• اگر بپذیریم که استقلال بیشتر یک مقوله سیاسی و فرهنگی است تا اقتصادی، باید این واقعیت را نیز بپذیریم که انتقال تکنولوژی غرب برای «ببرهای آسیا» نوعی بازگشت به استعمار کلاسیک را البته در قالبی کاملا نو و متمایز از امپریالیسم سده بیستم به ارمغان آورده است. در این معنای نوین استعمار، مرزهای ملی کاملا فرو می ریزد، فرهنگ بومی به سود فرهنگ غالب کاملا می پاشد و هویت ملی در هویت مادر بلع می شود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ٣۱ شهريور ۱٣٨۶ -  ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۷

ببرهای آسیا! واژه تبلیغاتی ای که در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ ساخته شد تا با امواج افسونگر خود تکنوکرات ها و نخبگان جهان پیرامونی را مسحور کند تا نوعی امپاتی جدید به «راه آسیای جنوب شرقی توسعه» پدید آورد. این امپاتی را برای نمونه می توان در داوری یک کارشناس ایرانی علوم سیاسی دید، به دید او ایران ٣۵ سال است با «پیکان» سرگرم است ولی کمترین پیشرفتی در زمینه تکنولوژی «ساخت» اتومبیل نداشته است:
"همین امر را می توان مقایسه کرد با صنایع اتومبیل سازی کشوری مثل کره جنوبی که هر چند بعد از ما شروع کرده است، ولی در حال حاضر به چنان سطحی از توانایی رسیده است که قابلیت صادراتی اتومبیل پیدا کرده است."
طبق این دیدگاه «توسعه» کره جنوبی یک فرآیند درونزاست و «عقب ماندگی» ایران در سه دهه اخیر نیز یک پدیده درونزاست و مولود عدم پذیرش ساخت ها و ایستارهای سیاسی و فرهنگی متجددانه. او «بحث استعمار» را مخلوق اندیشه چپ می داند و مستمسکی از سوی شرق برای انداختن گناه ناتوانی اش به گردن «عامل خارجی». به گمان وی عقب ماندگی ایران ناشی از« ناتوانی بنیادین ما» در دستیابی به خرد تکنولوژیک است و توسل به مفهوم استعمار ناشی از تنبلی بنیادین ما!:
"عامل خارجی را من خیلی بها نمی دهم برایش یا به عبارت دیگر نباید خیلی به آن بها داد. علت هم این است که اولا بحث استعمار به صورتی که بخصوص در پی انقلابات مارکسیسمی مطرح شده است پایه نظری درستی ندارد و من معتقدم که هر مفهومی که ما با آن مواجه می شویم در درجه اول باید بدانیم از کجا آمده است. مفهوم استعمار یکی از همین مفاهیم است... ولی اینکه چرا در کشورهایی مثل ما جا افتاده است و این قدر طرفدار پیدا کرده است تصورم این است، از آنجائی که نمی توانیم بگوئیم که این ناتوانی بنیادین ما است و به ما بر می گردد، یعنی ما دارای مشکلاتی هستیم که به ما اجازه نمی دهد تا خرد تکنولوژِی را وارد یا تدوین کنیم بنابراین ما دنبال عاملی هستیم که این تنبلی بنیادین ما را توجیه کند ..."
این دانشیار دانشگاه تنها نیست! کم نیستند روشنفکران غیردولتی و تکنوکرات های دولتی جهان پیرامونی که امروزه راه برون رفت کشورهای خود را از بحران های مزمن اقتصادی را در «الگوی ببرهای آسیا» می جویند. الگوجویی قالب معتاد اندیشه میانمایه جهان سومی است که در یک سده اخیر به شکل های گوناگون تجدید حیات یافته است.
