اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۱۰ آبان ۱٣۹۰ -  ۱ نوامبر ۲۰۱۱

حکومت اقلیم کردستان عراق که برآیند نظم نوین جهانی است و به دنبال مداخله‌ی انسان دوستانه‌ی کشورهای غربی تأسیس شد، و طی سالیان سال ـ حداقل تا سال ۲۰۰٣ و براندازی رژیم بعث عراق به رهبری صدام حسین ـ برای کشورهای منطقه، به ویژه ایران و ترکیه، وزنه‌ای در معادلات سیاسی و اقتصادی نبود، هم‌اکنون این مسئله با تغییری چشمگیر مواجه شده و دولت‌های ایران و ترکیه سعی می‌کنند هرکدام به نوبه‌ی خود بیشترین نفوذ را اعمال کنند. اعمال نفوذ در این منطقه برای این کشورها از جهات اقتصادی، امنیتی، سیاسی و... برای آنها دارای اهمیت می‌باشد.
مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، در روزهای گذشته با دعوت رسمی دولت ایران به تهران سفر کرد و با رهبران عالی رتبه‌ی جمهوری اسلامی به مذاکره نشست. بارزانی همچنین طی روزهای آتی نیز بنابه دعوت رسمی مقامات ترک به ترکیه همسایه‌ی شمالی خود سفر خواهد کرد و با مسئولین بلندپایه‌ی این کشور گفت‌وگو خواهد کرد و بی‌شک مساله‌ی پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان ـ ترکیه) سرلوحه‌ی این مذاکرات خواهد بود.
از بدو تشکیل حکومت اقلیم کردستان عراق دولت‌های ایران و ترکیه، از آن بعنوان تهدیدی امنیتی برعلیه منافع و مصالح بلندمدت خود می‌نگریستند، که در اگر موفقیت آن و موفقیت در احقاق حقوق کُردها و تثبیت پایه‌های حکومتی، با این رویکرد که خود آنها دارای اقلیتی کُرد زبان هستند، می‌تواند در آینده برای آنها چالش‌زا باشد. لذا بعضی از کُردها جنگ‌های داخلی در این اقلیم که در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۹۴ تا ۹٨ در میان پارت دمکرات کردستان و اتحادیه‌ی میهنی کردستان به وقوع پیوست، را به پیامد‌های همین رویکرد‌ها نسبت می‌دهند و دولت‌های ایران و ترکیه را به فتنه‌گری و زمینه سازی برای بروز چنین رویداد‌هایی مقصر می‌دانند.
اما هم‌اکنون و با سرنگونی رژیم بعث عراق و تثبیت حکومت اقلیم کردستان و واقعیت انکارناپذیری آن، دولت‌های ایران و ترکیه از در دوستی وارد شدند و تلاش کردند سیاست‌های خود را براساس واقعیت‌های موجود تطبیق دهند.
خود کُردها هم با گذر زمان با امورات دولتمداری آشنا شده‌اند و حالا توانسته‌اند بعنوان بازیگری فعال در منطقه و در حل بعضی منازعات و ایجاد تعادل نقش ایفا کنند و حتی از کارت‌هایی که می‌توانند در امر سیاست‌گذاری خارجی به نفع خود استفاده کنند، بازی کنند. سیاست‌های مسعود بارزانی در سطح اقلیم کردستان و موازی با آن، سیاست‌های جلال طالبانی، رئیس جمهور کُرد زبان عراق، توانسته‌اند در حد اقلیم کردستان سیاست قابل قبولی را در مقابل دولت‌های همجوار که مدام این حکومت تازه بپاخواسته را تحت فشار گذاشته‌اند، ارائه کنند. و حد دخالت‌هایی که پیشتر و تا قبل از سال ۲۰۰٣ در امور این اقلیم صورت می‌گرفت را کاهش دهند. بعنوان مثال پیشتر نهاد‌های اطلاعاتی ترکیه و ایران در اقلیم کردستان دارای مراکز علنی بودند.
اما با تغییر شرایط و گشایش کنسولگری از سوی شمار زیادی از کشورهای جهان، به‌ویژه کشورهای غربی، در این اقلیم و به رسمیت شناختن آن در حد یک منطقه‌ی خودمختار، دولت‌های ایران و ترکیه نیز بالاجبار به تغییر سیاست روی آوردند و از بایکوت آن در سیاست‌های رسمی خود دست برداشتند.
هم‌اکنون نیز اقلیم کردستان عراق برای این دو کشور از سوی بعنوان مکانی برای صادرات کالاهای تولیدی این کشورها، و از دیگرسو نقش بازیگری را ایفا می‌کند که می‌تواند در ثبات و مسائل امنیتی، آنها را یاری رساند.
حکومت اقلیم کردستان تاکنون بارها توانسته‌ است درمیان پ.ک.ک و دولت مرکزی ترکیه میانجیگری کند و نقش طرف سومی، جهت حل منازعات میان کردهای ترکیه و دولت این کشور را برعهده گیرد. در این مدت رسانه‌های کُرد زبان این اقلیم از مذاکراتی میان ترکیه و پ.ک.ک پرده برداشتند که با میانجیگری حکومت اقلیم کردستان صورت گرفته بود.
در سفر آتی مصعود بارزانی به ترکیه نیز مسائل امنیتی و موضوع پ.ک.ک و حل مسالمت آمیز مسئله‌ی کُردها در ترکیه از مهمترین مباحث خواهد بود. گرچه رسانه‌ها این سفر را صرفا به دلیل چاره‌جویی برای پایان بخشیدن به مسئله‌ی پ.ک.ک تعبیر کرده‌اند.
