• سایت اینترنتی «Ohmynews.com» در سال ۲۰۰۰ به راه افتاد و بانیان آن از منتقدان دولت کره و نزدیکان احزاب اپوزیسیون بودند. این سایت با شماری از روزنامه نگاران حرفه یی و تعدادی روزنامه نگار شهروندی کار خود را آغاز کرد و پس از یک دوره زمانی چندساله به سومین رسانه پراثر در این کشور تبدیل شد. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۴ فروردين ۱٣٨٨ -  ۲۴ مارس ۲۰۰۹

فضای انتخابات امریکا و بهره گیری بهینه ستاد انتخاباتی اوباما از فرصت هایی که فضای مجازی در اختیار هواداران اوباما و اعضای ستاد قرار می داد، برای نخستین بار در ایالات متحده اینترنت را به عاملی مهم و موثر در جریان تبلیغات انتخاباتی تبدیل کرد. در حقیقت فضای مجازی در ادامه رویدادهای فضای واقعی قرار گرفت و گفتمان «تغییر» شکل گرفته در فضای انتخاباتی در فضای وب نیز خود را نشان داد. هواداران اوباما از تمام ظرفیت های ممکن برای کمک به او استفاده کردند. لیست هایی انبوه از ای میل هواداران اوباما ایجاد شده بود و هر پیامی به سرعت و ای میل به ای میل می گشت. هفت میلیون آدرس اینترنتی فعال ذخیره شده بود که هر پیامی را به میلیون ها ای میل دیگر ارسال می کردند. سایت های اینترنتی اشتراک عکس و فیلم هم مملو بود از عکس و فیلم های مربوط به آخرین رویدادهای انتخاباتی و انبوهی از کامنت کاربران پای هر ویدئوی مربوط به انتخابات دیده می شد، بسیاری از این ویدئوها و متن ها راهی نیز به شبکه های اجتماعی و در راس آنها فیس بوک یافتند؛ سایتی با بیش از ۱۷۵ میلیون عضو در سراسر دنیا، که حدود ۶۰ میلیون نفر آن امریکایی هستند و مدیران آن در جمع مدیران کمپین تبلیغاتی اوباما نیز حضور داشتند. هواداران اوباما حتی از سایت میکروبلاگینگ توییتر نیز نگذشتند و گزارش مشکلات مختلفی مثل کمبود تعرفه رای در صندوق های مختلف را در قالب همان ۴۰ کاراکتر مورد قبول سایت توییتر روی این سایت ارسال می کردند، تا مقامات حزبی و ایالتی ببینند و مورد پرسش هم واقع شوند. نکته مهم و مورد اشاره اینکه بخش زیادی از محتوای تولیدشده روی وب، چه در قالب ویدئو هایی که روی سایت های مختلف و از جمله یوتیوب قرار می گرفتند و چه در قالب نوشته و عکس و صدا، همگی تولید شهروندان عادی هوادار اوباما بودند. این شهروندان همچنین تنها به دلیل علاقه های شخصی شان محتواهای تولیدشده توسط کمپین انتخاباتی را با کاربران دیگر به اشتراک می گذاشتند و به انتشار آن کمک می کردند. پیش از امریکا کشورهایی دیگر، با ضریب نفوذ و مصرف بالای اینترنت نیز نقش بسیار مهم رسانه های جدید را درک کرده و از آن بهره برده بودند. معروف ترین نمونه آن سایت اینترنتی «Ohmynews.com» است. این سایت در سال ۲۰۰۰ به راه افتاد و بانیان آن از منتقدان دولت کره و نزدیکان احزاب اپوزیسیون بودند. این سایت با شماری از روزنامه نگاران حرفه یی و تعدادی روزنامه نگار شهروندی کار خود را آغاز کرد و پس از یک دوره زمانی چندساله به سومین رسانه پراثر در این کشور تبدیل شد. محافظه کاران کره یی با چندین روزنامه پرتیراژ بیش از دوسوم بازار مطبوعات را در چنگ داشتند و هیچ گاه پیش بینی چنین رقیب قدرتمندی را نمی کردند. اوه مای نیوز سعی کرد پدیده روزنامه نگاری شهروندی را رسمیت بخشد، هر شهروند کره یی با عضویت در این