیک باید افقی شود.همچون دندانه های یک شانه و نه چونان یک نردبان.درامارت جدید کسی برصدرنیست،فرمانروا برمنبر یا محراب ننشسته است بلکه دور میزی گرد نشسته است نه فراتر و نه فروتر.اما باید توجه داشت که روبیدن امارت های سلطه و فئودالی مستلزم روبیدن آن در ذهن همه ماست.خودکامگی و امارت و عمارت آن باید برای همیشه درذهن ما فرو بریزد.تسلط واژه ای نیست که جهان مدرن آن را پذیرا باشد.و هرکس که سودای سلطه درسردارد نه تنها خود را ازهستی ساقط خواهد کرد بلکه موجبات مشقت دیگران را هم فراهم خواهد کرد.
درجمع بندی کلام خود باید متوجه ویرتو باشیم.که بخت را به ویرتو تبدیل کنیم.باید بخت و ماوقع را براساس ویرتویی که برین است قالب ریزی کنیم. براساس آرته براساس شجاعت و هنری که داریم.بنیان گذاری دولت مدرن و تامین وحدت ملی درسایه آن جز برای رسیدن به سعادت اتباع یک کشور نیست هرگروه یا حزب یا فرقه ای بتواند بهترین و بیشترین سعادت را برای اتباع کشور خود رقم بزند از ویرتویی بالا برخوردار خواهد بود. ویرتو صرفاً شجاعت درونی فرد نیست بلکه بازتاب هرچه آگاهانه و وظیفه شناسانه شرایط عینی درطول روزگارخویش است.برای فراچنگ آوردن سعادت باید وظیفه تاریخی خود را نیک بشناسیم و آن را در معرض قضاوت قرار دهیم.تحمیل یک دیدگاه بردیگران هنر نیست اما سودمند کردن و سود رساندن به بیشترین مردم آنها را به ما راغب خواهد کرد.پس هدف تاسیس دولت ملی مدرن است با هدف وحدت ملی و این به دست نمی آید مگر به اتصال همه نیروهای بالقوه و بالفعل که برسرسفره انقلاب بنشینند.حذف دیگری به هربهانه و دستاویزی تکرار مصیبت بار تاریخی است که هنوز ازگزش آن رهایی نیافته ایم.رهایی و سعادت ایران مستلزم روبیدن نظم ذهنی فئودالی و سلطه است هم در جهان ذهن و هم در جهان عینی.مستلزم واژگون کردن نردبان سلسله مراتب است.مستلزم روبیدن وسوسه خودکامگی.