تحقیقی در باب ریشهً نام ماههای عربی
رجب، رمضان ، شعبان و شوال


جواد مفرد


• در اسامی ماههای عربی که با سه ماه ربیع اول (به معنی ماه اول بهار)، ربیع ثانی و ربیع الآخر شروع میشوند، مستتر بودن نقش اساسی نام فصل و ماه و طبیعت در اسامی ماههای اعراب آشکار میشود. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۴ تير ۱٣٨۷ -  ۲۴ ژوئن ۲۰۰٨


 
 
در اسامی ماههای عربی که با سه ماه ربیع اول (به معنی ماه اول بهار )، ربیع ثانی و ربیع الآخر شروع میشوند، مستتر بودن نقش اساسی نام فصل و ماه و طبیعت در اسامی ماههای اعراب آشکار میشود. این سنت نامگذاری ماهها با فصلهای مربوطه پیش نزد امم سامی خصوصا سامیان مندایی (صابیان، مغتسله) مرسوم بوده است. و وقوف بر این امر کلید رمز و معمای شناسایی معنی لفظی این نامها را به دست می دهد. تعجب آور است که محققین و علمای عرب و عجم از قدیم از پیدایی این رمز ریشهً لغوی اصلی این ماهها غافل مانده اند. نظر به واقع شدن ماه رجب در فصل گرما (تابستان) نام این ماه ششم عربی را می توان از ریشهً سامی آرامی ر یزبا (علی الاصول رِجبا ، خورشید، تابستان) یا از سامی غربی رشپ (ایزد آتش) گرفت . یعنی   در مجموع معلوم میشود ماه رجب در اصل به معنی ماه فصل گرما و تابستان بوده است. می دانیم که ماه ششم پارسیان هخامنشی یعنی گرما باشیش (گرماپاش) خوانده میشده است و ماههای ایرانی آبان و آذر (آتش، آثیادیای پارسی هخامنشی یعنی ماه ستایش آتش) در تقویم سامیان آرامی کانون اول و آخر (=آتشدان1و2) نامگذاری گردیده اند. در همین رابطه گفتنی است نام ماه مهر (ایزد دوستی) نیز بی جهت با ماه سامی کیسیلیمو (امنیت، اعتماد) همسان نشده و نام ماههای فروردین ( روحبخش) و اردیبهشت (بهشت برتر) و اسفند (در معنی نامبارک) بی سبب با ماههای سامی نیسانو (معجزه تولید) و آیارو (گل آرایشی) و آدّار و/ محرم (ناشاد و تیره) مطابقت نیافته است. نام دو ماه اول تابستان اعراب با کلمهً جمادی شروع میشوند معنی سخت شدن زمین و محصولات کشاورزی را می دهند. بر پایه کشف رمز نام ماه رجب، نام ماه رمضان (ماه هشتم) نیز علی الاصول به تلخیص از نام رمثانه عبری یعنی ماه شدت گرما حادث شده و با کلمه معادل و شناخته شدهً عربی رمضان (سوزان) جایگزین گردیده است. بر همین اساس نام ماه شوال (ماه نهم) علی القاعده از تحریف و تلخیص نام ماه   هشتم سامی مندایی شُمبلت (ماه کاسته شدن گرما) یعنی   آغاز و مقدمهً زمستان پدید آمده است. نام ماه شعبان در زبان عربی را با توجه به نام ماههای سامی عبری آراه ثمن (به معنی ماه هشتم) و تَوت(تبت ، به معنی ماه دهم) به سادگی می توان هفتمین ماه (=سبعاً) معنی نمود. می دانیم که در خاورمیانه از عهد بسیار کهن عدد هفت تقدیس میشده است.
مقالهً زیر که از سایت پرس و جو(در گاه پاسخگویی به مسائل دینی) نقل میشود در این باب حاوی اطلاعات جالبی است گرچه اطلاعات آن کامل نیست و نیاز به تحقیق و بررسی علمی بیشتر دارد:                                                                                                                                                                                                            
A study in the origins and first development of the art of counting time among the primitive and early culture By Martin P. Nilson 1920
در این کتاب در ص237 چنین آمده است .                                                                                                   
"سری ماههائی که حالا به وسیله مسلمانان استفاده می شود را سری قدیمی مکه می نامند که تعیین شده بود از روی اتفاقات مهمی که در آن زمان رخ می داده و نام های سری مکه عبارت بودند از:                                                   1- صفر الاول 2- صفرالاخر 3- ربیع الاول 4- ربیع الاخر 5- جمادی الاول 6- جمادی الاخر 7- رجب 8- شعبان 9- رمضان 10- شوال 11- ذوالقعده 12-ذوالحجه .                                                                                            
1- صفرالاول- نام آن را بعدها تغییر دادند و به نام محرم نامگذاری نمودند و یک ماه مقدس می باشد ( بنا بر قول بخاری نویسنده عرب ) . هم چنانکه دو ماه صفر در فصل زمستان قرار می گرفته و فصل بارندگی و سرما بوده است ریشه لغت صفریعنی خالی بودن است و چون هیچ محصولی در آن موقع برداشت نمی شده بدترین دوره برای بدست آوردن غذا بوده است ( ولهاوزن ص 96 ).                                                                                                                                                                                                                             
2- ربیع- پس از پائیز و باران زمستان آغاز می شده و جلگه ها سر سبز می گشته و قبیله ها گله های خود را در دشتها پراکنده می نمودند و شترها دهمین ماه بارداری خود را می گذراندند و این گفته بوسیله علم صرف ت أی ید می شود.          3- ریشه لغت جماد به معنی سبز شدن سخت می باشد که متناسب است با سرمای تیز .                                            4- ماه رمضان یعنی سوزان که هیچ شکی در آن وجود ندارد .                                                                           5- ماههای شوال و شعبان که ریشه معانی مطمئن آن در دست نیست .                                                                6- سه ماه دیگر رجب - ذوالقعده- ذوالحجه از روی جشنها گرفته شده است. در ماه رجب جشنی برگزار می شد به طوری که در مکانی مقدس شتر و گوسفند قربانی می نمودند و ریشه لغت به معنی بیم داشتن یا احترام گذاردن می باشد و بنا براین آن را مقدس می خواندند.                                                                                                          
7- دو ماه دیگر نسبت داده شده به ماه زیارت رفتن و ذوالقعده   که به ماه جلسه یا نشست معروف است. این نام را برای این انتخاب نمودند چون هیچگونه سفری در این ماه انجام نمی شده و یا هیچگونه گردش و شکاری در آن ماه صورت نمی گرفته و آن اولین ماه از ماه صلح می باشد. نام ذوالحجه از خود مراسم حج گرفته شده است. "                                                                                                                                             
همچنانکه دیدیم ماههای عربی اصولا بر مبنای سال شمسی درست شده است و آن باید ثابت بوده باشد در متد تجربی. البته ماه های سری مکه از اصلاح تقویم سریانی بدست آمده است. همچنانکه می بینیم در تقویم سریانی ماه ها همانند تقویم عربی می باشد. برای مثال کانون اول – کانون آخر و یا تشرین اول – تشرین آخرکه بر مبنای سال های شمسی بوده که خود رساله دیگری می طلبد .                                                                                                          حال ببینیم منظور از اهله که در قران آ مده است چیست.                                                                                    
 
