• پنجاه سال از تشکیل سازمان عفو بین الملل می گذرد. سازمانی که فهرست جلسات، سخنرانیها و دادنامه هایش را سی -چهل سال پیش می شد پشت یک پاکت سیگار جا داد، اکنون تعداد اعضایش در چهار گوشه جهان از سه میلیون نفر گذشته و در ۱۵۰ کشور حامیانی دارد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۱۴ خرداد ۱٣۹۰ -  ۴ ژوئن ۲۰۱۱

پنجاه سال از تشکیل سازمان عفو بین الملل می گذرد. سازمانی که فهرست جلسات، سخنرانیها و دادنامه هایش را سی -چهل سال پیش می شد پشت یک پاکت سیگار جا داد، اکنون تعداد اعضایش در چهار گوشه جهان از سه میلیون نفر گذشته و در ۱۵۰ کشور حامیانی دارد.
این سازمان گرچه بازوی اجرائی ندارد ولی نفوذ و تاثیر و سهم آن در بوجود آوردن فضائی که در آن، حقوق بشر جایگاهی غیرقابل اغماض در افکار عمومی و معادلات سیاسی بازی کند، چشمگیر بوده است. این سازمان به خاطر «تلاش در راه تحقق آزادی، عدالت و صلح جهانی» در سال ١٩٧٧ به دریافت جایزه صلح نوبل نائل آمد.

سازمان عفو بین الملل یک نهاد غیردولتی و مستقل است که ستون فقرات آن را داوطلبان و هسته ای محلی تشکیل می دهند. جمع آوری اطلاعات، بسیج افکار عمومی و برگزاری کارزارها و آکسیونهای صلح آمیز در حمایت از حقوق زندانیان سیاسی و عقیدتی و دفاع از حقوق مدنی و سیاسی شهروندان، همه از وظایف اعضا و هسته های محلی است. سازمان عفو هیچ نوع کمکی از دولتها نمی پذیرد و بودجه اش را اعضا و طرفداران تامین می کنند.

سازمان عفو بین الملل به عزم و کوشش یک حقوقدان انگلیسی به نام پیتر بننسون در سال ١٩٦١تشکیل شد. او سالها درگیر مسائل حقوق بشر بوده و در دادگاه های سیاسی به عنوان وکیل مدافع شرکت می کرده است. با خواندن یک گزارش در مورد وضعیت دو دانشجوی پرتغالی در دوران دیکتاتوری سالازار بود که طرح یک جنبش و سازمانی، که بعدها سازمان عفو بین الملل نامیده شد، در ذهن بننسون شکل گرفت. این دو دانشجو به جرم «نوشیدن به سلامتی آزادی» به هفت سال زندان محکوم شده بودند. باید کاری صورت می گرفت تا رژیم سالازار وادار شود آن دو زندانی را آزاد کند. طرح بننسون این بود: نامه های اعتراضی گسترده به مقامات پرتغال و شخص سالازار.
این طرح با کمک چند نفر دیگر به یک کارزار تبدیل شد و به زودی زندانیان کشورهای دیگر را هم دربرگرفت. هدف، فعالیت بیطرفانه برای آزادی زندانیان عقیدتی و وجدانی و کمک به خانواده های آنها بود.

این هدف اولیه سازمان عفو بین الملل، گرچه امروز هم همچنان به قوت خود باقی است، اما با گذشت زمان تحول یافته و گسترده تر شده است. چرا که با پدید آمدن ایده ها و جنبشهای جدید، مفهوم زندانی سیاسی گستره تر شده است. در سال ١٩٩١ شورای بین المللی، که به نمایندگی از سوی اعضا خط مشی سازمان را تعیین می کند، رای داد که سازمان به موازات محکوم کردن اقدامات سرکوبگرانه دولتها، به گروگان گیری، شکنجه و اعدام زندانیان توسط گروه های مسلح مخالف هم اعتراض کند. شورای بین المللی همچنین طی یک تصمیم بسیار بحث انگیز مقرر کرد که کلیه کسانی که به لحاظ گرایشهای جنسی خود، به زندان می افتند، زندانی وجدان لقب گیرند. این اصطلاح از ابداعات بینانگذار سازمان عفو بین الملل می باشد و به کسانی اطلاق می شود که به خاطر عقیده، رنگ پوست، جنسیت، قومیت، زبان و یا اعتقادات مذهبی خود زندانی شده اند. مشروط بر اینکه از کاربرد و ترویج خشونت خودداری کرده باشند.
همچنین تصویب شد که تجاوزهای جنسی به هنگام درگیریهای مسلحانه، مشمول بند «جنایات جنگی» شود. و در سال ٢٠٠٢ در اجلاس شورای بین المللی سازمان در شهر داکا، تصمیم اولیه سازمان عفو مبنی بر اینکه شعبه های محلی مجاز نیستند علیه دولت متبوع خود وارد کارزار شوند، مورد تجدید نظر قرار گرفت.

