اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۶ تير ۱٣٨۵ -  ۲۷ ژوئن ۲۰۰۶

انقلاب مشروطه و حکومت قانون
با حسن شریعتمداری
در پالتاک اتحاد جمهوری خواهان ایران
 
گزارش از گروه پالتاک اتحاد جمهوری خواهان ایران
برگرفته از: www.radiojomhouri.com
 
روز شنبه ۲۰ خردادماه ۱٣٨۵ خورشیدی برابر با دهم ماه جون ۲۰۰۶ میلادی یک جلسه پالتاکی با عنوان "انقلاب مشروطه و حکومت قانون" برگزار شد. این جلسه پالتاکی از سری جلساتی است که اتحاد جمهوری خواهان ایران درباره انقلاب مشروطیت تاکنون برگزار کرده و بازهم برگزار خواهد کرد.
سخنران میهمان این همایش آقای حسن شریعتمداری بود.
آقای شریعتمداری سخنرانی خود را درباره موضوع مورد بحث در دو بخش ۲۰ دقیقه ای ارائه کرد. در میان این دو بخش به پرسش هایی که به وسیله حاضران در جلسه مطرح شد، پاسخ داد و همینطور پس از قسمت دوم سخنرانی خود این پرسش ها و پاسخ ها ادامه یافت.
 
سخنران توضیح داد که گفتار وی در "میز گرد مشروطیت" در روز ۱۹ فروردین امسال در شهر کلن آلمان ارائه شده و در جلسه امروز با اضافاتی دوباره ارایه می شود.
 
او در قسمت اول سخنرانی خود مروری تاریخی بر چگونگی وقوع انقلاب مشروطیت کرد و گفت بعد از قتل میرزاتقی خان امیرکبیر در سال ۱۲۶٨ ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری را نخست وزیر کرد تا اینکه با فشار روشنفکران که گروهی از آنها در بدنه حکومت بودند پس از ۱۲ سال نخست وزیری میرزا آقاخان نوری با بر سر کار آمدن میرزا حسین خان سپهسالار در سال ۱۲٨٨ اصلاحات را پذیرفت. وی توضیح داد که این شاه قاجار مدام با اصلاح طلبان در کشمکش بود و آنها را گاهی به چوب و فلک بست و یا می کشت و زندانی می کرد و گاهی هم همراه آنها می شد. در نهایت مشیرالدوله با یک قانون اصلاحات ۱۱۹ ماده ای عدلیه اعظم را بنا کرد و یوسف خان مستشارالدوله را در رأس عدلیه قرار داد. یوسف خان کسی بود که رساله "یک کلمه" را که در باکو و تفلیس نوشته بود از طریق پاریس به طور مخفیانه به ایران فرستاده بود و منظور از "یک کلمه" به طور استعاری در واقع همان "قانون" بود. مستشارالدوله وقتی عدلیه برپا شد گمان برد که حکومت قانون آغاز شده و او به آرمان خود رسیده است. در صورتی که می دانیم ما هنوز هم حکومت قانون نداریم.
 
سخنران   همچنین توضیح داد که اصلاحات ۱۱۹ ماده ای به تقلید از حرکت مشابه ای در ترکیه در دستور کار اصلاح طلبان صدر مشروطیت قرار گرفت.
 
آقای شریعتمداری در ادامه گفت که امروز بحث بر سر آن است که چرا پس از بیش از صدسال که از انقلاب مشروطیت می گذرد و ما هنوز نمی توانیم حکومت قانون داشته باشیم؟ در اینجا وی به مرور و نقل نظر آقایان آجودانی، کاتوزیان و طباطبائی در این باره پرداخت و بعد از توضیح نظرات آنها درباره بحث خود گفت ما در واقع چندین بار توانسته ایم مستبدین را برای اجرای حکومت قانون به زیر بکشیم اما استبداد را دوباره باز تولید کرده ایم. این موضوع تنها به دوره ناصرالدین شاه محدود نمی شود بلکه تا به امروز هم ادامه داشته است.
 
سخنران به دوره رضاشاه اشاره کرد و گفت رضاشاه نام عدلیه را به دادگستری تغییر داد و محاکم شرع را برچید.   اجرای قانون در شکل ظاهری خود عوض شد اما در پس این ظاهر نوین باز سرپاس مختاری ها پیدا شدند که با آمپول (هوا) آزادی خواهان را در زندان ها می کشتند.
 
وی تحولات امپراتوری عثمانی و تبدیل آن به ترکیه را مورد بررسی قرار داد و گفت امپراتوری عثمانی یک حکومت مذهبی بود اما پس از فروپاشی آن و بوجود آمدن ترکیه می بینیم که ترکیه در مقایسه با ما کمابیش حکومت قانون دارد اما ما هنوز نتوانسته ایم به این امر جامه عمل بپوشانیم.
آقای شریعتمداری تعریفی از قانون به دست داد و گفت قانون حافظ نظم اجتماعی است. در کشور سنتی ما، حافظ نظام سنتی بوده و در جامعه مدرن حافظ این جامعه خواهد بود که ما پس از انقلاب مشروطیت در واقع جامعه مدرن را نپذیرفتیم و در نتیجه حکومت قانون معلق شد.
 
