اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۲۲ آذر ۱٣٨۹ -  ۱٣ دسامبر ۲۰۱۰

دکتر بولنت آراس؛ مدیر مرکز بررسی های استراتژیک وزارت امورخارجه ترکیه در جلسه ای که توسط بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران صبح روز یک شنبه ۲۱ آذر ماه در سالن مرکز مطالعات عالی بین المللی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد با بیان اینکه "تناقضی میان مذاکره برای استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه و ادعای این کشور مبنی بر داشتن روابط خیلی خوب با ایران نمی بینم"، گفت: ایجاد سپرهای دفاع موشکی از گذشته وجود داشته و در راستای حفظ کشورهای عضو ناتو بوده از تهدید هر کشوری که عضو ناتو نیست.
استاد روابط بین الملل در دانشکده ی علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه صنعتی استانبول ادامه داد: پیش از اجلاس سران ناتو در لیسبون، صحبتهایی بود مبنی بر اینکه در قبال سپر دفاع موشکی و در اسناد این نشست نام ایران به عنوان یک تهدید ذکر شود اما رئیس جمهور ترکیه آقای عبدالله گل و وزیرخارجه آقای احمد داود اوغلو چه پیش از نشست و چه در خلال آن به شدت در مقابل آوردن نام ایران به عنوان یک تهدید در این اسناد و مذاکرات ایستادند و در خلال مذاکرات هم اصرار زیادی داشتند مبنی بر اینکه به وجه ذفاعی بودن سپر دفاع موشکی حتماً تاکید شود. شاید فکر کنید که ناتو قصد تهدید ایران را دارد اما اصلا این طور نیست و سپر دفاع موشکی فقط وجه دفاعی دارد.
این متخصص "مطالعات خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز" اضافه کرد: در مورد تبلیغ اینکه استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در مواجهه با ایران است باید بگویم در اسنادی که ویکی لیکس جدیداً منتشر کرده و حالا اگر بخواهیم اعتماد کنیم می بینیم که از منظر آمریکائیها هم این سپر دفاع موشکی در مواجهه با ترکیه است.
دکتر بولنت آراس در این جلسه که با حضور امید یاردین؛ سفیر ترکیه در ایران برگزار شد درباره ی علل عدم قرار گرفتن ایران در گروه قفقاز گفت: ایران علاقه ای به قرار گرفتن در این گروه از خود نشان نداد و بیشتر تمایل داشت که سیاست مستقل خود را در منطقه پیگیری کند. برای حل مسائل در قفقاز رویکردهای چندگانه ای وجود دارد. گفتگوها و مذاکراتی بین ایران و ترکیه درباره ی حل مسائل خاورمیانه و قفقاز همیشه بوده و همچنان نیز وجود دارد. البته اعتماد متقابل برای حل مسائل منطقه می تواند در این شرایط خیلی موثر و کمک کننده باشد.
دکتر آراس با تاکید بر ضروری بودن همکاری میان دو کشور ایران و ترکیه برای حل مسائل منطقه اظهار داشت: این همکاری را وظیفه ای می دانم که ایران و ترکیه در قبال سایر کشورهای منطقه دارند. و البته پیشینه ی تاریخی و موقعیت جغرافیائی دو کشور در منطقه این وظیفه را پررنگ تر می کند.
این استاد دانشگاه در سخنانش که موضوع اصلی آن نگاهی به رویکردهای نوین در سیاست خارجی ترکیه با تاکید بر اوراسیای مرکزی (منطقه قفقاز) بود؛ همچنین گفت: برداشت من نسبت به مفهوم سیاست خارجی این است که بزرگترین عامل موثر در سیاست خارجی یک کشور خود حاکمیت آن کشور است که در چارچوب ساختارهای بین المللی متاثر از سیاست داخلی فعالیت می کند. و برای دریافت آن باید ببینیم در ساختارهای سیاسی دنیا چطور تعاملاتی وجود دارد و برآیند و اثرگذاری آنها چگونه است.
وی اضافه کرد: در دهه ی ۹۰ میلادی وقتی می خواستیم از مشکلات ترکیه صحبت کنیم این مشکلات بیشتر منطقه ای بود ولی الان بحث مشکلات جهانی است.
در تبدیل این مسائل منطقه ای به جهانی، سه چالش بین المللی همچون بحران اقتصادی، امنیتی و فرهنگی نقش ایفا می کنند.
