• هرساله در مراسم عزاداری روز عاشورا، در برخی از شهرهای ایران، مانند خرم آباد لرستان، آیین ویژه ای به نام "آئین گل مالی" برگزار می شود. هدف اصلی مراسم گل مالی چیست؟ آئین گل مالی از کجا آمده است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲٨ آذر ۱٣٨۹ -  ۱۹ دسامبر ۲۰۱۰

هرساله در مراسم عزاداری روز عاشورا، در برخی از شهرهای ایران، مانند خرم آباد لرستان، آیین ویژه ای به نام "آئین گل مالی" برگزار می شود. هدف اصلی مراسم گل مالی چیست؟ آئین گل مالی از کجا آمده است و برای چه مردم در لرستان، در روز عاشورا به سر و روی خود گل می مالند؟ برای پاسخ به این پرسش ها، ابتدا، نمونه ای از آیین گل مالی را به نقل از وبکده ی تابناک (۲۵ آذر ۱٣٨۹) به نشانی: http://www.tabnak.ir می آورم وسپس آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهم.
"آئین خاص گل مالی در لرستان دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز " تراش عباس" موسوم است، شروع می شود. در روز هفتم محرم همه عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباسهای تمیز می پوشند که این روز را "تراش عباس" می نامند. از این روز به بعد، عده ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم در سطح شهر می پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و احیانا هوا سرد باشد عزادارانی که درگِل می افتند (مراسم گِل افتادن) از سرما حفظ شوند. به این منظور عده ای در محل دوره افتاده و با خواندن جملاتی از خانه ها تقاضای هیزم می کنند که مردم نیز با کمال میل بسته به نذری که دارند به آنان هیزم می دهند.
در روز تاسوعا نیز عزاداران خاک نرم و مخصوصی بنام گل باغچاله (گل رس) را مهیا کرده و در میدان های بزرگ و کوچک که معمولا با آجر چینی در جلوی خیمه ها و تکیه های شهر درست می شود می ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گل روز عاشورا را مهیا می کنند. غروب روز تاسوعا خرم آباد سراسر اندوه و ماتم است. همه بی تابند و حادثه ای ناگوار را انتظار می کشند. حوضچه های خاک رس در سطح شهر آماده شده است و هیزم های جمع آوری شده نیز کنار حوضچه های خاک رس تپه شده است.
برای دیدن مراسم روز عاشورا در هیئت های قدیمی شهر خرم آباد باید به محلات پشت بازار و درب دلاکان رفت. صبح عاشورا در محلات غوغایی به پاست. بازار شهر تعطیل شده و بر سر در همه مغازه ها پرچم سیاه افراشته شده است. همه عزاداران حسینی خود را گل مالی کرده اند و برخی نیز در نوبت هستند تا میاندار سرتاپایشان را با گل معطر روز عاشورا آذین ببندد. برخی دور آتش ایستاده اند تا گل روی لباسشان خشک شود، برخی دیگر نیز در نوبت هستند تا در گل عزای حسینی غلت بخورند و برخی دیگر نیز دوره زده اند و سینه می زنند و دستهایشان را گاهی در آسمان می چرخانند و سوزناک فریاد برمی آورند: هی روو...هی روو...هی روو..".