اگر روزی این بلند پروازی وجود داشت که الگوی اروپای غربی و راه انگلیسی صنعتی شدن اقتباس می شد، امروزه این امپاتی سقوط کرده است و راه واقع گرایانه مستعمرات پیشین و اکنون جهان غرب در شرق آسیا اخذ می شود. استراتژیستهای غربی و حقوق بگیران کمپانی های فراملیتی از اساتید دانشگاه های غرب تا روسای جمهور پیشین آمریکا نیز در نقش توصیه کنندگان پیر و خردمند این الگوی جدید به نخبگان جهان پیرامونی ظاهر شده اند. ریچارد نیکسون این بدنام ترین و نابخردترین رئیس جمهور آمریکا که نام او با رسوایی واترگیت در پیوند است یکی از آنهاست. نیکسون در کتاب «فرصت را دریابیم» بخش مبسوطی را به ارائه دستاوردهای ببرهای آسیا و مقایسه تحقیر آمیز آن با رژیم های کمونیستی همسایه تخصیص داده است. او علت عقب ماندگی سایر کشورهای جهان سوم را در دولت گرایی (اتاتیسم) این رژیم ها و مداخله وسیع دولت در اقتصاد می داند. او فراموش می کند که استقرار رژیم های دیکتاتوری و دولت گرا و ایجاد دیوانسالاری های غول پیکر و عاطل در بخش وسیعی از جهان سوم توسط قدرتهای غربی و بخصوص ایالات متحده آمریکا صورت گرفته و یک فرایند درونزا و مبتنی بر تاریخ و سنن این جوامع نبوده است. در این زمینه، گناه غرب اگر بیشتر نباشد قطعا کمتر از کمونیست نیست. به عنوان مثال آقای نیکسون که در دوران ریاست جمهوری خود در پیدایش هیولایی ترین کشورهای دولت گرای جهان سومی در آسیا و از جمله ایران پهلوی دوم نقش اساسی داشته، امروزه جامه مدافع سینه چاک «آزاد کردن توان خلاق مردم» را به تن کرده است. نیکسون آنزمان مجری استراتژی آمریکا و بعد از آن مشاور کمپانی های فراملیتی است و در این نقش جدید پیام واقعی او این است:
"باید شرایط را برای سرمایه گذاری خارجی مساعد کرد. در همان زمان که بسیاری از کشورهای توسعه نیافته شرکتهای چند ملیتی را از خاک خود اخراج می کردند، کشورهای موفق در حال توسعه پیش پای آنان قالی سرخ می گستردند. این کشورها فهمیده بودند که با سرمایه گذاری خارجی شغل های جدیدی به وجود می آید و با جذب این سرمایه سررشته اقتصادی خود را از دست نمی دهند، بلکه چشم انداز اقتصادی بهتری فراهم می کنند."
نیکسون البته به این پرسش اساسی پاسخ نداد که چرا راه توسعه «فرش های سرخ» در نمونه آسیای جنوب شرقی موفق بود و مثلا در نمونه نیجریه ناموفق؟! و چرا غرب هنوز در این گونه کشورها از دیکتاتوری کلاسیک جهان سومی و دیوانسالاری های عریض و طویل متکی به درآمد نفت حمایت می کند؟!
توضیح پدیده ببرهای آسیا بدون شناخت تحولاتی که در دو دهه اخیر در اقتصاد جهانی صورت گرفته ناممکن است. «روشنفکران» جهان پیرامونی معمولا شناخت جدی از این تحولات ندارند و در نتیجه با معمایی روبرو می شوند که پیشداوری ذهنی آنان را به زیر سئوال می برد. این عدم شناخت در برخی موارد به تجدید نظر بنیادین در پیشداوری ها که با واقعیات معاصر نمی خواند، می انجامد. در نتیجه این تصور پدیدار می شود که گویا در دنیای امروز شرایط برای صنعتی شدن جهان توسعه نیافته فراهم شده، و با حذف تعصبات پیشین در زمینه «نفوذ امپریالیستی» می توان به عنوان یک «شریک برابر حقوق» به خرید تکنولوژی پرداخت و راه موفقیت آمیز توسعه را پیمود.
جهانگستری فرآیندی است که با پیدایش انحصارهای بزرگ سرمایه داری از نیمه دوم قرن نوزدهم آغاز شد و در سده بیستم هیولایی آفرید به نام «کمپانی های فراملیتی» اختاپوسی که در هیچ مرز ملی ماوایی ندارد. به هیچ قانون ملی تمکینی نمی کند و اندام های آن کره زمین را در آغوش گرفته است، در هر نقطه ای که مایه حیات خود، سود را بیابد مکیدن آغاز می کند، درآکولایی است جهان وطن که مکان نمی شناسد از هونگ کونگ تا آفریقای جنوبی از هلند تا بریتانیا از خاوردور تا سواحل و جزایر آمریکا در سیطره اوست. و قدرت تعیین کننده اقتصاد و سیاست و فرهنگ جهانی امروزه بدون شک همین کمپانی ها می باشند که قدرتمندتر از هر ابرقدرتی هستند، فصلنامه ترانس نشنال، نشریه دپارتمان توسعه اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد آخرین وضعیت کمپانی های فراملیتی را چنین گزارش می دهد:
"۴۰ هزار کمپانی فراملیتی در سراسر جهان فعال هستند و ۲۰۰ هزار شرکت دیگر بدانها وابسته اند. به طور متوسط هر کشور میزبان هزار شرکت وابسته به کمپانی های فراملیتی است. برای مثال سنگاپور - که از نظر وسعت و جمعیت برابر با یک شهر بزرگ هندوستان است – میزبان حدود ۱۱ هزار شرکت وابسته به کمپانی های فراملیتی است ... کشورهای در حال توسعه جمعا میزبان ۲۷۰۰ کمپانی اصلی (مادر) فراملیتی هستند. حدود نیمی از کمپانی های فراملیتی به کشورهای فرانسه، آلمان، ژاپن، هلند و آمریکا تعلق دارند که جمعا ۶۵ درصد کل سرمایه گذاری های جهان را در تملک دارند. آمریکا میزبان یک سوم از یکصد کمپانی فراملیتی درجه اول جهان است... شرکت های شیمیایی، اتومبیل سازی و دارویی در زمره بزرگترین کمپانی های فراملیتی هستند، ولی شرکت های نفتی در صدر لیست این کمپانی ها قرار دارند. طبق برآوردها، رویال داچ شل، یک کمپانی نفتی مشترک هلندی – انگلیسی با بیش از ۱۱۰ میلیارد دلار سپرده صاحب بالاترین میزان دارایی خارجی است. این کمپانی به اتفاق پنج کمپانی نفتی آمریکایی، یک کمپانی نفتی انگلیسی و دو کمپانی نفتی فرانسوی جمعا دارای سرمایه ای معادل ٣۵۰ میلیارد دلار هستند."