سایت به یک روزنامه نگار آماتور تبدیل می شود و مطلب ارسالی اش در صورت تایید دبیران سایت به لحاظ استانداردهای روزنامه نگاری روی این سایت منتشر می شود. هزاران کره یی عضو این سایت در قبال مطالبی که می نویسند و گاه چنان اهمیت خبری دارد که خبرگزاری های بزرگ بین المللی نیز این مطالب را می خرند، دستمزد اندکی دریافت می کنند تا انگیزه خود را از دست ندهند. نزدیکی دولت محافظه کار کره به سیاست های امریکا این سایت را در دوران اوجش به یکی از مهم ترین پایگاه های مخالفت با حضور نظامیان امریکایی در این کشور تبدیل کرد. تظاهرات میلیونی زیر نور شمع در اعتراض به کشته شدن یک دختر دانش آموز کره یی در تصادف با خودروی نظامیان امریکایی که به ابتکار این سایت برگزار شد، رئیس جمهور و وزیر دفاع وقت ایالات متحده را وادار به عذرخواهی از مردم کره کرد. این سایت به سبب شهروندان روزنامه نگاری که برایش می نوشتند و در بحث هایی که موضوعات آنها توسط اعضا و مدیران سایت تعیین می شود، شرکت می کردند، اهمیت بسیاری یافته بود. انتخابات سال ۲۰۰۲ کره نشان داد اتاق های گفت وگو می توانند به یک ابزار قدرتمند تبدیل شوند. در نزدیکی انتخابات وضعیت کاندیدایی که کاربران اوه مای نیوز از وی حمایت می کردند، رو مو هیون به خطر افتاد. همزمان با این اتاق های گفت وگوی اوه مای نیوز از حامیان «رو» انباشته شد. در حدود ۱۰ ساعت، تا سپیده دم، ۵۷۰ هزار نفر به مقاله هایی درباره این موضوع دسترسی یافتند و شمار تمام صفحاتی که خوانده شد به ۲۰ میلیون صفحه رسید. اتاق های گفت وگو با سیلی از پیام های اصرار به مشارکت در انتخابات روبه رو شدند. از این گذشته شهروندان شبکه یی برای روز انتخابات برنامه عملی را طراحی کردند. زمانی که اینترنت و تلفن های همراه برای کمپین عظیمی که مردم را به رای دادن به «رو» دعوت می کرد؛ به کار رفتند، تبلیغات رسمی ممنوع شده بود، اما همه پیامک هایشان را می خواندند و ای میل هایشان را می دیدند. به دلیل نقش مهم اینترنت و شهروندان شبکه یی، روزنامه گاردین در بریتانیا پیروزی «رو» را با این تیتر پوشش داد؛ «نخستین رئیس جمهوری اینترنتی دنیا لاگ آن شد». (۲۴ فوریه ۲۰۰٣) نیویورک تایمز نیز به طور مشابهی تاثیر سیاسی او ه مای نیوز را در مقاله یی با تیتر «روزنامه آنلاین سیاست های کره را تکان داد»، پوشش داد. رسانه های جدید تغییرات مهمی در نگاه به مخاطب ایجاد کرده اند. نظام رسانه یی کلاسیک و دارای ساختار از بالا به پایین و عمودی با گسترش اینترنت و امکانات تعاملی و تبادلی حاکم بر آن، تغییر کرده است. از یک سو شهروندان عادی امکان یافته اند حرف هایی بزنند که پیشتر کمتر در مطبوعات و رسانه های جریان اصلی جای داشتند و شاید هیچ گاه در میان اولویت های سیاستگذاران این رسانه ها نیز قرار نمی گرفنتد. سایت های روزنامه نگاری شهروندی، وبلاگ های پرشمار و نرم افزارهای منبع باز مانند ویکی ها، همگی کمک کردند نظم حاکم بر فرآیند تولید خبر دچار دگرگونی شود. حال بزرگ ترین روزنامه های جهان نیز دست کم جایی برای انتشار نظر کاربران شان و شکل گیری فضایی گفت وگویی بر سر خبری که روی خروجی آنها قرار گرفته است، در نظر می گیرند. از سوی دیگر رسانه های شهروندان بیش از همیشه دیده می شوند و بر برجسته سازی رسانه ها موثر هستند.