دکتر آراس همچنین افزود: گرایشهای نوین در سیاست خارجی ترکیه هدفش پاسخگویی به این سه بحران از نگاه ترکی آن و مواجهه با فضای جدید است. یعنی همان نگاهی که دانشمند علوم سیاسی، زبیگنیو برژینسکی به سیاست نوین جهانی داشت.

پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مستقر در آستارا در ادامه سخنانش گفت: آنچه در ترکیه اتفاق افتاده یک دگرگونی و تغییر شکلی را توضیح می دهد که جنبه ی داخلی داشته یعنی درون ترکیه شکل گرفته و در سه وجه اصلاحات سیاسی؛ اقتصادی و اصلاحات در قانون اساسی ترکیه صورت گرفته است.
وی افزود: ترکیه تلاش کرده که خود را در قالب نظم و قانون در بیاورد. شما زمانی می توانید از کشور خودتان رضایت داشته باشید که وضعیتتان را در چارچوب قانون تغییر و تنظیم کرده باشید. آنگاه می توانید در سیاست بین المللی با اعتماد به نفس رفتار کنید.
استاد دانشگاه صنعتی استانبول همچنین گفت: آنچه که ترکیه تلاش کرده به انجام برساند ایجاد یک تعادل و توازن بین دمکراسی و امنیت است. حالا هر چند این تعادل و توازن قدری شکننده باشد ولی سعی می شود با وصل شدن به دو طرف این رویکردهای نوین تقویت شود.
تحلیگر ترک افزود: با افزایش اعتماد به نفس در ترکیه این کشور دارد توان بازی سیاسی در جنبه ها و وجوه بیشتری را در خود ایجاد می کند و البته شما برای اینکه بتوانید مشکلات داخلی خودتان، کشور و جامعه تان را حل کنید نیاز به این دارید که در اطراف و همسایگی خودتان هم امنیت و ثبات برقرار شود. آمریکائیها در تصور و تحلیل هایشان یک بستر برای مانور و حرکت ترکیه در منطقه در نظر گرفته بودند. روشن و مشخص شد که هیچ کشوری حتی آمریکا به تنهایی نمی تواند اقدام به حل مسائل بکند. و البته جایگاهی خاص و به تنهایی برای کشورهای منطقه جهت حل مسائل بین المللی نمی توانیم ترسیم کنیم.
سیاست خارجی ترکیه بر اساس این تحلیل و تصویر، تدوین و عملی می شود. البته ملت ما خواستار این بودند که ترکیه نقش بین المللی بزرگتری را ایفا کند. این در حقیقت نتیجه دمکراسی سازی است و شما هنگامی که دارید دمکراسی سازی را به انجام می رسانید طبعاً سیاست خارجی تان متاثر از این خواهد بود.
این کارشناس روابط بین الملل ضمن اشاره به ایفای نقش "نگاه، خواسته و مطلوب" مردم ترکیه در سیاست خارجی این کشور افزود: در واقع این مطالبات از پیشترها توسط وزیرخارجه فعلی ترکیه آقای احمد داود اوغلو مورد توجه واقع شده بود. این سیاست خارجی جدید از همسایه های ترکیه آغاز و حتی آن سوتر از همسایه ها نیز قرار می گیرد.
پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مستقر در آستارا گفت: ترکیه نقش مهم و قابل توجهی را در مسایل بین المللی دارد. من در سخنانم به سه بحران بزرگ بین المللی اشاره کردم. ترکیه برای حل این بحرانها فعال ظاهر شده است. ترکیه عضو سازمانی است که نقش بسیار مهمی در حل بحران اقتصادی جهان دارد. ترکیه عضو غیردائم شورای امنیت سازمان ملل است که نقش مهمی را در حل بحرانهای امنیتی جهان بر عهده دارد. ترکیه همچنین جزء "اتحادیه فرهنگی جهانی" است که نقشی بسیار مهم در مسائل فرهنگی جهان ایفا می کند.
ترکیه در کمک به حل بحرانهای جهانی و کاهش تنش با همسایگان نقش مهمی دارد. این رویکرد توسط وزیرخارجه فعلی ترکیه آقای احمد داود اوغلو به عنوان حل مشکل با همسایگان مطرح شده است. در واقع این رویکردی است جهت تعریف نقش یک بازیگر بین المللی برای ترکیه. البته هنگامی که آقای اوغلو در سال ۲۰۰۹ پست وزارت امورخارجه ترکیه را برعهده گرفت این سیاست حل مشکلات با همسایگان، مرحله ی اول خودش را طی کرده بود و وارد مرحله ی گسترش روابط شده بود. در این مرحله تدوین و ساماندهی روابط ترکیه با همسایگان نظیر یونان، سوریه، عراق و در یک سطح بالاتر با روسیه مد نظر قرار داشته است.