در رابطه با ایران نیز، اقلیم کردستان عراق با توجه به وضعیت حساس خود توانسته است اپوزیسیون کُرد ایرانی که دارای سابقه‌ای نسبتا طولانی در مبارزات مسلحانه برعلیه دولت مرکزی هستند، را وادار به روی آوردن به مبارزات مدنی و سیاسی کند و آنها را از ادامه‌ی درگیری‌های مسلحانه برحذر دارد.
در تازه‌ترین نمونه‌ی آن، درگیری‌های میان حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) و نیروهای سپاه پاسداران ایران با وساطت اقلیم کردستان بود که دو طرف به توافق رسیدند، و به گفته‌ی وزیر خارجه‌ی جمهوری اسلامی، مصعود بارزانی در سفر اخیر خود به ایران به او قول داده است که چنین مسائلی دیگر رخ ندهد. هر چند که مهمترین موضوعات این سفر همانا مسائل امنیتی فی مابین بود.
گرچه موقعیت جغرافیایی اقلیم کردستان عراق از لحاظ ژئوپولیتکی، امکان امتیازگیری اقلیم را از کشورهای مذبور کاهش داده است، اما موقعیت‌های دیگر آن، بعنوان مثال وجود یک بازار گسترده‌ی مصرفی، سرمایه‌گذاری‌های کلان و... تاحد زیادی این نقیصه را جبران کرده است. اقلیم کردستان عراق دارای مرزهای دریایی نیست و درمیان کشورهای ایران، ترکیه و سوریه محصور مانده است، و همین موجب شده است به کشورهای همجوار امتیازاتی بدهد.
کردستان عراق بازاری به شدت مصرفی دارد، که وابسته به واردات کشورهای ایران و ترکیه است. مسئله‌ای که رقابت میان شرکت‌های خوراکی و تولیدی دیگر را شدت بخشیده است. اما در این رقابت ترک‌ها گوی سبقت را از ایرانیان ربوده‌اند. گرچه بعضی‌ها دلیل این امر را کیفیت کم کالاهای ایرانی نسبت به کالاهای ترکی عنوان کرده‌اند، اما بی‌شک دلایل سیاسی هم دخیل هستند.
با آنکه احزاب کُردی عراق و مخالفین رژیم بعث سابق در ایران اقامت گزیده بودند و مبارزات خود را از آنجا هدایت می‌کردند و مناسبات حسنه‌ای با جمهوری اسلامی داشتند و دارند، اما از بسیاری جهات ترکیه را به ایران ترجیح می‌دهند، و همین موجب نزدیکی بیشتر کردهای عراق به ترکیه شده و بیشتر با آنها وارد مناسبات می‌شوند.
موقعیت کنونی ایران در سطح جهانی، انزوای جمهوری اسلامی، تحریم‌های گسترده‌ی بین‌المللی، نقض حقوق بشر، فقدان دمکراسی، دخالت‌های جمهوری اسلامی در امور کشورهای دیگر، که حکومت اقلیم نیز از آن بی‌بهر نیست، حمایت از گروه‌های تروریستی و... همگی باعث شده‌اند، که اقلیم کردستان از تعمیق روابط خود با آن ابا داشته باشد. این در حالیست که برای اقتصاد کجدار و مریز ایران صادرات و سرمایه‌گذاری‌های چندین میلیارد دلاری در این منطقه می‌تواند به احیای آن کمک کند. گرچه سطح مبادلات با اقلیم کردستان چیزی در حدود سه میلیارد دلار می‌باشد، اما سطح مبادلات ترک‌ها رقمی دو برابر بیشتر از ایران را نشان می‌دهد. این علاوه‌بر سرمایه‌گذاری‌های زیادی که شرکت‌های ترکی در اقلیم کردستان در دست اجرا دارند. بعنوان مثال سرمایه‌گذاری در استخراج نفت خام، که این اقلیم دارای منابعی سرشار می‌باشد.
ترکیه به دلیل نزدیکی بیشتر با غرب، راه مواصلاتی با کشورهای اروپایی، راهی برای انتقال نفت و گاز اقلیم به کشورهای غربی، همچنین اتخاذ سیاست همکاری با اقلیم، موقعیت برتر ترکیه در منطقه از لحاظ سیاسی و اقتصادی، ارائه‌ی مدلی قابل قبول از اسلام سیاسی، وجود سازوکارهای دمکراتیک (گرچه با نقایصی همراه است) و مورادی دیگر توانسته است بیشتر جلب توجه کند.
حکومت اقلیم کردستان گرچه صرفا منطقه‌ای خودمختار در کشور عراق می‌باشد، اما گاهی اوقات مستقل از دولت مرکزی به فعالیت پرداخته است، و حتی دولت مرکزی در بعضی موارد دارای چنان نفوذی نبوده است که بتواند آنرا به تبعیت از خود وا دارد. مسئله‌ی پ.ک.ک نمونه‌ی بارز این ادعا است. گرچه دولت مرکزی به شدت از وجود پ.ک.ک در مرزهای این کشور ناراضی است، اما به دلیل ممانعت اقلیم کردستان از تحت فشار گذاشتن پ.ک.ک برای ترک مناطق مرزی نمی‌تواند کار از پیش ببرد.
لذا دولت‌های ترکیه و ایران در مسائلی که مربوط به این منطقه است، مسائلی از قبیل سیاسی، اقتصادی و امنیتی، به تماس‌های مستقیم با این حکومت منطقه‌ای روی آورده‌اند. که در این میان نیز ترکیه موفق‌تر از ایران، با وجود وجهه اشتراک‌های زیاد، عمل کرده است.