اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۲٨ تير ۱٣٨۹ -  ۱۹ ژوئيه ۲۰۱۰

دویچه وله - نیلوفر خسروی: در ایران با هزار زحمت و مشقت مدرک گرفته اید و حالا در به در دنبال راهی برای خروج از کشور و گرفتن اقامت در کشور دیگری هستید. قصد دارید به جایی بروید که قدرتان را میدانند و به شما امکان پیشرفت میدهند؟
یکی از مهمترین عوامل رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سرمایه انسانی است. ایران از جمله کشورهایی است که در آن فرار مغزها به یک پدیده جدی تبدل شده است. به عقیده کارشناسان علت فرار مغزها گذشته از عوامل اقتصادی، فقدان امنیت اجتماعی، گسترش فساد و تبعیض است.


دویچه وله: بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول، سالانه حدود ۱۸۰ هزار ایرانی تحصیل کرده از ایران خارج می شوند که این زیانی است برابر با ۵۰ میلیارد دلار در سال. به نظر شما این خروج چشمگیر سرمایه ی انسانی چه پیامدهایی برای یک کشور در حال توسعه می تواند داشته باشد؟

مهرداد درویش پور: نخستین پیامد آن گسترش فقر در کشور است. اگر نگوییم رکود اقتصادی، به نوعی کاهش تولیدات در کشور را در پی خواهد داشت. علاوه بر آن انگیزه ی رشد را کاهش خواهد داد. بدین ترتیب فقط تأثیرات اقتصادی ندارد بلکه امید به بهبود را کاهش خواهد داد.


خود این عواملی که اشاره کردید، علت فرار مغزها نیستند؟

این دو بر روی هم تأثیر میگذارند. یعنی به نوعی دور باطلی ایجاد میکند. از ی کسو نابسامانی ها موجب فرار مغزها می شود. از سوی دیگر، فرار مغزها هم کشور را فقیرتر میکند و کشور را در زمینه ی انگیزه ی پیشرفت ناتوانتر می سازد. به نظرم در این زمینه سیاست های حاکمیت نقش کلیدی و مهمی دارد. اگر جامعه ای با یک سیاست برنامه ریزی سالم و یک دولت دموکراتیک بتواند امکان شرایط بهتری برای سرمایه های انسانی و اقتصادی و فرهنگی ایجاد کند، طبیعتا جامعه با نوعی شادابی روبه رو خواهد بود و مغزهای انسانی آن هم انگیزه ی تولید فکری در کشور را بیشتر خواهند داشت. وگرنه در کشوری که دولت آن کوچکترین وقعی به نخبگان فکری خود نمی نهد، و حتی خود به نوعی در هل دادن این نخبگان به فرار از کشور نقش مهمی دارد، طبیعی است که راه چارهای جز گریز باقی نمیماند.
در تمام دنیا نخبگان فکری به محض این که ببینند شرایط موجود امکان اثرگذاری در جامعه را کم میکند، به کشورهایی که شرایط بهتری را فراهم میکنند، فرار می کنند و این امری است که در تاریخ همواره دیده ایم. این امر برای کشور میزبان بسیار سودمند است و برای خود این افراد هم زمینه های رشد فراهم می کند. اما برای کشور مادر، کشوری که این نخبگان از آن گریخته اند، مسائل و دشواری های بسیاری در پی دارد که مقصر اصلی آن معمولا دولت ها و سیستم های حاکم است که باعث فرار مغزها می شود.


آقای درویش پور با توجه به صحبت هایی که کردید و با توجه به تحقیقاتی که در این زمینه کرده اید، آیا با وجود همه ی مواردی که برشمردید، علاقه ای به بازگشت در میان مهاجران ایرانی دیده می شود؟

علاقه به بازگشت از قضا در میان ایرانیان مهاجر گسترده است. اجازه دهید من در این مورد توضیح بیشتری دهم. واقعیت این است که فرار مغزها از کشورهای فقیرتر، کشورهای کمتر توسعه یافته به کشورهای توسعه یافته یک روند طبیعی است. به گونه ای که حتی اگر شما بهترین دولت دموکراتیک را هم داشته باشید، بازهم ما با فرار مغزها از جمله به آمریکا روبه رو خواهیم بود.. حتی از خیلی از کشورهای جهان که نظام های دموکراتیک دارند، افراد نخبه به دلیل فرصت های بهتری که آمریکا فراهم می کند، به آنجا سفر میکنند و در آنجا سکنی می گزینند.
اما در مورد فرار مغزهایی که ریشه ی آن دلیل سیاسی دارد، معمولا میل به بازگشت به کشور طبیعی است و تا آنجا که به مورد ایران برمیگردد، به گمان من و بنا به مصاحبه هایی که با بسیاری از ایرانیان مهاجر که در کشورهای غربی جا افتاده اند انجام گرفته است، تمایل به بازگشت یک میل بسیار نیرومند است.
به گمان من اگر شرایط مناسبی در کشور فراهم شود، این میل به بازگشت به واقعیت می پیوندد و میل بازگشت به کشور در بخشی از این نخبگان به خصوص با توجه به بیگانه ستیزی، نژادپرستی یا حس غربتی که برخی از آنان در جوامع غربی با آن روبه رو می شوند، افزایش پیدا می کند. بسیاری مایلند در سرزمین مادری اشان باشند که این امر میتواند ناشی از دلتنگی باشد و یا میتواند ناشی از خستگی در کشور جدید باشد. اما مدلی که متعارف تر است این است که این نخبگان معمولا یک خصلت جهان وطنی پیدا می کنند. نظیر خصلت سیاستمداران، بازاریان یا صاحبان سرمایه ای که جهان وطن میشوند. یعنی مثلاً هم در کشور آمریکا سکنی می گزینند، هم به کشوری نظیر ایران میآیند و اینها در واقع چند کشور را موطن خود می کنند. از این نظر به گمان من شرایط کشور اگر مناسب شود، ما شاهد بازگشت بخشی از این نخبگان خواهیم بود.
بخش دیگری هم حتی اگر نخواهد به میهن خود برگردد، دست کم رفت و آمدهای بسیار گسترده ای به ایران خواهد کرد و پل ارتباطی برای پیشرفت میان کشوری که در آن سکنی دارد و سرزمین مادری اش خواهد شد. از این نظر بهبود شرایط جامعه به توسعه ی روابط بین المللی حتی بین کشورها از طریق این نخبگان که پل ارتباطی مهمی هستند، خواهد انجامید.

(متن ویرایش شده گفتگوی صدای آلمان با مهرداد درویش پور به تاریخ ۱۶-۰۷- ۲۰۱۰)