سوره بقره آ یه 189                                                                                                                              از تو سئوال کنند در باره هلال ها بگو آنها هستند فصل های ثابت (مواقع معین) برای انسان ها و حج آ ن درست...         در مواقع معین هلال ها که منظور بیش از یک هلال است در صورتیکه اگر منظور هلال ماه باشد ما یک هلال نمی بینیم ؟ البته مترجم قرآن انگلیسی Marmaduke-Pickthall  مواقیت را به Fixed Seasons فصل ثابت ترجمه نموده است. در ادامه آیه برای انسانها و حج...که قرآن فقط یک تقویم را پیشنهاد می کند ولی متاسفانه در همین ایران عزیز دارای سه نوع تقویم می باشیم.                                                                                                                 
برای اینکه بدانیم منظور از هلال ماه چیست دانشمند فضائی امریکا Carl-Sagen در کتاب خود COSMOS در ص 47 بیان میدارد.                                                                                                                                          
  On December 21 the first day of winter there are two daggers of sunlight that flank
The spiral a unique application of the midday sun the read the calendar in the sky .
در روز 21 دسامبر اولین روز از زمستان ( اول دی ماه ) نور خورشید بصورت دو نشان مجموعه ای از هلال ها   را   در میان گرفته و یک شکل بی نظیر برای خواندن تقویم از روی آ سمان را بوجود می آ ورد.                               البته این یک بحث علمی است چون در آن روز خورشید در وسط روز بر کره زمین عمود واقع می شود و چون کره خورشید بزرگتر از کره زمین است لهذا اشعه خورشید پس از برخورد به کره زمین روی خود انعکاس یافته و هلال ها را بروی خورشید می توان مشاهده نمود.                                                                                                   
اگرما مبنای تقویم خود را بر روی ماه های قمری قرار دهیم، نمی توانیم ماه های حرام و حلال یا روزهای خوب و بد را تشخیص دهیم. چنانکه در سوره ابراهیم آیه 5 میفرماید:                                                                              " و به یقین ما موسِی را با آیات خودمان فرستادیم که قوم خویش را از تاریکی ها بسوی روشنائی در آورد و روزهای خدا را بیادشان بیاورد. " و درسوره الجاثیه آیه14 میفرماید:                                                                           
" آ نانکه ایمان آوردند بگو شما مومنان از مردمی که به ایام الهی امیدوار نیستند در گذرید. "                                    این آیات کاملا دلالت بر ثابت بودن ماهها و داشتن روزهای معین دارد هم چنانکه در تورات آمده است.                     
 سفر خروج باب 23                                                                                                                               14- در هر سال سه مرتبه عید برای من نگاه دارید.                                                                                     15- عید فطیر را نگاه دار و چنانکه ترا امر فرموده ام هفت روز نان فطیر بخور در زمان معین در ماه ابیب زیرا که در آن از مصر بیرون آ مدی و هیچ کس بحضور من تهی دست حاضر نشود.                                                       
  درآخر سال Ingathering را وقتی نوبر غلات خود را که در مزرعه کاشته و عید جمع Harvest 16- و عید حصاد که حاصل خود را از صحرا جمع کرده اید .                                                                                                 
در کتاب Life of Mohammad در قسمت What is Islam اثر W.Montgomery-Watt یکی از بزرگترین محققان غربی در اسلام در ص 187 چنین آمده است:
«یکی از غیرمعمول ترین مسائل اسلام قبول نمودن تقویم قمری است که سال آن 12 ماه یا 354 روز است. و این بدین معنی است که تمام ماهها حتی ماه زیارت و روزه در هر سال 11 روز زودتر از حد معمول انجام می شود. »              حال برای اینکه ببینیم نویسنده کتاب (عرب از زمان های اولیه تا فرو ریختن بغداد) اثر آرتور هلیم درباره ماه مبارک رمضان چه می گوید. وی در صفحه 70 کتاب خود چنین می گوید:                                                                  
" نام ماه رمضان که ماه روزه و نیایش است، معنی اصلی آن (فصل گرمای زیاد) است ولی چون سال های عربی اخذ شده از روی ماه های قمری است بنابراین دیگر جائی برای حقیقت نمی ماند و 12 ماه رفته رفته جاهای اصلی خود را نسبت به خورشید از دست داده و ماه رمضان بجای اینکه در فصل گرمای زیاد قرار گیرد مطابق میشود با دسامبر و.. " ماه ها حتی ماه زیارت و روزه در هر سال 11 روز زودتر از حد معمول انجام می شود و شب قدر هم که در ماه مبارک رمضان قرار می گرفته در جای اصلی خود قرار نمی گیرد و شناسائی آن هم دیگر امکان ندارد.                       برای اینکه به وجود حقیقی نام ها پی ببریم و بدانیم که آنها چگونه منظم و مرتب درست شده و چگونه در زمانهای قبل انرا تهیه نموده اند کافی است تقویم اسلامی زمان پیامبر اسلام را با دقت مطالعه نمائیم.                                           
 نیمکره شمال                                                                                                                                      
ذوالقعده محرم. Jan
شوال صفر . Feb
رمضان قطب جنوب=شب قدر=21 ربیع الاول. Mar
شعبان ربیع الآخر. Apr
رجب جمادی الاول.   May
جمادی الآخر جمادی الآخر. Jun
جمادی الاول رجب. Jul
ربیع الآخر شعبان. Aug
ربیع الاول قطب شمال=شب قدر=23 رمضان. Sep
صفر عید فطر=1 شوال. Oct
محرم ذوالقعده . Nov
ذوالحجه عید قربان=1=ژانویه=محرم ذوالحجه. Dec
 
