همچنان «برگ زرین تاریخ ایران»
داریوش همایون
اخبار روز:
www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه
۱۷ تير ۱٣٨۹ -
٨ ژوئيه ۲۰۱۰
چگونه می توان جامعه را از چنین رژیمی رهانید بی آنکه جایگزینی سراپا متفاوت به مردم عرضه داشت؟
(گفت و شنودی تازه با یک گروه بیست نفری از خانم ها و آقایان جوان از شهر های ایران)
مقدمه ــ باز پس گرفتن فراخوان راهپیمایی بیست و دوم خرداد از سوی سران راه سبز امید و حضور محدود مردم در چند تجمع پراکنده در مکان های مختلف کشور و به ویژه تهران، جنبش سبز، یا دستکم نقدها و نظرهای پیرامون این جنبش را وارد مرحله‍ی تازه ای کرد که پرداختن به آن برای همه‍ی ما- کوشندگان بدنه‍ی جنبش، راه سبز امید و سران و سخنگویان آن، و تحلیلگران و سیاستگران درون و برون ایران- مهم و ضروری است.
بسیاری با تکیه‍ی بیشتر بر نقدهایی که بر سخنگویان جنبش سبز به ویژه آقای موسوی داشتند، برخورد ایشان را دور از استواری و نیرومندی لازم برای راهبری پیکار با رژیمی که در حفظ خود از هیچ فرونمی گذارد، برشمردند و برای چندمین بار ایشان را شخصیتی فرهنگی با نگاهی انسانی و فلسفی، بلکه شاعرانه نامیدند که جنبش یک ساله‍ی سبز را جنبشی فرهنگی می بیند و ستیز ما را ستیزی اخلاقی؛ و نتیجه گرفتند که سبزها زمین خورده اند و تمام شده اند.
به نظر ما همین که بعد از یک سال دو تن از سران راه سبز امید تقاضای قانونی راهپیمایی بدون شعار، بدون سخنرانی و بدون صدور بیانیه می کنند و رژیم جرأت نمی کند اجازه دهد، نشانه‍ی ضعف رژیم و پویایی جنبش و آگاهی جمهوری اسلامی به این هر دو ست؛ به ویژه اگر تصویر خیابان های پیشاپیش آماده‍ی تهران را با آن تعداد نیروهای سرکوبگر و دستگیری های گسترده‍ی شب بیست و دوم خرداد را به این چشم انداز بیفزاییم.
اکنون پرسش ها:
۱ ــ آیا جنبش سبز- که در گفت و شنودهای پیشین آن را جنبشی اجتماعی با پیامی سیاسی تعریف کردیم- در عمر یک ساله‍ی خود بار سیاسی اش را سبک ترکرده و به سوی یک جنبش صرفاً اجتماعی با پیام های فرهنگی رفته است؟ و آیا پافشاری جنبش سبز و راه سبز امید بر پالایش اخلاق و فرهنگ سیاسی جامعه‍ی ایرانی در شرایط کنونی همان «درآوردن ضرورت به فضیلت» که شما توضیح دادید نیست؟
داریوش همایون ــ جنبش سبز تنها با خشونت حکومتی روبرو نیست که در هر نظام سیاسی دیکتاتوری می توان دید. حکومت اسلامی مدت هاست که از مرز های جنایت گذشته است و شیوه های دسته های آدمکشان ــ مافیا و گانگستر ها ــ را به کار می گیرد. در چنین رژیمی زندان و مرگ کمترین هزینه مبارزه است. هیچ کس به ویژه در آسایش بیرون نمی تواند انتظار داشته باشد که مردم هر روز به خیابان بریزند. از این گذشته تظاهرات خیابانی به خودی خود آن جایگاهی را که در تحولات سیاسی بدان می دهند ندارد. در سال های رفسنجانی تظاهرات خیابانی بسیار بود و در ۱٨ تیر بزرگ ترین تظاهرات سیاسی صورت گرفت. در همین سال ها چند بار مسابقات فوتبال صحنه چنان تظاهراتی گردید که حکومت احمدی نژاد را به اندیشه نابود کردن فوتبال ایران انداخته است.
