• سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان دولتی است که برای همکاری های چندجانبه امنیتی تشکیل شده است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان بنیان گذاشته شد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۴ بهمن ۱٣٨۶ -  ۲۴ ژانويه ۲۰۰٨

سازمان همکاری‌ شانگهای از دل رقابت قدرت‌های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد. سازمان همکاری شانگهای با نام (شانگهای ۵) در سال ۱۹۹۶ تأسیس شد که هدف آن غیرنظامی کردن مرز بین چین و شوروی بود (۱). در اجلاس شانگهای بسال ۱۹۹۶ یک پیمان امنیتی میان کشورهای روسیه، چین، تاجیکستان، قزاقستان و قیرقیزستان منعقد شد. در سال ۲۰۰۱ این سازمان ازبکستان را به عنوان عضو جدید پذیرفت. مغولستان در سال ۲۰۰۴ عضو ناظر شد و ایران، پاکستان، و هند سال بعد به عنوان عضو ناظر اعلام شدند. نقش این سازمان ازآن زمان در منطقه افزایش یافته است. این سازمان بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به شمار نمی رود.

معرفی
سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان دولتی است که برای همکاری های چندجانبه امنیتی تشکیل شده است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان بنیان گذاشته شد. سازمان همکاری شانگهای در حقیقت ترکیب جدید سازمان «شانگهای ۵» است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر داده شد.

پیشینه
گروه «شانگهای ۵» در ۲۶ آوریل سال ۱۹۸۶ با امضای توافقنامه ای به منظور «تعمیق اعتماد نظامی در مناظق مرزی» توسط رهبران وقت کشورهای قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به وجود آمد. این کشورها مجدداً در تاریخ در ۲۴ آوریل سال ۱۹۹۷ توافقنامه ای به منظور «کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی» در مسکو به امضا رساندند.
نشست های کشورهای عضو شانگهای ۵ در سال ۱۹۹۸ در شهر آلماتی (قزاقستان)، در سال ۱۹۹۹ در بیشکک (قرقیزستان)، و در سال ۲۰۰۰ در شهر دوشنبه (تاجیکستان) برگزار شد.
نشست این گروه در سال ۲۰۰۱ در شهر شانگهای در چین برگزار شد. در این نشست نخست کشور ازبکستان به عنوان عضو جدید پذیرفته شد که عملا نام گروه را به «شانگهای ۶» تغییر داد. سپس در ۱۵ ژوئن سال ۲۰۰۱، سران کشورهای عضو در نشستی ضمن قدردانی از عملکرد گروه شانگهای ۵، تأسیس «سازمان همکاری شانگهای» را به هدف افزایش سطح همکاری ها اعلام کردند.
سران کشورهای عضو در ژوئن ۲۰۰۲ در سن پترزبورگ روسیه گرد آمدند تا جزئیات اساسنامه سازمان را - شامل اهداف، ساختار و راهکارها - به بحث و بررسی بگذارند. پس از این توافقنامه موجودیت سازمان عملاً از نظر حقوق بین المللی رسمیت پیدا کرد.

همکاری در مسایل امنیتی
مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می شود.
«ساختار منطقه ای ضدتروریسم» سازمان همکاری شانگهای در نشست ژوئن ۲۰۰۴ در شهر تاشکند در ازبکستان تهیه و تصویب شد. این سازمان در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد که بر اساس مفاد توافقنامه منطقه ای، با قاچاق مواد مخدر در مرزهای کشورهای عضو مبارزه خواهد کرد.
گریگوری لُگنینف در آوریل ۲۰۰۶ اعلام کرد که پیمان همکاری شانگهای قصد ندارد به سازمانی نظامی (مشابه پیمان ناتو یا پیمان ورشوی سابق) تبدیل شود. اما وی اذعان کرد که برای مقابله با تهدیدهای روزافزون تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری ممکن است نیاز به استفاده از نیروهای ارتش کشورهای عضو بوجود آید. در همین راستا کشورهای عضو چندین مانور مشترک نظامی به اجرا گذاشته اند. اولین مانور نظامی در سال ۲۰۰۳ طی دو فاز در قزاقستان و چین به اجرا درآمد ،
در ماه اوت سال ۲۰۰۵ مانور نظامی بزرگی با شرکت چین و روسیه با نام «ماموریت صلح ۲۰۰۵» به اجرا درآمد. این اولین مانور نظامی مشترک روسیه و چین محسوب می شود. در پی موفقیت این مانور، مقامات روسی اظهار علاقه کرده اند که کشور هند در مانورهای مشترک بعدی حضور داشته باشد و سازمان همکاری شانگهای نقش نظامی نیز در صحنه بین المللی ایفا کند.
در پی توافق وزیران دفاع کشورهای عضو پیمان در آوریل ۲۰۰۶، جدیدترین مانور نظامی کشورهای عضو در سال ۲۰۰۷ با شرکت ۴۰۰۰ سرباز ارتش چین در منطقه چلیابینسک روسیه در اطراف رشته کوههای اورال و مرز جغرافیایی آسیا و اروپا برگزار شد.