وب انتخاباتی در ایران

در ایران نیز با کاربران رو به رشدی که در فضای اینترنتی دارد و با امکان پذیر شدن دسترسی به اینترنت از طریق شبکه تلفن همراه، فرصت های بسیاری برای بهره گیری از این فضای جدید در مبارزات انتخاباتی وجود دارد. اصلاح طلبان با فقر رسانه یی روبه رو هستند و به همین دلیل شاهد این هستیم که با نزدیک شدن به فضای انتخاباتی بیش از همتایان سیاسی شان به دنبال دست یافتن به مخاطبانی در فضای مجازی هستند. در این دوره علاوه بر وب سایت هایی که در موردشان صحبت خواهیم کرد، شبکه های اجتماعی نیز برای بیش از دوره قبل گسترش یافته اند و حرکت هایی به صورت خودجوش و از طریق حامیان کاندیداهای اصلاح طلبان در این شبکه ها انجام شده است. مثلاً در سایت کلوب گروهی از حامیان سیدمحمد خاتمی گروهی با عنوان «ستاد ملی مجازی ٨٨» به راه انداخته اند که بیش از ۱۰ هزار نفر عضو آن هستند. پویش حمایت از خاتمی با عنوان موج سوم نیز در همین سایت گروه کوچک تری با دوهزار عضو دارد. شبکه اجتماعی فیس بوک هم شاهد گروه های مشابهی از هواداران محمد خاتمی و میرحسین موسوی است. یکی از گروه های مهم طرفدار خاتمی روی فیس بوک نیز تاکنون بیش از ۱۵ هزار عضو عضو داشته است.

وب سایت ها می تازند اما...

در هفته های اخیر و با جدی شدن حضور میرحسین موسوی در انتخابات سایت های اینترنتی متعددی با محوریت یکی از کاندیداهای اصلاح طلب به راه افتاده اند. این سایت ها نشان خوبی از این هستند که اصلاح طلبان به خوبی درک کرده اند خلاء اطلاع رسانی موجود را می توانند با اتکا به شبکه جهانی وب پرکنند. به دلیل اهمیت این مساله و در نظر داشتن این نکته که آنچه به این سایت ها در تمام دنیا اهمیت می دهد، نه فقط انتقال محتوا از قالب چاپی و امواج رادیو و تلویزیونی به کدهای صفر و یک دیجیتال و بارگذاری آنها در یک سایت اینترنتی، بلکه دخالت دادن شهروندانی که پیام برای آنها تولید شده است در جریان تولید محتواست. امکان درج اظهارنظر، شرکت در بحث های عمومی، امکان مشارکت در تولید محتوا، امکان اشتراک خوراک خبری سایت (RSS) از جمله این موارد است. همچنین آنچه بسیاری از این سایت ها را مورد اطمینان و توجه مردم قرار می دهد، روشن بودن سازوکار مالی و مدل کسب و کار این سایت هاست؛ مسائلی که در بسیاری از این سایت ها کمتر شاهد آن هستیم. به همین بهانه ۱٨ سایت اصلاح طلب را که برخی از آنها بسیار تازه هستند و برخی دیگر چند ماهی است فعالیت خود را آغاز کرده اند برای بررسی انتخاب کردیم. سایت هایی که قرار است خلاء اطلاع رسانی را پرکنند و بتوانند باری از دوش اصلاح طلبان بردارند. برای تکمیل حلقه سایت های انتخاب شده پایگاه اینترنتی سحام نیوز متعلق به حزب اعتماد ملی و نوروز متعلق به جبهه مشارکت نیز به جمع وب سایت های انتخابی افزوده شدند. ۱۱ پارامتر نیز برای بررسی و مقایسه این سایت ها انتخاب شدند. این پارامترها هرکدام پاسخی به یک پرسش هستند.

:RSS آیا کاربران امکان مشترک شدن در مطالب سایت و ارسال خودکار آنها به نرم افزارهای خبرخوان را دارند یا خیر.