دگرگونی ای که در سیاست خارجی ترکیه برای رسیدن به این اهداف نسبت به ده سال گذشته صورت گرفته بی نظیر است. شما می دانید که سوریه و ترکیه در سال ۱۹۹۹ در مرحله ی آغاز یک جنگ به سر می بردند اما الآن شما ملاحظه می کنید که بین سوریه و ترکیه مسئله و تنشی وجود ندارد و هر دو کشور مشغول مذاکره برای همکاریهای بیشتر و افزایش روابط هستند.
دکتر بولنت آراس، مدیر مرکز بررسی های استراتژیک وزارت امورخارجه ترکیه و استاد تمام روابط بین الملل در دانشکده ی علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه صنعتی استانبول در پایان این جلسه که با حضور دکتر موسوی، ریاست دانشکده ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و دکتر عسگرخانی، ریاست مرکز مطالعات عالی بین المللی برگزار شد از "امنیت برای همه"، "گفتگوهای سیاسی در بالاترین سطح"، "تلاش برای ارتقاء همکاریهای اقتصادی" و "همزیستی مسالمت آمیز فرهنگها در کنار یکدیگر" به عنوان چارچوبهای تدوین شده در سیاست منطقه ای ترکیه یاد کرد و اظهارداشت: سیاست خارجی ترکیه در قبال خاورمیانه، قفقاز و بالکان برپایه ی این چهار محور شکل گرفته و البته نسبت به سایر مناطق نیز به همین شکل است.
امنیت برای همه بدین معناست که تک تک افراد، قومیتها، گروهها و کشورها حق دارند از امنیت برخوردار باشند. و این برخورداری از امنیت، ارثیه ای برای یک فرد، قومیت یا کشوری خاص نیست. مسئله امنیت باید با مشارکت همه صورت بگیرد نه اینکه گروهها و یا کشورهای خاص خواسته باشند نقش محوری در این زمینه ایفا کنند. ایجاد امنیت در مناطق و کشورهای مختلف مستلزم همکاری همه با یکدیگر است.
برای توضیح "گفتگوهای سیاسی در بالاترین سطح" باید بگویم طبق بررسی های انجام شده در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۶ دیدار بین روسای جمهور آلمان و فرانسه صورت گرفته است. در منطقه ای مثل خاورمیانه، بالکان و قفقاز ما به روشنی کمبود چنین دیالوگها و گفتگوهایی را در این سطح مشاهده می کنیم. از نظر ترکیه داشتن گفتگو در بالاترین سطح یک اصل است و به دنبال ایجاد ساز و کارهایی برای انجام چنین گفتگوهایی هستیم لذا یکی از رویکردهای ترکیه در راستای افزایش همکاریهای سیاسی داشتن دیدار با همسایه هاست.
همچنین ترکیه به دنبال ساز و کارهایی برای همکاریهای اقتصادی است. اگر ما خواسته باشیم مقایسه ای را بین رفت و آمدهای انسانی و تبادل کالا در منطقه داشته باشیم ملاحظه می کنیم که در یک قرن پیش خیلی رفت و آمدهای انسانی و تبادلات کالا نسبت به امروز بیشتر بوده. برای ارتقای روابط اقتصادی و سیاسی باید زمینه ی مناسب تری را جهت جابجایی راحت تر انسانها و تبادل آزاد کالا در منطقه فراهم کنیم.
آخرین محور تدوین شده در سیاست خارجی ترکیه همانطور که گفتم "همزیستی مسالمت آمیز فرهنگها در کنار یکدیگر" است. اگر ما به شهرهای بزرگ منطقه همچون استانبول، بغداد، اصفهان و یا بیروت نگاه بکنیم، می بینیم که همزیستی مسالمت آمیز یکی از مولفه های اصلی شکل گیری چنین فضاهایی بوده و می تواند نمونه خوبی باشد.