ما در ایران با یک دگرگونی بنیادی روبرو هستیم که تظاهرات خیابانی با همه اهمیت حیاتی خود تنها بخشی از آن به شمار می رود. نبرد فرهنگی جنبش سبز (همان پالایش اخلاق و فرهنگ سیاسی) بیش از درآوردن ضرورت به فضیلت است. فضیلتی‌ست که ضرورت‌‌ش احساس شده است. دریافتن اینکه سودی در جابجائی صرف رژیم های حکومتی و گروه های فرمانروایان نیست و متن و زمینه سیاست را می باید دگرگون کرد در کارنامه این نسل ایرانیان به عنوان یک سهم گزاری contribution تاریخی خواهد ماند. بار سیاسی جنبش سبز در یک ساله گذشته سنگین تر هم شده است: از اعتراض به تقلب انتخابی تا خواست پایان دادن به ولایت فقیه؛ از اصلاح طلبی اصولگرای راه سبز امید تا مانیفست های سیاسی دمکراسی لیبرال ــ هر بار پر رنگ تر.
۲ ــ شما از نخستین سیاستگرانی بودید که در همان روزها و هفته های نخست پس از خیزش شهروندی ایران، روشن و صریح به تعریف این جنبش اجتماعی و رنگ سبز آن پرداختید؛ پس از یک سال تعریف شما از جنبش سبز ایران چگونه است؟ نقش و توانایی این جنبش را در ساختن ایرانی که در چند دهه نوشته های شما توصیف شده است چگونه می بینید؟ آیا ما در مسیری که شما «رساندن جامعه ایرانی به بالا‌ترین سطح انسانیت زمانه ما» تعریف می کنید خوب پیش آمده ایم؟
همایون ــ ما همچنان می توانیم جنبش سبز را مانند آن نخستین روز ها در خرداد سال پیش "برگ زرین تاریخ ایران" بنامیم که هر چه گذشته بر جلای آن افزوده شده است. کمتر از یک هفته پس از انتخابات می شد نوشت که "یک امر را مسلم می توان گرفت. جمهوری اسلامی از جمله ولایت فقیه، چنان که در سی سال گذشته بود، پایان یافته است. روند مقاومت ناپذیر لیبرال شدن فرهنگ و دمکرات منش شدن جامعه و حکومت ایران تکان اصلی را خورده است."
ما در بد ترین پیش بینی های خود در آن روز ها نیز ("ما می باید انتظار بد‌ترین ها را داشته باشیم. هزینه‌های این کارزار برای مردم سنگین خواهد بود. هر چه در روزها و هفته‌های آینده بتوان دید فداکاری و قهرمانی است ــ به گفته چرچیل اشگ و عرق و خون") نمی توانستیم ژرفای دد منشی حکومت و خویشتنداری و پابرجائی مردم را که در یک ساله پس از انتخابات دیده شد تصور کنیم. با این همه حکومت نتوانسته است جنبش را متوقف کند یا زیر فشار به مسیر های انحرافی بیندازد. پیام جنبش سبز ژرف تر و گسترده تر می شود و لایه های اجتماعی بیشتری را فرا می گیرد. اندیشه سیاسی ایران در این یک ساله جنبش سبز بیش از هر زمان دیگری در این سی ساله از فضای مه آلود ملی مذهبی دور افتاده است. لایه های اجتماعی هر چه بیشتری دارند به آن سطح بالای انسانیت روزگار ما که در غزه و لبنان و ونزوئلا نیست و از هیچ چاهی بدر نمی آید می رسند.
٣ ــ سرکوبگران رژیم می کوشند جنبش سبز را سراسر زاییده و شکل گرفته در دست "بیگانگان" و " سلطنت طلب ها" - با هر معنایی که می خواهند به این واژه ها تحمیل کنند - نشان دهند و به جوانان بگویند ناخواسته و نادانسته تحت تأثیر سخنان "دشمن" اند و جنبش سبز "فتنه" ای است که در هیچ مرحله ای خودجوش و ملی نبوده است.