ارسال نظرات؛ آیا کاربران این امکان را دارند که نظرات خود را ذیل هر خبر و گزارش درج کنند و شاهد انتشار آن باشند؟

ارسال به دیگری؛ آیا کاربران می توانند خبر مورد علاقه یا گزارش مورد توجه شان را با دوست دیگری در میان بگذارند و برای او ای میل کنند؟

چندرسانه یی؛ آیا سایت امکانات و محتوای چندرسانه یی مانند فایل های صوتی و تصویری برای مخاطبان فراهم می آورد؟

تالار گفت وگو؛ آیا کاربران سایت فضای گفت وگویی مجازی برای تبادل افکار و نظرات شان در اختیار دارند؟

ساختار سایت؛ آیا ساختار سایت میان کاربران و تولید کنندگان متقارن است، یا اینکه از نظمی کلاسیک و بالا به پایین بهره می برد و نقش مخاطب اندک است یا اساساً نقشی ندارد؟

محتوا؛ آیا محتوای سایت بر اساس اصول حرفه یی روزنامه نگارانه تهیه می شود و ملاحظات سازمانی بر آن حاکم است، یا اینکه در مقابل بر اساس مشاهدات و تجربیات شهروندان روزنامه نگار و به صورت غیرحرفه یی تهیه می شود.

نظرسنجی؛ آیا سایت از نظرسنجی های الکترونیکی از مخاطبانش استفاده می کند؟

درباره ما؛ آیا کسانی که سایت را به راه انداخته اند، شناسنامه یی از خود و همچنین سرفصلی از اهداف شان را بیان کرده اند؟

ارتباط با ما؛ آیا امکان ارتباط با سردبیری سایت وجود دارد؟

شمارشگر بازدیدها؛ آیا مخاطب می تواند از میزان رجوع به سایت باخبرشود؟

نتایج مشاهدات

سایت ها برای یافتن پاسخ به پرسش ها یک بار مورد بازدید قرارگرفتند و به همین دلیل ممکن است در فاصله بازدید تا انتشار این گفتار تغییرات در آنها صورت گیرد. وجه مشترک سایت های انتخاب شده گرایش نسبتاً آشکار آنها به یکی از چهره های اصلی اصلاح طلب یا در مجموع جریان اصلاحات است.