هفته نامه بیزنس ویک در ژوئن ۲۰۰۷ گزارش مفصلی از سود و زیان کمپانی های بزرگ جهان در سال ۲۰۰۶ منتشر کرد. طبق این گزارش در سال گذشته میلادی کمپانی های آمریکایی ۵/۱۵۰ میلیلرد دلار، کمپانی های ژاپنی ۶/۴۵ میلیارد دلار، کمپانی های انگلیسی ۴۲ میلیارد دلار، کمپانی های فرانسوی ۱۵ میلیارد دلار، کمپانی های آلمانی ۱۲ میلیارد دلار و کمپانی های مستقر در هونگ کونگ ۱۰ میلیارد دلار سود برده اند. بالاترین میزان سود به چهار کمپانی فیلیپ موریس (آمریکایی) با ۹۴/۵ میلیلرد دلار، اکسون (آمریکایی) با ٨/۵ میلیارد دلار، رویال داچ شل (انگلیسی – هلندی) با ۷٨/۵ میلیارد دلار و جنرال الکتریک (آمریکایی) با ٣۲/۴ میلیارد تعلق داشته است. البته که این همه واقعیت نیست، فروش و سود واقعی برخی از این کمپانی ها را حتی پیچیده ترین دستگاه های مالی دولت های غربی نیز نمی توانند محاسبه کنند. ورود به حیطه اسرارآمیز مسایل درونی غول های فراملیتی دشوارتر از دستیابی به محرمانه ترین اسناد سرویس های اطلاعاتی دنیای غرب است. برای مثال شاخه کانادایی شل در سال ۲۰۰۴ به تنهایی ۶٣ میلیون دلار سود داشته است. برای محاسبه سود واقعی مجتمع عظیم و جهانگستر شل باید ارقام صدها شرکت پوششی و وابسته به آن در سراسر جهان و بویژه در هونگ کونگ و سایر کشورهای خاوردور را دید، محاسبه ای شاق، پرهزینه و محال! شل از هر عمل تبلیغاتی تحریک کننده عمیقا پرهیز می کند، از اسرار خود به شدت حفاظت می کند، و در حالی که هر ساله نام «ثروتمندترین افراد جهان» با هیاهو در نشریات غرب اعلام می شود (و همیشه در راس و یا اولین آنها نام یک سلطان آفریقایی است!) نام سهامداران اصلی رویال داچ شل، هیچگاه اعلام نمی گردد. آقای جان کالینز انگلیسی مدیر مجتمع رویال داچ شل، تنها یک رئیس روابط عمومی است که از طریق ستاد مرکزی عظیم خود در لندن رابطه این امپراتوری نامرئی را با جهان برقرار می سازد.
سهامداران اصلی کمپانی های معظم فراملیتی از طریق نشست های ادواری مناسبات میان خود، و در واقع مناسبات بین المللی را فراتر از هر ارگان دولتی تنظیم می کنند و از این طریق تاثیرات تعیین کننده خود را بر مشی دولت های بزرگ غرب بر جای می نهند. به گفته گونزالس مالتا در کتاب اربابان واقعی جهان، یکی از مراکز نشست های پنهانی آنان «کلوپ بیلدربرگ» هلند است که مجامع آن در هتل های متعلق به روچیلدها برگزار می شود. این کلوپ در مه ۱۹۵۴ به ریاست عالیه پرنس برنارد هلند تاسیس شد. علنی ترین این نشست ها، گردهمایی سالیانه «مجمع اقتصاد جهانی» است که به نوشته اکونومیست در این نشست سالیانه دست کم هر ساله ۱۲۰۰ نفر از مهم ترین صاحبان صنعت و بانکداری و سیاستمدار جهان گرد هم می آیند. جالب است که گزارش مطبوعات غربی از این نشست همواره کوتاه و به دور از هر گونه جزئیات و جنجال است.