موضوع اصلی در این مراسم، " گل معطر روز عاشورا" ست. این گل از گلاب و خاک رس درست شده است. رابطه ی این گل معطر با روز عاشورا چیست؟ چرا مردم این گل را در روز عاشورا به خود می مالند؟ چرا این گل را با آب درست نمی کنند؟ نقش گلاب در این میان چیست؟ اصولا این گل معطر سمبول و نمود و نشانه ی چیست؟ برای برای پاسخ به این پرسش ها از عصر علم به عصر مذهب و از عصر مذهب به عصر جادو می رویم. من در مقاله ی "قمه زنی از کجا آمده است؟" ( www.akhbar-rooz.com نشان دادم که داستان شهادت حسین در بیابان کربلا شباهت زیادی با آیین های عصر جادو مانند آیین گاو کشی دارد حسین مانند گاو مقدس عصر جادو دارای روح باروری و برکت است که از الله، خدای عرب ها، و از راه محمد و علی، به او منتقل شده است. حسین مانند گاو مقدس عصر جادو، هر ساله کشته می شود و خون متبرک اش که سر شار از نیروی باروری و برکت است بر زمین می ریزد تا خاک را بارور کند. هنگامی که خون حسین بر خاک میریزد، از خون خسین و خاک کربلا، گل مخصوصی درست می شود که شبیه به "گل معطر روز عاشورا" در خرم آباد است. بنابراین، "گل معطر روز عاشورا"، سمبول و فرانمود و نشانه ی خون حسین در بیابان کربلا ست. خاک رس نشانه ی خاک کربلا و گلاب نشانه ی خون حسین است. و این خاک خونآلود دارای نیروی باروری و برکت است که از حسین به آن انتقال یافته است. شخص عزادار در خرم آباد با مالیدن این گل معطر و متبرک، تلاش می کند نیروی باروری و برکت را از حسین به خود منتقل کند. زنجیره ی جادویی بین الله و عزادار خرم آبادی به شرح زیر است:
الله – محمد – علی – حسین – گل معطر - عزادار خرم آبادی
از این دیدگاه آیین گل مالی در لرستان نوعی جادوی سرایتی ست که از آیین گاوکشی سرچشمه گرفته است. اگر این فرضیه درست باشد، چرا عزادار خرم آبادی در روز تاسوعا این گل متبرک را به خود نمی مالد؟ چرا عزادار خرم آبادی صبر می کند تاروز عاشورا بیاید و تنها در این روز خود را گل مالی می کند؟
در مراسم گل مالی، شخص عزادار، تلاش می کنند که حادثه ی کشته شدن حسین را از نو بیافریند. و چون کشته شدن حسین در روز عاشورا روی داده است، بنابراین آیین گل مالی نیز در روز عاشورا برگزار می شود. در مراسم گل مالی، شخص عزادار نقش حسین را بازی می کند. گلابی که در گل معطر وجود دارد، نمایشگر همان خون متبرکی است که از سر حسین جاری شده است. گل رسی که در گل معطر وجود دارد، نمایشگر خاک کربلا ست که به خون حسین آغشته شده است. مراسم گل مالی، از این دیدگاه، بازآفرینی آیین کشته شدن حسین است. در این مراسم، درد و رنج حسین و بر خاک افتادن او باز آفرینی می شود. شخص گل مالیده نقش حسین را بازی می کند و با مالیدن گل بر سرو روی خود، تلاش می کند، بر خاک افتادن حسین را از نو بیافریند. عزادار خرم آبادی با غلت خوردن در در گل عزای حسینی، حادثه ی غلت خوردن حسین در خاک کربلا را بازآبرینی می کند. با این مراسم او با حسین، یکی می شود و تلاش می کند از راه تقلید و نمایش و نمایشگری، روح متبرک حسین را برای مدت کوتاهی به خود منتقل کند. این نوعی جادوی تقلیدی ست که جادوگر با تقلید و شبیه سازی تلاش می کند با نمونه ی اصلی یکی شود. ینابراین در آیین گل مالی دو جادو در کار است: جادوی سرایتی و جادوی تقلیدی. این جادوی تقلیدی ست که باعث می شود تا آیین گل مالی فقط در روز عاشورا برگزار شود و این جادوی سرایتی ست که باعث می شود تا نیروی باروری و برکت از حسین به شخص عزادار منتقل شود.
اگر کشته شدن حسین مانند شهادت گاو مقدس در مراسم گاو کشی باشد، مراسم گل مالی نیز باز آفرینی این آیین عصر جادوست. شخص گل مالیده، در آن هنگامی که در گل غلت می زند، حسین دیگری ست که بر خاک افتاده است و خون متبرک و بارورکننده اش بر زمین ریخته است. شخص گل مالیده، در آن هنگامی که در گل غلت می زند، مانند گاو مقدسی ست که در خون خود غلت می زند تا خون متبرکش، خاک را بارور کند.
شهادت حسین و شهادت گاو و شهادت آیینی شخص گل مالیده، همگی از یک الگوی جادویی پیروی می کنند که از عصر جادو به یادگار مانده است و همه ی این ها نشان می دهد که این آیین های جادویی تا دم مرگ ما را رها نخواهند کرد.

AbbasAhmadi@GMail.com