اشتراک؛ در مورد امکان مشترک شدن محتوای سایت ها، ۱۶ سایت از ۲۰ سایت مورد بررسی این امکان را داشتند. سایت «خرداد» وابسته به هواداران عبدالله نوری، سایت های اینترنتی «بوی امام» و «مردراه» وابسته به هواداران میرحسین موسوی و سایت اینترنتی سحام نیوز وابسته به حزب اعتماد ملی چهار سایتی بودند که هنوز امکان اشتراک محتوای آنها وجود ندارد. وجود امکان اشتراک در عصر کنونی که حجم بسیار زیادی از اطلاعات در حال هجوم به سوی مخاطب است، هم تولیدکننده پیام را از بابت اینکه مخاطبش به صورت هدفمند پیام را دریافت کرده است، آسوده خاطر می سازد و هم مخاطب را مرتب در جریان آخرین به روزرسانی قرار می دهد. ارسال نظرات؛ به جز سه سایت تمامی سایت های فوق به کاربران شان اجازه اظهارنظر و گفت وگو ذیل مطالب ارسالی را می دهند. سایت «خرداد» و سایت «نوروز» وابسته به جبهه مشارکت محلی برای درج اظهارنظر کاربران ندارند. اظهارنظر کاربران در سایت سحام نیوز نیز با وجود اینکه از پیش تعریف شده اما بسته است و امکان درج نظر وجود ندارد. نظر کاربران پای مطالب گواه خوبی بر میزان مراجعه به سایت و مطلوبیت آن از دیدگاه مخاطبان است. الگوی سایت اینترنتی الف در ایران موفق ترین الگو در میان سایت های اینترنتی است، یعنی تمام کامنت ها دیده می شوند و ذیل هر خبر درج می شود که کل کامنت ها چندتا هستند، چندتایشان در انتظار تائید هستند و چندتایشان هم غیرقابل انتشار بوده اند. متاسفانه این الگوی خوب مورد توجه قرار نگرفته است. ارسال به دیگری؛ فقط دو سایت «تغییر» و «جمهوریت» هستند که به کاربران شان اجازه می دهند مطلبی را که مورد توجه شان قرار گرفته است از همان جا برای دوست دیگری ارسال کنند؛ در حالی که این امکان ساده می تواند در استفاده از توان بالقوه کاربران در نشر محتوای آنلاین بسیار موثر باشد. چندرسانه یی؛ مساله دیگری که مورد بررسی قرار گرفت، استفاده از بستر این سایت ها برای پخش چندرسانه یی بود. در میان تمام سایت های موجود تنها سایت اینترنتی پویش حمایت از خاتمی است که از این بستر به خوبی و به صورت از پیش تعریف شده استفاده کرده است. این سایت از ابتدا فیلم تمامی دیدارها و مراسم خود را با فرمت های کم حجم و قابل نشر، روی وب سایت خود قرار داد. بسیاری از این فیلم ها نیز در سایت های بزرگ اشتراک ویدئو کپی و در تمام دنیا دیده شدند. این سایت همچنین گلچینی از ترانه های ملی و شورانگیز را در سایت خود قرار داده است و حتی دو سرود اختصاصی خود را نیز تولید کرده است. به این ترتیب سایت موج در این مورد فاصله بسیاری با دیگران دارد. سایت اینترنتی یاری نیز با قراردادن یک پادکست صوتی به صورت دوره یی از این امکان استفاده کرده است و یک مجله شنیداری را تدارک دیده است. سایت اینترنتی «تریبون» نیز فیلم یکی از سخنرانی های مهدی کروبی را روی سایت خود قرار داده است، هرچند به نظر نمی رسد برنامه مدونی برای این کار داشته باشد. تالارگفت وگو؛ هیچ کدام از این ۲۰ سایت فضایی گفت وگویی برای کاربران شان آماده نکرده اند و مخاطبان به جز نظرات ذیل کامنت ها جایی برای ابراز نظرات و حرف های خود ندارند.

ساختار سایت؛ ساختار تمام ۲۰سایت مورد بررسی کاملاً نامتقارن و مبتنی بر پارادایم جداسازی و پررنگ تر کردن مرزهای میان مخاطب و تولیدکننده پیام است.

محتوا؛ به جز دو سایت «تریبون» و «پویش»، ۱٨ سایت دیگر قصد ندارند جز محتوای حرفه یی خود، از توانمندی های شهروندانی که مخاطب شان هستند، بهره ببرند. سایت تریبون برای جلب مشارکت کاربرانش فضایی برای همکاری افتخاری و با دستمزد اندک را فراهم ساخته است و از این منظر اقدامی رو به جلو و مثبت را سامان داده است. سایت پویش نیز در عین اینکه حرفه یی بودنش را حفظ کرده است، با اعلام فراخوانی برای تولید محتوای صوتی و تصویری کمی به سوی بازتر کردن ساختار محتوایی خود حرکت کرده است. نظرسنجی؛ نظرسنجی نیز از مواردی است که مورد توجه طراحان این سایت ها قرار دارد. در زمان مشاهده هفت سایت نظرسنجی هایی را درباره مسائل روز در صفحه اول خود داشتند. هرچند این احتمال وجود دارد که دیگر سایت ها نیز این امکان را داشته اند و تنها در زمان بازدید نظرسنجی فعال نداشته اند. همچنین با وجود کثرت این نظرسنجی ها اما جای این وجود دارد که سوالات مطرح شده گاه محتوا و ساختار سایت را مورد پرسش قرار دهد و به بهتر شدن ارائه محتوا کمک کند. درباره ما و تماس با ما؛ بیشتر سایت های اصلاح طلب یا اصلاً بخشی برای معرفی دقیق و ارائه مرامنامه خود نداشتند یا اگر بخشی بود با کلیک روی آن با صفحه یی خالی روبه رو می شدید. برای ارتباط با سایت ها نیز معمولاً به یک آدرس ای میل یا یک باکس کوچک بسنده شده بود و کمتر به جزییات بیشتر پرداخته می شد.

