همیشه به خود مشغول


داریوش همایون



اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۲٨ دی ۱٣٨۶ -  ۱٨ ژانويه ۲۰۰٨


از این آشی که چند سالی است از بیرون و درون برای کشور ما می پزند جز قدرت هائی که ایران را در ترکیب جمعیتی و سرزمینی اش بیش از اندازه بزرگ و نیرومند می یابند چیزی به کسی نخواهد رسید

از هنگامی که طرف های انقلاب اسلامی یکی پس از دیگری به دست خود مغلوب حزب اللهی های پیروزمند شدند و بازماندگانشان موج موج به بیرون گریختند سه جنگ "اصلی،" جنگ با رژیم برخاسته از انقلاب، جنگ برای رهائی و باز سازی ایران، را زیر سایه گرفته است.
نخست جنگ برسر مسئولیت شکست بود. "مسئولیت" شکست از اینجا آورده شده است که تا مدت های دراز بیشتر انقلابیان شکست خورده حاضر نبودند انقلاب را از فرزندش، جمهوری اسلامی "نه یک کلمه کمتر نه یک کلمه بیشتر،" جدا کنند و "انقلاب خیانت شده" و "انقلاب مصادره شده" و "نجات انقلاب" نقل دهان کسانی بود که نمی توانستند رابطه آشکار میوه و درخت را باور کنند ــ انقلاب خوب بود و اگر بد درآمد به خودش ارتباطی نداشت و مسئولش دیگران بودند. در اردوی شکست خوردگان اصلی نیز همین چشم بستن بر مسئولیت شخصی در پیروزی انقلاب، به تئوری های توطئه و بکار بردن اصطلاحاتی مانند فتنه یا کودتای خمینی میدان می داد. چنانکه فرنگی ها می گویند شکست یتیم است ــ هیچ کس زیر بار پدریش نمی رود.
اما توجیه انقلابی که رهبری و پیامش از آغاز روشن، و از سوی اکثریتی از مردم و همه نیروهای سیاسی مخالف رژیم پادشاهی پذیرفته بود؛ و هر چه بر آن گذشت وفاداریش را به اصولی که از آغاز اعلام داشته بود بیشتر نشان داد، دشوار و اندک اندک ناممکن شد و دست و پا زدن های توجیه گران به جاهای خنده آور و ترحم انگیز رسید. پر سر و صدا ترین سخنگویان تئوری های توطئه ! ٨; انقلاب مصادره شده و خیانت شده دیگر در میانه نیستند. باز ماندگان معدودشان همان دست و پا های ترحم انگیز را در میان بی اعتنائی عمومی می زنند. امروز ساده ترین ذهن ها نیز می توان! د منطق آن ضرب المثل لاتین را دریابد: پایان بستگی به آغاز دارد. آگاهی روزافزون بر کم و کاستی های جدی پیش از انقلاب و سیاهکاری های هر روزه "نهضت ما حسینی، رهبر ما خمینی" جائی برای تکرار یاوه های بیست و چند سال پیش نمی گذارد.
دومین جنگ برسر پادشاهی و جمهوری بود که بر تند و تیزی جنگ اول می افزود. تبعیدیان و مهاجرانی که سیل آسا از ایران به بیرون می زدند حتی اگر بیشترشان خود در انقلاب شرکتی داشتند ب! ه پشیمانی و نستالژی روزافزون دچار می شدند. مقایسه روزگار پریشان کشور با گذشته ای که هرچند پر از اشکالات سیاسی و ساختاری، ولی رو به پیشرفت بود و جهان بینی اش با جهان نوین غرب همسوئی داشت و برطرف کردن اشکالاتش زمان می خواست و نه انقلاب، آنهم به رهبری آخوند و حزب اللهی، ناگزیر پیش می آمد. هرچه روزگار بد تر می شد این مقایسه بیشتر به سود هواداران پادشاهی کار می کرد و بر بازندگان دیگر سخت تر می افتاد و جنگ بالا تر می گرفت
ــ آنان خود را دوبار شکست خوردهء انقلاب خویش می یافتند.