ابتکارهای عفو بین الملل

در تلاش برای شناساندن و اجرای مواد بیانیه جهانی حقوق بشر سازمان عفو بین الملل در طی دو – سه دهه گذشته دست به ابتکارات و اقدامات مهمی زده است. یکی از این ابتکارات تدارک «عهدنامه شخصی» در حمایت از اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل بوده است. این اقدام مورد توجه واقع شد و خیلی ها به آن پیوستند. این عهدنامه در یکی از جشن سالگردهای عفو بین الملل با امضای ١٣ میلیون نفر طی مراسمی در پاریس به کوفی عنان، دبیر کل وقت سازمان ملل تقدیم شد.
جمع آوری این همه امضا مستلزم یک سازماندهی وسیع و گسترده بود. در ایرلند یک سوم جمعیت، در مراکش یک میلیون نفر و در تانزانیا، کشوری با جاده و ارتباطات ویران ٦٠٠ هزار نفر پای عهدنامه ها را امضا کردند. کارزار با امضای آن سان سوچی، از مخالفان برمه و برنده صلح نوبل آغاز شد و شخصیتهای شناخته شده دیگری چون مری رابینسون، یاسر عرفات، ژاک شیراک، لخ والسا، تونی بلر، بیل کلینتون، دالائی لاما، رزموند توتو، مادران آرژانتینی و حتی چهره های معروف ورزشی و سینمائی آن را امضا کردند. فروشگاه زنجیره ای بادی شاپ از جمله شرکتهای تجاری بود که به این کارزار پیوست و از مشتریانش در سراسر جهان خواست که این عهدنامه را امضا کنند. رسانه ها و از جمله ایستگاه تلویزیونی الجزیره در قطر پیام این کارزار را به گوش جهانیان رساندند.

اقدام دیگر در شناساندن ارزشهای حقوق بشر، تلاش برای آموزش این ارزشها به کودکان و معلمان و گنجاندن آن در برنامه های آموزشی مدارس است. سازمان عفو در سال ١٩٩٨ کتاب راهنمای حقوق بشر را به منظور تدریس در مدارس کشورهای آفریقائی به چاپ رساند. بعدها چنین پروژه ای در کشورهای آسیائی و آمریکای جنوبی هم صورت گرفت. در همین راستا در چند کشور از جمله در سنگال، مراکش و تونس سمینارهای آموزش حقوق بشر برای معلمان ترتیب داده شد.

به موازات اقدامات فوق، کارزار دیگری در سال ١٩٩٨تحت نام «آمریکا: تعهدات نقض شده» آغاز بکار کرد. در مقابل بعضی خرده گیریها، که این اقدام را ادامه همان روحیه ضد آمریکائی جوانان اروپائی و جهان سومی می دانست، پیر سنه، دبیرکل وقت سازمان، معتقد بود که پرداختن به تنها ابرقدرت باقی در جهان، که نقش مهمی در روند تحولات بین المللی ایفا می کند، کار درستی است. همچنین وقتی دولت آمریکا برای توجیه سیاست جنگجویانه خویش در جنگ خلیج فارس بارها به گزارشات سازمان عفو بین الملل استناد کرد، این سازمان نماینده ای به واشنتگتن اعزام داشت تا از مقامات آمریکائی بخواهد که از استناد به گزارشهای سازمان عفو جدا دست بردارند. اینگونه بهره برداریهای سیاسی می توانست وجهه مدافعین حقوق بشر را در عرصه بین المللی شدیدا خدشه دار کند. از آن به بعد وزارت امور خارجه آمریکا در گزارشهای سالانه خود بیشتر به منابع کاخ سفید ارجاع می دهد تا به گزارشهای نهادهای مستقل مدافع حقوق بشر.

در سالهای گذشته سازمان عفو در چند کارزار جهانی مهم سهم قابل قابل توجهی داشته است. به عنوان نمونه در ایجاد دادگاه بین المللی کیفری دن هاگ. تصمیم برای ایجاد چنین دادگاهی و محاکمه کسانی که مرتکب جنایتهای جنگی و جنایت علیه بشریت شده باشند، در سال ١٩٩٨ گرفته شد. نمونه دیگر اینکه، در ایجاد پست کمیسیاریای عالی حقوق بشر کمیسیون – امروز شورای- حقوق بشر سازمان ملل، که ریاست آن را سالها مری رابینسون بعهده داشت، خواست و کوششهای سازمان عفو بین الملل بی تاثیر نبوده است.

و بالاخره نقش کارساز سازمان عفو بین الملل در «ائتلاف جهانی علیه مجازات اعدام» است که باعث شده که روز به روز به تعداد کشورهائی که این مجازات را از قوانین خود حذف می کنند، افزوده شود. با فشار این ائتلاف بود که در دسامبر ۲۰۰۷ مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ای را به تصویب رساند که در آن از کشورهائی که هنوز مجازات اعدام از قوانین شان حذف نشده، خواسته می شد که تلاش بعمل آورند تا این مجازات در سرزمین شان لغو شود.

سازمان عفو بین الملل در ایران هیچگاه نتوانسته شاخه محلی داشته باشد. چه در دوره سلطنت و چه در حکومت جمهوری اسلامی هیچگاه به این نهاد اجازه فعالیت داده نشده است. در حالیکه مثلا در کشورهائی نظیر نیجریه، سری لانکا و مراکش سازمان عفو اجازه فعالیت دارد. با این وجود برای ایرانیها عفو بین الملل همیشه چهره ای شناخته شده بوده است و ایرانیان تبعیدی و مهاجر در چهار گوشه جهان در کمیته های منطقه ای این سازمان نقش فعالی دارند.

برای کسانی که مایل هستند بیشتر در باره تاریخچه، مسائل و درگیری های این سازمان بدانند، خواندن کتاب «چون قطره بر سنگ» را توصیه می کنم. کتابی بسیار خواندنی و آموزنده، که در چهل سالگی عفو بین الملل به قلم جاناتان پاور، ژورنالیست و مفسر سرشناس حوزه حقوق بشر منتشر شد. او با زبان گیرای یک گزارشگر حرفه ای تلاش می کند این سازمان را در حین جنبش و حرکت به تصویر بکشد و تاریخچه ای از چهل سال فعالیت، مشغله ها، درگیریها، شکستها و پیروزیهای این سازمان بدست بدهد. این کتاب را کمال لطیف پور به فارسی ترجمه کرده و در سال ٢٠٠٣ توسط نشر آرش در سوئد به چاپ رسیده است.