تطابق آن با ماههای ایرانی نام ماهها
11 دی تا 11 بهمن 31 روز محرم
12 بهمن تا 9 اسفند 29 یا 28 روز صفر
10 اسفند تا 11 فروردین 31 روز ربیع الاول
12 فروردین تا 10 اردیبهشت 30 روز ربیع الآخر
11 اردیبهشت تا 10 خرداد 31 روز جمادی الاول
11 خرداد تا 9 تیـر 30 روز جمادی الآخر
10 تیـر تا 9 مرداد 31 روز رجب
10 مرداد تا 9 شهریور 31 روز شعبان
10 شهریور تا 8 مهر 30 روز رمضان
9 مهر تا 9 آبان 31 روز شوال
10 آبان تا 9 آذر 31 روز ذوالقعده
10 آذر تا 10 دی 31 روز ذوالحجه
نام ماهها و معانی آن با فصول
محرم (صفرالاول) 11 دی تا 11 بهمن فصل سرما: در این دو ماه چیزی روئیده نمی شود.
صفر 12 بهمن تا 9 اسفند از صفر یعنی خالی بودن
ربیع الاول 10 اسفند تا 11 فروردین فصل شبنم، شکوفه، باران
ربیع الآخر 12 فروردین تا 10 اردیبهشت
جمادی الاول 11 اردیبهشت تا 10 خرداد از جماد بی حرکت بودن
جمادی الآخر 11 خرداد تا 9 تیـر فصل روئیدن سخت                                                                                   
رجب 10 تیـر تا 9 مرداد بیم ترس (از ماههای حرام برای جلوگیری از جنگ و خونریزی)                                    
شعبان 10 مرداد تا 9 شهریور انشعاب طوایف و گله ها در صحرا                                                                    رمضان 10 شهریور تا 8 مهر گرما                                                                                                           شوال 9 مهر تا 9 آبان خنک شدن هوا (باد شوال) که چندین روز پس از میزان شروع می شود                                 
ذوالقعده 10 آبان تا 9 آذر اعراب در خانه ها می نشستند                                                                                 
ذوالحجه 10 آذر تا 10 دی فصل حج                                                                                                      یکی از نکات قابل توجه قرار کرفتن عید قربان یعنی بزرگ ترین عید مسلمانان در آغاز سال و مشترک بودن این عید   با عید ژانویه است.