گفتنی است دکتر الهه کولایی، استاد دانشکده ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو هیات علمی بنیاد مطالعات قفقاز در این جلسه برای معرفی بیشتر دکتر بولنت آراس گفت: دکتر بولنت آراس، استاد دانشکده ی علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه صنعتی استانبول است که رتبه ی استاد تمامی دارند. متخصص مطالعات خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز هستند. پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هستند که یک تیم شناخته شده می باشند و در آستارا مستقر است. فعالیتهایی که این کانون انجام می دهد بیشتر در ارتباط با نقش دین و ملی گرایی در روابط بین الملل است. دکتر آراس، مدرک کارشناسی خود را در رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل از دانشگاه بغازیچی ترکیه و مدرک دکتری خود را نیز از همین دانشگاه گرفتند.
ایشان همچنین در مرکز مطالعات اوراسیایی دانشگاه ایندیانا در آمریکا و در کالج سنت آنتونی دانشگاه آکسفورد در انگلستان دوره های مطالعاتی را سپری کردند.
در انستیتوی مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا هم به عنوان پژوهشگر مهمان حضور داشتند.
ایشان کتابهای متعددی تحت عنوان "فرآیند صلح اسرائیلی- فلسطینی"، "ترکیه، ژئوپلتیک جدید اوراسیا" و "جایگاه ترکیه، ترکیه و خاورمیانه بزرگتر" به رشته ی تحریر در آوردند.
همچنین ویراستار کتابهای "نفت و ژئوپلتیک منطقه دریای خزر" و "۱۱ سپتامبر و سیاست جهانی" هستند.
مقالات متعددی نیز در خصوص مسائل مورد اشاره در حوزه ی مطالعاتی شان در مجلات مختلف منتشر کرده اند.
دکتر کولایی همچنین برای معرفی بنیاد مطالعات قفقاز در این جلسه اظهارداشت: مرکز مطالعات فرهنگ و تمدن دانشگاه تهران، دارای اهداف علمی، فرهنگی، غیر سیاسی با درونی کردن ارزش شناخت و آموزش صحیح مفاهیم وفرهنگی در جهت ارتقاء سطح فرهنگی – اجتماعی افراد و اقشار گوناگون جامعه و نگهداری و شناخت آثار کهن مادی و معنوی در منطقه قفقاز است. بدین ترتیب بنیاد مطالعات قفقاز با هدف بهره گیری از دانش کارشناسان حوزه های مختلف مربوط به مطالعات قفقاز در سال ۱٣٨۴ خورشیدی (۲۰۰۶ میلادی) تاسیس شد. این مرکز اولین موسسه تخصصی – دانشگاهی در ایران است که در زمینه مطالعات قفقاز به پژوهش و تحقیق می پردازد و دارای شناسنامه نخستین مرکز آینده پژوهی در پارک های علم و فناوری ایران است.
اولین و مهمترین برنامه بنیاد، گردآوری اطلاعات و ایجاد فضای علمی – تحقیقاتی مناسب برای شناخت جمهوری های منطقه و همچنین یاری و مساعدت به احیاء و رشد بنیان های فرهنگی، فکری و هنری مردم قفقاز می باشد. برای تحقق هدف فوق، این مرکز، ضمن طراحی و برنامه نویسی طرح های تحقیقاتی متعدد، ایجاد و گسترش ارتباط و همکاری مطالعاتی با موسسات تخصصی مشابه در ایران و سایر کشورها و یا سازمان های بین المللی، اقدام به ثبت این مرکز نموده است و بر همین اساس با تمامی مراکز تحقیقاتی ایرانی یا خارجی در امور پژوهشی منطبق بر الگوهای علمی بنیاد، همکاری می نماید.
لازم به ذکر است اعضای هیات علمی بنیاد مطالعات قفقاز عبارتند از: دکتر غلامحسین زرگری نژاد، دکتر اصغر زارعی، دکتر ذاکر اصفهانی، دکتر بهرام امیراحمدیان، دکتر الهه کولایی، دکتر عنایت الله رضا، دکتر منوچهر مرادی، دکتر جهانگیر کرمی، احمد کاظمی، ابوذر ابراهیمی نرکمان، دکتر جعفر حق پناه، دکتر مهدی ایمانی پور، زرتشت علیزاده، دکتر گیا نودیا، دکتر مجید صابر، دکتر جواد وعیدی، دکتر محمدباقر بهرامی، جلال الدین نمینی میانجی، حسن بهشتی پور، دکتر الکساندر چولوخادزه، دکتر مرتوضعلی گاجیف، دکتر البروس ساتسایف و گلچهره سعید وا.

سوسن محمدخانی غیاثوند
Unews۴@gmail.com