به نظر می رسد رژیم گستره و ژرفای مبارزه‍ی فرهنگی ما را دریافته است و می داند ما خواست ویران کردن در سرنداریم، در پی «انقلاب کلاسیک» نیستیم و جز به سازندگی و نوسازندگی ایران، و برقراری دمکراسی و احترام به اعلامیه‍ی حقوق بشر نمی اندیشیم، و تمام تلاشش در درهم شکستن گفتمان جنبش و به کژراهه انداختن مسیر آن به سوی خشونت و ویرانگری است.
نخست، آیا مبارزه‍ی فرهنگی جنبش اجتماعی ما با مخالفانی چنین دور از اخلاق و ادب- نمونه اش را در شعارهای هواداران احمدی نژاد جلوی ساختمان مجلس دیدیم - می تواند در مسیر خود به بالا کشانیدن سطح اخلاق و فرهنگ در هر دو سوی پیکار کمک کند و ما را به ساختن جامعه ای بهتر برای همه‍ی ایرانیان برساند؟
دوم، چگونه است که رژیم درست بر خلاف اپوزیسیون بر پاره های تند پیام های سیاسی جنبش سبز دست نمی گذارد و مثلا از شعارهای ضد خامنه ای و ضد نظام و قانون اساسی نمی هراسد، و پیام های فرهنگی و اخلاقی جنبش را بیرون می کشد و "دشمن" معرفی می کند - به بیان دیگر رژیم از مبارزه‍ی مسلحانه و خشونت آمیز و انقلاب کلاسیک کمتر می ترسد تا جنبش اجتماعی ای که کمترین آسیب را به کشور و مردم، از جمله دست درکاران نظام کنونی، می زند؟
همایون ــ کوشندگان و سخنگویان سبز، یاری دهندگانی بهتر از دستگاه حکومتی ندارند. این رژیمی است که رئیس جمهوری اش کشمکش بر سر کنترل یک دانشگاه را تا تهدید به توپ بستن مجلس می کشاند و هوادارن اوباش‌ش شعار "مرگ بر برادر زن جاسبی!" می دهند (آیا در تاریخ تظاهرات سیاسی به چنین درجه ابتذال می توان برخورد؟) کیست که سخنرانی های احمدی نژاد را در کنار بیانیه های اخیر موسوی بگذارد و روند آینده را نبیند؟ این دار و دسته سینه زنان "ساده زیست" در سقوط اخلاقی و فرهنگی خود که مانند آن را در عراق صدام حسین هم ندیده ایم خوابرفته ترین ذهن ها را نیز بر ضرورت همان "جنبش فرهنگی و ستیز اخلاقی" بیدار می کنند. چگونه می توان جامعه را از چنین رژیمی رهانید بی آنکه جایگزینی سراپا متفاوت به مردم عرضه داشت؟
برای دگرگون کردن سیاست و حکومت در ایران می باید مردمانی را که سی سال وحشیگری و فرومایگی و بی سوادی دیده اند با روحیه و زبان و رفتار متمدن آشنا کرد. جنبش سبز به ویژه با نگهداشتن ویژگی های انسانی و فرهنگ والای خود در سخت ترین شرایط، این خدمت را کرده است. اگر سرکوبگران دریافته اند که پیام های فرهنگی و اخلاقی جنبش خطر بزرگ تری است تا پاره ای شعار های دهان پر کن، امتیازی برای آنهاست و درسی برای آن نیرو های مخالف که به سه دهه عقب ماندن از روشنگری نوین ایرانی هم خرسند نیستند و پیوسته بر فاصله خود با گرایش اصلی روشنفکری امروز ایران می افزایند.
رژیم می داند که هر دست زدن جنبش سبز به خشونت و همانند شدن آن با حزب اللهی ها پایان جایگزینی خواهد بود که اشاره شد. گذشته از اینکه هیچ نیروئی در ایران حریف میدان خشونت و آدمکشی حکومت اسلامی نخواهد بود. تا آنجا هم که به انقلاب کلاسیک بر می گردد مقامات رژیم بهتر از همه می دانند که مردم ایران هیچ تحمل یک بار دیگر فرو رفتن در چنان هاویه ای را ندارند.