شمارشگر سایت؛ سایت «تغییر» با نمایش تعداد بازدیدهای سرخط های خبری اش بازدیدکنندگان را به خواندن آن مطالب ترغیب می کرد. «نسیم٨٨» متعلق به هواداران میرحسین موسوی نیز شمارشگر تعداد بازدیدها را در سایت قرار داده بود. سایت اینترنتی «پویش» نیز اگرچه شمارشگر ثابتی ندارد اما با نشان دادن تعداد امضاهایی که برای حمایت از خاتمی جمع کرده است، این جای خالی را تا حدودی پر کرده است.

جمع بندی مشاهدات

فضای وب و قابلیت توزیع نامحدود و فارغ از زمان و مکان محتوا در آن به خوبی از سوی کسانی که بستری برای انتقال صدایشان ندارند، مورد استفاده قرار گرفته است. به همین دلیل است که در میان کاندیداهای اصلاح طلب مهدی کروبی که تیم مطبوعاتی منسجمی را با خود همراه کرده است و یک روزنامه آشنا برای مخاطبان را نیز با خود دارد کمترین توجه را به فضای مجازی دارد. تنها سایتی که به طور کامل به انعکاس اخبار وی می پردازد، سایت اینترنتی حزب اعتمادملی «سحام نیوز» است. این سایت نیز با توجه به اینکه یک سایت حزبی است همچون سایت خبری جبهه مشارکت و نوروز دارای کمترین امکانات تعاملی است و ساختاری کاملاً نامتقارن دارد.

در میان سایت های مورد بررسی دو سایت اینترنتی به طور ویژه به پوشش اخبار کاندیداتوری سیدمحمد خاتمی می پردازند. سایت اینترنتی پویش حمایت از محمد خاتمی با عنوان «موج» تقریباً از بیشترین امکانات تعاملی بهره برده است. ارسال آخرین به روزرسانی به کاربرانی که شناسه خود در نرم افزار پیام رسان یاهو را ارائه کنند، فراخوان تولید آثار هنری و چندرسانه یی و قرار دادن برنامه ریزی شده محتواهای چندرسانه یی در سایت، نشان از این دارد که طراحان پویش از ابتدا شناخت خوبی از امکانات و قابلیت های فضای مجازی داشته اند. هرچند این سایت می توانست تالارهای گفت وگوی نیمه بازی برای بحث و تبادل نظر میان کاربران نیز داشته باشد یا پذیرای نوشته های کاربرانش نیز باشد. سایت اینترنتی یاری اما از امکانات تعاملی کمتری بهره می برد. هنوز امکان درج نظرات کاربران وجود ندارد و سایت بیشتر به یک سازمان حرفه یی خبری با ساختار نامتقارن نزدیک است. سایت های اینترنتی هواداران میرحسین موسوی نیز با وجود اینکه از سایر کاندیداها پرشمارترند اما به لحاظ ویژگی های تعاملی و مشارکت کاربران در تعیین محتوای سایت فکری برای آنها نشده است و بیشتر انتقال همان خبرهایی است که قرار است احتمالاً در ارگان مطبوعاتی هوادار وی نیز منتشر شوند. سایت های دیگری که هنوز گرایش مشخص و واضحی ندارند، مانند تغییر، جمهوریت و خرداد نیز صورت مشابهی دارند و کمتر از پتانسیل های این فضای جدید بهره می برند. در یک نگاه کلی می توان گفت این سایت ها بیش از آنکه ملزومات یک وب سایت خبری حرفه یی را داشته باشند ادامه روزنامه نگاری چاپی ما هستند، جایی که در آن محدودیت وجود دارد و به همین دلیل کاندیداها را وادار به ورود به این فضا کرده است، بدون اینکه شناختی از آن وجود داشته باشد. در کنار این، سایت های فوق از منظر سبک های آنلاین نویسی و ضعفی که در به کاربردن استانداردهای آن دارند و بسیاری موارد دیگر نظیر فقدان اصول حرفه یی روزنامه نگاری نیز قابل بررسی هستند، که شاید در فرصتی دیگر به آن پرداخته شود.

۲۴ اسفند ۱٣٨۷
منبع: اعتماد