همکاری اقتصادی
چهارچوب توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو پیمان نخستین بار در نشست مورخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۳ تهیه و به امضا رسید. در این نشست رئیس دولت چین پیشنهاد کرد که برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود. این پیشنهاد ضمناً چندین راهکار کوتاه مدت برای افزایش سطح بازرگانی در میان کشورهای عضو ارائه داد. یکسال پس از این پیشنهاد، در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۴، سندی شامل یکصد برنامه مشخص برای افزایش سطح بازرگانی میان کشورهای عضو به امضا رسید.
در نشست مسکو مورخ ۲۵ اکتبر ۲۰۰۵، دبیر کل سازمان اعلام کرد که پروژه های مشترک سازمان در زمینه انرژی دارای اولویت بالا هستند. این پروژه ها شامل کشف، استخراج و بهره برداری از حوزه های نفت و گاز، و استفاده مشترک اعضا از منابع آب شیرین می باشند.
دستاورد مهم دیگر این نشست توافق برای تشکیل شورای مشترک بانکی بین کشورهای عضو سازمان بود. هدف از تشکیل این شورای مشترک بانکی تسهیل در فراهم نمودن سرمایه مورد نیاز برای اجرای پروژه های مشترک سازمان عنوان شده است. در پی این توافق، نخستین گردهمایی شورای مشترک بانکی سازمان همکاری شانگهای در ۳۰ نوامبر ۲۰۰۶ در پکن پایتخت چین برگزار شد. متعاقب آن، کنفرانس بین المللی «سازمان همکاری شانگهای: دستاوردها و دیدگاهها» (SCO: Results and Perspectives) در شهر آلماتی پایتخت قزاقستان برگزار شد. در این کنفرانس، نماینده وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که روسیه فکر بنیان گزاردن تشکیلاتی بین المللی با نام «باشگاه انرژی» را در سر می پروراند. دولت روسیه مجدداً در نشست سازمان در نوامبر ۲۰۰۷ در مسکو بر عزم خود برای تشکیل این باشگاه انرژی تاکید نهاد.

همکاریهای فرهنگی
همکاریهای فرهنگی بخشی از چارچوب فعالیت سازمان همکاری شانگهای است. وزیران فرهنگ کشورهای عضو سازمان برای نخستین بار در ۱۲ آوریل ۲۰۰۲ سند همکاری مشترک فرهنگی را در نشست پکن امضا کردند.
برای سرعت بخشیدن به همکاریهای مشترک فرهنگی، اعضای سازمان در سال ۲۰۰۵ فستیوال و نمایشگاه مشترکی در شهر آستانه در کشور قزاقستان برگزار کردند.

کشورهای عضو سازمان
عضوهای اصلی:روسیه ، جمهوری خلق چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان
عضوهای ناظر: مغولستان ,هند ,پاکستان , ایران

توازن قدرت در جهان چندقطبی
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای روی هم نه تنها بزرگ‌ترین توان اقتصادی، نظامی، هسته ای و فضایی جهان را دارا هستند، بلکه بیشترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی در جهان نیز می باشند. مساحت کشورهای عضو (اصلی و ناظر) این سازمان روی هم بیش از ۲۵.۱ میلیون کیلومتر مربع یا یک چهارم سطح خشکی های زمین است.
اساسنامه سازمان همکاری شانگهای بر شفافیت عملکرد و بی طرفی نظامی آن تاکید می کند. علیرغم این موضوع، شکی نیست که سازمان همکاری شانگهای تقش موازنه دهنده ای در صحنه بین المللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو و ماجراجویی های نظامی ایالات متحده آمریکا ایفا می نماید. برای مثال، ایالات متحده آمریکا درخواستی جهت عضویت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای ارائه کرده بود، اما این درخواست در سال ۲۰۰۵ از طرف سازمان رد شد.
سازمان همکاری شانگهای از آمریکا خواسته است که پایگاهها و نیروهای نظامی خود را از خاک تمام کشورهای عضو خارج سازد. پس از این درخواست، دولت قرقیزستان رسماً از آمریکا درخواست کرد که برنامه خروج نیروهای آمریکایی و تعطیلی پایگاه هوایی نظامی K-۲ را از این کشور را سریعاً تهیه و اعلان کند.


(۱)- در سال ۱۹۵٨ رابطه شوروی و چین در تمام سطوح قطع شد پس از آن ، دو کشور دشمن شدند. در سال ۱۹۶۴ شوروی بخشی از نیروی های پیمان ورشو را به سراسر مرز مشترک خود با چین انتقال داد(*). وی همچنین بخشی از نیروها را بین مغولستان( متحد آسیایی خود) و چین مستقر ساخت. ورود شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷٨ و ورود ویتنام به کامبوج با حمایت شوروی در سال ۱۹۷۹ تبدیل به سه شرط نظامی – امنیتی چین از شوروی برای ایجاد رابطه حسنه بود.
شرط در مورد ویتنام با خروج این کشور از کامبوج در ۱۹۹۰ عملی شد.
شرط در مورد خروج شوروی از افغانستان تا سال ۱۹۹۲ عملی شد
شرط در مورد برچیدن نیرو از مرز های چین اوائل دهه ۹۰ انجام شد.
(*)در بلوک نظامی ورشو کشورهای آلمان شرقی، بلغارستان، لهستان و مجارستان با این پیشنهاد شوروی موافق بودند تنها رومانی با این استدلال که نیروهای ورشو نیروهای اروپایی ایست و نباید در آسیا بکارگرفته شوند، با پیشنهاد شوروی مخالفت می کرد. شوروی با برقراری رابطه رومانی با اسرائیل هم مخالف بود، اما رومانی حاضر به قطع رابطه خود با اسرائیل نبود. از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۴ شوروی تلاش در جهت در متقاعد کردن رومانی بود و سرانجام رومانی با گرفتن امتیازاتی از شوروی با ارسال نیرو به مرز چین موافقت کرد اما رابطه خود را با اسرائیل قطع نکرد.
بعد از نوومیشلنی شوروی ( دیدگاه جدید به روابط بین الملل) و منحل کردن ورشو و کومکون، انتقام سهمگین برادر بزرگ از چائوشسکو گرفته شد بعد از برنامه ریزی شش ماهه، طی کودتایی ، سرانجام چائوشسکو و همسرش در ٣۱ دسامبر ۱۹٨۹ اعدام شدند.