۴ ــ جنبش سبز بارها از مخالفت با مجازات اعدام سخن گفته و نوشته است. خانم رهنورد در برخورد با حکم اعدام زینب جلالیان برای نخستین بار گفته اند: «امروز بیش از دو سوم کشورهای جهان بامجازات اعدام وداع کرده و مجازاتهای دیگری جایگزین کرده اند.» و در بخشی از سخنانشان اصل حکم اعدام را تلویحاً به پرسش کشیده اند.
رژیم اسلامی با اعلام حکم اعدام - به زبان خودشان "قصاص"- دو تن از مسئولین فاجعه‍ی کهریزک - بی ذکر نام آن دو- در پی کسب اندکی آبرو برای خود و شاید دادن امتیاز به سبزهاست؛
ما خواستار محاکمه‍ی علنی آمران و عاملان فجایع یک سال گذشته و سی سال پیش از آن هستیم، ولی اعدام را برای هیچ کس- آنان نیز- نمی خواهیم. سال گذشته ما ایرانیان بیشترین همراهی و همرأیی را در اعتراض به اعدام های سیاسی دستگاه نشان دادیم، وظیفه‍ی ما در چنین شرایطی چیست؟
همایون ــ کهریزک، حکومت اسلامی و شخص خامنه ای را رها نخواهد کرد، هر چه برای پوشاندن جنایت به نام اسلام، این در و آن در بزنند. از آن نام هائی است که سراسر یک پدیده را ــ در این مورد جمهوری اسلامی ــ بیان می کند. درماندگی احمدی نژاد ها را بهتر از این نمی توان نشان داد که دو تن را به کیفر جنایاتی که خود شان ناگزیر به اقرار رسمی آن شدند می خواهند با سر و صدا بکشند ــ اگر بکشند ــ و نمی توانند از آنان نام ببرند. این ها جز در چنین حکومتی نمی تواند روی دهد.
اعدام و از آن وحشیانه تر، قصاص (زیرا هر فرد عادی را دژخیم بالقوه ای می گرداند) از سیاسی و غیر سیاسی اش محکوم است و نظر خانم رهنورد را می باید تا پایان‌ش برد. مجازات اعدام خشونت هر روزه جامعه ای است که خونریزی را پذیرفتنی می شمارد. جنبش سبز در پیکار ضد مجازات اعدام نخستین گام را برای دادگاه های حقیقت آینده، دادگاه های محکومیت بی کیفر سران و عوامل و کارگزاران رژیم اسلامی، برخواهد داشت. می باید مردم را از هم اکنون متقاعد کرد که یک بار برای همیشه پرونده خشونت و انتقام جوئی را در ایران ببندیم؛ ببخشائیم و فراموش نکنیم ــ هیچ چیز را فراموش نکنیم.
۵ ــ گسترش ارتباط لایه های گوناگون بدنه‍ی جنبش و گسترش آگاهی رسانی به لایه هایی از جامعه که چندان درگیر جنبش سبز نبوده اند، همراه حفظ و بالابردن امید و باور به پیروزی در روحیه‍ی جمعی ایرانیان، از وظائف مهمی است که ما بسیار از آن گفته ایم؛ عقب ماندن برخوردها و سخنان آقایان کدیور و مهاجرانی- که به دلیل همفکری و نزدیکی با جناح اصلاح طلب یا به هر دلیل دیگر خود را در هیات سخنگوی جنبش سبز ارائه می دهند- از سخنان و نظرات سران راه سبز امید در داخل کشور، به رغم فشارها و خطرات بسیاری که در داخل است؛ بخش های بزرگی از بدنه‍ی جنبش را در داخل و خارج از ایران از آنان رویگردان کرده است و نقش مثبتی را که می توانستند در برقراری و گسترش ارتباط های ما در شبکه های اجتماعی ایفاکنند پاک از بین برده است.