 
سپس یک پرسش گر با اشاره به مقاله ای در نشریه شرق چاپ ایران به تاریخ هفدهم خرداد، در مورد نظر سخنران درباره "ستارخان" جویا شد و گفت که در این مقاله آمده است که "ستارخان" بسیار شجاع و مبارز بوده اما به علت بی سوادی معنی مشروطیت را نمی دانسته است.
 
سئوال کننده بعدی گفت: ما می دانیم که حکومت قانون نداشته ایم اما به دلایل آن هیچگاه پرداخته نشده است و همینطور نظر سخنران را در مورد اینکه "آیا فرد جامعه را می سازد یا جامعه فرد را" جویا شد.
 
پرسش کننده بعدی عدم پیگیری ما برای رسیدن به آنچه می خواهیم را دلیل نرسیدن ما به حکومت قانون دانست و در این باره توضیح خواست.
 
سخنران به پرسش ها اینگونه پاسخ داد: در مورد پرسش درباره "ستارخان" گفت من مقاله را نخوانده ام اما اینگونه که شما می گوئید نویسنده مقاله بی انصافی کرده و "ستارخان" نقش بسیار مهمی در انقلاب مشروطیت داشته است. در مورد پرسش دیگر اینگونه توضیح داد که ما ذهنیت استبدادی داریم از نتایج اعمال خود می ترسیم و با ارزش های دموکراتیک نمی توانیم کنار بیائیم و جامعه و فرد رابطه متقابل دارند. سخنران پس به تعاریف نظم و عدالت از دیدگاه ارسطو و افلاطون دو فیلسوف بزرگ یونان پرداخت و گفت افلاطون عدالت را "مُثل" می دانست و آن را ایده آل می خواند در حالی که ارسطو می گوید که عدالت امری طبیعی است.
 
سخنران به توضیح چگونگی به وجود آمدن جامعه و نظم مدرن در جهان پرداخت و گفت از قرن شانزدهم به بعد در اروپا تحولاتی به وقوع پیوست که به دنبال آن در قرن هفدهم انقلاب فرانسه و انگلستان و در قرن هجدهم انقلاب آمریکا نتیجه آن بود. این تحولات حکومت عثمانی و حکومت تزارها در روسیه را هم تحت تأثیر قرار داد و همینطور در آذربایجان شمالی هم که در آن زمان گروه زیادی از روشنفکران و تُجار ایرانی در آنجا به سر می بردند نیز تحولاتی ایجاد کرد اما در ایران سامان اجتماعی به شکل سنتی خود باقی ماند. به دنبال این دوره های تاریخی حقوق بشر مطرح شد و پس از آن در عصر جدید دموکراسی پارلمانی شکل گرفت و نمایندگان مردم و ساختارهای حاکم بر جامعه قوانین را وضع می کنند و این قوانین نظام اجتماعی را حفظ می کند.
در عصر جدید عدالت و آزادی به گفتمان عمومی گذاشته شده و حاصل آن حکومت قانون در جوامع دموکراتیک بوده است اما در ایران ما هنوز در مورد عدالت از جهان حقایق به جهان واقعیت ها نیامده ایم. هنوز عدالت به صورت ذهنی وجود دارد و عده ای که به این امر اعتقاد دارند حاضر نیستند آن را به بحث عمومی بگذارند تا اقتدارهای سیال به وجود بیاید یعنی سیستم پارلمانی براساس عدالت واقعی به وجود بیاید که با عوض کردن نمایندگان هربار اقتدارهای اجتماعی منبع قانون گذاری و اجرای آن بشود.
 
آقای حسن شریعتمداری در جمع بندی نظرات خود گفت ما پنج قدرت و نهاد سنتی داریم که به طور عمودی عمل می کنند و اقتدارهای جامعه ما هستند و تا این اقتدارها تحول پیدا نکنند، اصلاح نشوند و در نتیجه آن ذهنیت استبداد زده ما عوض نشود نمی توانیم انتظار داشته باشیم که حکومت قانون داشته باشیم. وی این پنج قدرت و نهاد سنتی را به صورت زیر برشمرد:
خانواده پدرسالار، نظام آموزشی، روحانیت، بازار و دولت استبدادی و درباره نقش هر یک و شیوه عملکرد واپس گرایانه آنها توضیحاتی داد.
 
اصل سخنرانی و پرسش پاسخ های انجام شده را بر روی سایت www.radiojomhouri.com   گوش کنید