با گذشت زمان و جابجائی نسلی، و کاهش اهمیت سیاسی عامل نستالژی، از نگرانی های مخالفان پادشاهی کاسته شد و در اردوی موافقان نیز خستگی و گاه نومیدی، از حالت طلبکارانه کاست. از این گذشته رفتن به ژرفای واپسماندگی و ضعف سیاسی جامعه ایرانی نشان داد که مسئله در شکل حکومت نیست و در نظام و فرهنگ سیاسی است وگرنه نتیجه در هردو صورت یکی خواهد بود. بیربط بودن گفتمان جمهوری و پادشاهی بیش از همه در تلاش های بی حاصل جمهوریخواهان و سلطنت طلبان برای به رشته درآوردن همفکران شان آشکار گردید. جمهوریخواهانی که کوشیدند جمهوری را با دمکراسی یکی جلوه دهند (همین ترفندی که اکنون در مورد فدرالیسم زبانی بکار می رود) با نمونه های بیشمار نظام جمهوری در خدمت بد ترین استبداد ها، روبرو شدند. رسیدن به وحدت سازمانی، حتی به همرائی، بر پایه جمهوریخواهی نیز با همه انرژی که در آن صرف شد به جائی نرسید. سلطنت طلبان که همه سال های پس از انقلاب را در تکرار شعار متحد شدن با یکدیگر یا بوجود آوردن نهاد های گوناگون رهبری برگرد پادشاهی گذرانده اند امروز در همان بیست و چند سال پیش بسر می برند. مسئله ایران در این لحظه تاریخی شکل حکومت نیست؛ چیز های دیگری است.
جنگ سوم از دوره ریاست جمهوری رفسنجانی و آن "هشت ساله خونین فربهی" آغاز شد که دو دهه گذشته را فراگرفته است و موضوع آن همکاری با بخش هائی از جمهوری اسلامی است. در آغاز، امید های بسیاری از مخالفان پیشین رژیم اسلامی در طیف جمهوریخواه به میانه روان و سازندگانی بود که ترور گسترده و آدمکشی های زنجیره ای را بجای میانه روی، و بساز و بفروشی را بجای سازندگی گذاشتند. آنگاه دوم خردادیان با وعده جامعه مدنی و قدرت بخشی به مردم آمدند و بسیاری از آن مخالفان را به سوی خود کشیدند، ولی دوم خرداد از سومین سالش نمایش بیزار کننده ای از پشت کردن به مردم در درون، و فریب دادن افکار عمومی در بیرون گردید. اکنون جمهوریخواهان رنگارنگ، سرخورده و تهی دست از تجربه ناشاد درگیری خود با سیاستبازی های جناح های رژیم که در اصل یکی هستند، یکایک با نگاه تازه تری به مبارزه می نگرند. عموم آنان اکنون در کنار مبارزان دیگر چشم به کوشندگان جامعه مدنی ایران دوخته اند که بی هیچ توهمی درپی دگرگونی بنیادی نظام و فرهنگ سیاسی هستند و اگر هم در تاکتیک ها به ضرورت کوتاه می آیند در هدف و آرمان دارند به آنجا می رسند که روشن ترین تبعیدیان مدت هاست رسیده اند.
این هر سه جنگ اکنون نشانه های فرسایش زمان را بر خود دارند و اجتماع سیاسی ایران در بیرون و جامعه سیاسی بزرگ تر در درون به نظر می رسد وقت هرچه کمتری بر سر آنها هدر می دهند. اما اگر آن جنگ ها به درجات گوناگون از شور افتاده اند جنگ تازه ای درگرفته است پیچیده تر و بسیار خطرناک تر، که همگان را بازنده به جای خواهد گذاشت. در انقلاب اسلامی دست کم گروهی از ایرانیان، بد ترین آنها، به نوائی رسیدند. از این آشی که چند سالی است از بیرون و درون برای کشور ما می پزند جز قدرت هائی که ایران را در ترکیب جمعیتی و سرزمینی اش بیش از اندازه بزرگ و نیرومند می یابند چیزی به کسی نخواهد رسید.
دامن زدن به "حقوق ملی ملیت های ایران" به زیان حقوق شهروندی همه افراد ملت ایران و فروکاستن دمکراسی و عدم تمرکز و انسانگرائی به زبان مادری چند قوم وگروه زبانی معین، هم اکنون پیامد های زیانبارش را در برگرداندن مبارزه از جمهوری اسلامی، و تیز کردن آتش کینه زبانی و قومی در میان مردم ایران و دور تر ساختن نیرو های سیاسی از یکدیگر نشان داده است. درست در هنگامی که به ویژه با دگرگونی نسلی، با اثرات پردامنه اش بر همه موقعیت ملی ما، زمینه دارد برای جا افتادن یک گفتمان دمکراتیک و لیبرال (محدود به حقوق بشر) فراهم می شود دارند شکاف تازه ای میان کسانی می اندازند که هیچ مشکل جدی با هم ندارند ــ اگر مانند همیشه به خود مشغول نباشند و اگر تنها به سخن یکدیگر گوش کنند. گوئی نیرو های سیاسی ایران محکوم اند هرگز به راه همرائی بر اصول نیفتند. گوئی ما هرگز نمی باید سیاست را چنانکه در جامعه های متمدن تر می فهمند بورزیم.