از هدف اصلی این مقال دور نشویم و ضمن یادآوری اینکه بهره گیری از نیروی کار ارزان همواره یکی از مهمترین عوامل انتقال تکنولوژی کمپانی های فراملیتی به جنوب شرقی آسیا بوده است را با نقل قولی از بیزنس ویک مدیر یکی از کمپانی های آمریکایی که: «من می توانم سه مهندس مالیزیایی را به قیمت یک مهندس آمریکایی استخدام کنم» به ببرهای آسیا برگردانیم.
کمپانی ژاپنی ماتسوشیتا در مالزی دارای کارخانه ای است که سالیانه بیش از یک میلیون تلویزیون به بازارهای جهانی صادر می کند، این نیروی کار در مالزی هم ارزان قیمت است و هم تحصیلات عالی دارد و در واقع جهان صنعتی با انتقال تکنولوژی، بهترین مغزهای جهان پیرامونی را به نازلترین قیمت به خدمت می گیرد. به همین دلیل است که انتقال برخی پروژه های پیشرفته علمی و فنی را به جنوب شرقی آسیا شاهدیم: کمپانی غول پیکر دارویی انگلیسی گلاکس که سود سالیانه آن ۲ میلیارد دلار گزارش شده است، اخیرا با ٣۰ میلیون دلار سرمایه گذاری پروژه ای را در سنگاپور آغاز کرده است و با بهره گیری ازنیروهای کارشناس بومی در کاوش علل بیماریهای مغزی است.
اگر بپذیریم که استقلال بیشتر یک مقوله سیاسی و فرهنگی است تا اقتصادی، باید این واقعیت را نیز بپذیریم که انتقال تکنولوژی غرب برای «ببرهای آسیا» نوعی بازگشت به استعمار کلاسیک را البته در قالبی کاملا نو و متمایز از امپریالیسم سده بیستم به ارمغان آورده است. در این معنای نوین استعمار، مرزهای ملی کاملا فرو می ریزد، فرهنگ بومی به سود فرهنگ غالب کاملا می پاشد و هویت ملی در هویت مادر بلع می شود. این تحول در «ببرهای آسیا» رخ داده است. اگر چنین نبود، اگر این کشورها از ساختار فرهنگی و سیاسی مستقلی برخوردار بودند، و نیز اگر منابعی چون نفت برای کمپانی های فراملیتی داشتند، به مهم ترین کانون ماوراء بحار انتقال تکنولوژی جهان صنعتی بدل نمی شدند و سرنوشتی همچون نیجریه و یا دیگر کشورهای آفریقایی داشتند.
بارزترین نماد اضمحلال هویت فرهنگی و ملی و فقدان استقلال سیاسی این شبه کشورها را در حاکمیت نخبگان سیاسی و اقتصادی شهروند غرب می یابیم. بیزنس ویک می نویسد که نخبگان «ببرهای آسیا» عموما تحصیل کرده آمریکا و شهروند آمریکا هستند. زن و فرزندانشان در آمریکا زندگی می کنند و بسیاری شان در غرب دارای خانه شخصی هستند. بسیاری از آنها حداقل سابقه بیست سال سکونت در آمریکا دارند و در کمپانی های مختلف آمریکایی شاغل بوده اند. یک نمونه از ببرهای آسیا آقای وو است. او ۵۷ سال سن دارد و۱۷ سال در کمپانی آی.بی.ام و ٣ سال در کمپانی جنرال موتورز آمریکا شاغل بوده است. آقای وو در سال ۱۹۹۱ به تایوان سرزمین مادری اش بازگشته است و رئیس کمپانی یوماکس شده است که از بهترین تولید کنندگان اسکنرهای کامپیوتری است با فروش ۵۰ میلیارد دلار در سال. خانه آقای وو در تپه های زیبای لوس آنجلس است و دخترش در آمریکا برنامه نویس کمپانی ماکروسافت است. یک پای آقای وو در کالیفرنیاست و پای دیگر او در تایوان. آقای وو نمونه ای است از انسان معاصر کسموپولیت (جهان وطن)، مخلوق سرمایه جهانگستری غرب. برای چنین انسانهایی جهان بسیار کوچک جلوه می کند حتی کوچک تر از دهکده جهانی!
اکنون به نظر شما آیا ببرهای آسیا توانسته اند برای شرق و کشورهای پیرامونی مایه مباهات استقلال و افتخار تکنولوژیک باشند؟ و این سناریوی ببرهای آسیا دوباره امروز در نزدیکی ما در حوالی کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس با نام دیگر و اندیشه دیگری در حال پیدایش است ...

www.goftaniha.org