همایون ــ واکنش های سختی که به آن اظهارات نشان داده شد در عین حال پایان سودمندی گرایش اصلاح طلبی را اعلام داشت. در نخستین مراحل جنبش سبز اصلاح طلبان جای مهمی داشتند زیرا به سبب ارتباط با دستگاه حکومتی و آزادی عمل نسبی می توانستند فضای میان حکومت و مردم را تا اندازه ای پر کنند و به یافتن راه حلی یاری برسانند. دستگیری و محاکمه صد تنی از عناصر اصلاح طلب و نمایش های تلویزیونی و رفتار شرم آوری که در زندان با بسیاری از آنان شد امیدی به نقش احتمالی آنان به عنوان میانه گیر نگذاشت. رژیم اسلامی در سیر "تکاملی" خود هیچ تفاوتی را چه رسد به مخالفت تحمل نمی کند و جائی برای اصلاح طلبی نمی گذارد. از آن سو جنبش سبز نیز به اندازه ای به ژرفا رفته است که تناقض ها و کوتاهی ها و ضعف کشنده نظری اصلاح طلبان را بهتر از همیشه در می یابد و کمتر از همیشه بر می تابد.
اکنون جای آن دارد که اصلاح طلبان در معمای ناگشودنی خود باریک تر شوند. آن ها اگر آینده ای داشته باشند در پیوستن به جنبش سبز است. سیاستبازی و هم این و هم آن و نگاه ابزاری به مردم در بهترین روز های اصلاح طلبان نیز سود نکرد.
۶ ــ بدنه‍ی جنبش سبز عملا در همان شرایط «هر شهروند، یک رسانه» به سر می برد و با لطف گروهی از دوستان و کوشندگان خارج از ایران که با احترام به چندصدایی ما (شعارهای « مرگ بر هیچ کس» و « زنده باد مخالف من» را ساده به دست نیاوردیم که ساده از دست بدهیم.) و با آرمان سربلندی ایران - و نه توهم تصاحب جنبش سبز- کنارمان ایستاده اند خود را ادامه می دهد؛ در چنین شرایطی بهترین راه گسترش موثر شبکه های اجتماعی و گسترش آگاهی میان ایرانیان درون و بیرون از کشور چیست؟ (به نظر می رسد ایرانیان برون مرز با خستگی و نومیدی به جنبش سبز می نگرند و همین لزوم گسترش ارتباط های ما را بیشترمی کند. ما هیچ خسته نیستیم، تمام قد ایستاده ایم و هر چه می گذرد استوارتر و بلند قامت تر می شویم و به گفته‍ی شما « هیچ کوتاه نمی آییم»)
همایون ــ نمی توان شعار هائی مانند هر شهروند یک رسانه و مرگ بر هیچ کس و زنده باد مخالف من را شنید و به آسانی از تاثیر زیبائی آنان بدر آمد. سرانجام به قول سعدی "این مقام، ایران را نیز میسر شده" است. مردمی که می توانند به چنین درجاتی برسند دیگر چه غم از خسته شدن بیرونیانی دارند که در جایگاه تماشاگران مسابقه نشسته اند و هر لحظه هیجان تازه ای لازم دارند. کوشندگان جنبش سبز بیش از همه می باید در پی گسترش همان شبکه اجتماعی باشند که در پیکار انتخاباتی اوباما تکنیک های آن به بهترین صورت کامل شد و توانمندی های‌ش آشکار گردید. دشواری های کار در ایران البته بر کسی پوشیده نیست ولی ایرانیان به ویژه در این تکنولوژی تازه انفرماتیک زبردستی استثنائی از خود نشان داده اند. کمک به برقراری ارتباط امن اینترنتی در ایران یکی از سودمند ترین زمینه های همکاری ایرانیان درون و بیرون خواهد بود.
ما در آستانه یک جابجائی تاریخی هستیم. جامعه ای که جرئت نمی کرد از پاره هائی از گذشته تاریک خود ببرد اکنون سینه خود را بر خورشید گشوده است؛ رو به آینده روشن نهاده است.
|