مشارکت؛ از مشروعیت زایی تا مشروعیت زدایی


شاهو حسینی


• اگر چه ممکن است که برخی ها معتقد باشند که دکتر روحانی نمی تواند کاندیدای مخالف نظام باشد، اما با توجه به مواردی که در بالا ذکر شد برای مردم حکم کاندیدای مخالف را داشت و مردم با این نگاه به ایشان رای دادند، زیرا شعارهای مردم در شب پیروزی نیز موئید این می باشد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۶ خرداد ۱٣۹۲ -  ۱۶ ژوئن ۲۰۱٣


مقدمه
مشارکت:
مشارکت در امور سیاسی برای اولین بار از حدود دویست سال قبل از طریق حق رأی صرفا برای مردان در جوامع غربی رواج یافت و مشارکت زنان در سیاست نیز با تأخیری صد ساله آغاز شد. امروز از مشارکت سیاسی به عنوان امری اساسی و در ارتباط نزدیک با توسعه سیاسی یاد می شود. لوسین پای(۱۹۶٣) به عنوان نخستین پژوهشگر برجسته در زمینه مفهوم «توسعه» معتقد است که توسعه سیاسی به مشارکت توده ای و اقدام عمومی در فعالیت های سیاسی مربوط است و مردم را به شهروند فعال تبدیل می کند، مشارکت سیاسی ممکن است در جهت حمایت یا علیه نظام سیاسی حاکم صورت گیرد و به شکل شرکت در گزینش رهبران سیاسی یا همکاری در اداره امور جامعه باشد و یا به صورت تظاهرات، شورش ها، اجتماعات، راهپیمایی ها، اعتصاب ها و اغتشاش ها ظاهر شود. نکته مشترک در همه شکل های مشارکت سیاسی، علاقمندی افراد به مسایل سیاسی و تمایل آنها به انجام فعالیت و عمل سیاسی است.

مشروعیت:
از جمله مفاهیم مهم در فلسفه سیاسی، مفهوم "مشروعیت" است که علاوه بر اهمیت تئوریک و مفهومی که پاسخ پرسش مهمی چون چرایی الزام قدرت سیاسی و التزام آن را بر عهده دارد؛ از حیث تأثیرگذاری بر دیگر مفاهیم نیز دارای اهمیت‏ است زیرا مشروعیت به طورمستقیم در چگونگی، کیفیت و سطح مشارکت سیاسی تأثیرگذار می‏باشد، مشروعیت پیش نیاز اخلاقی نظم و از لوازم اجتماعی ثبات و اثربخش نظام سیاسی به حساب می آید، به این دلیل است بحث از آن همواره با هشدار نسبت به قریب الوقوع بودن بحران در درون نظام سیاسی همراه می باشد. منظور از مشروعیت سیاسی یک نظام که معمولاً در دو راستای کمّی (چند درصد) و کیفی (حدت و شدت طرفداری) انجام می گیرد، بیان میزان پشتیبانی مردم از نظام در توجیه قدرت سیاسی، نیز میزان اعمال سلطه مشروع نظام و میزان اعتبار و پذیرش آن سیاستها از طرف جامعه است.

انگیزه های مشارکت
بسته به نظامهای سیاسی مشارکت با انگیزه ها و دلایلی گوناگون انجام می پذیرد، اما مشارکت به هر دلیلی انجام بگیرد، صرف مشارکت به معنای مشروعیت بخشی به نظام سیاسی نیست، زیرا همچنانکه در بالا گفته شد مشارکت ممکن است در جهت حمایت یا علیه نظام سیاسی حاکم صورت بگیرد، یکی از فرآیندهای موجود در مشارکت سیاسی رای دادن است، که دارای دو جنبه ایجابی و سلبی می باشد، در نظامهای دمکراتیک که زمینه و بستر برای مشارکت آگاهانه و فعال جامعه فراهم می باشد رای دادن جنبه ایجابی داشته و موجبات مشروعیت زایی و مقبولیت نظام سیاسی را فراهم می کند زیرا هر دو وجه مشروعیت را فراهم می کند، به عبارتی بهتر در نظام های دمکراتیک رای دادن هم وجه کیفی مشروعیت که اشاره دارد به میزان مشارکت کنندگان و هم وجه کیفی آن که اشاره دارد، به التزام متقابل نظام و جامعه به تعهدات خویش را فراهم میکند و این وجه ناظر است بر مقبولیت نظام در جامعه که نبود آن مشروعیت نظام را خدشه دار و ناقص می نمایاند، اما در نظامهای دیکتاتوری که زمینه و بستر برای مشارکت آزاد و آگاهانه مردم فراهم نیست و فضای باز سیاسی عملا وجود ندارد مشارکت می تواند جنبه سلبی داشته و موجبات مشروعیت زدایی نظام سیاسی را فراهم کند به طوریکه به طور عام از انتخابات و فرصت رای دادن با عنوان کلی فرصتی برای دمکراسی یاد می شود.
به بیان دیگر منظور از مشروعیت، مقبولیت فلسفه کشورداری و حکومت از جانب مردم است به عبارت دیگر، زمانیکه عموم مردم جامعه نسبت به معنای فلسفی حکومت و هیأت حاکمه‍ی خود احساس آرامش و اطمینان کنند و سیستم اداری و رویه علمی آنرا بپذیرند، آن کشورداری دارای مشروعیت است. بنابراین فارغ از نوع حکومت وقتی مردم یک جامعه دلیل یا انگیزه‍ی کافی برای اعتراضات سیاسی نسبت به اصول و مبانی حاکمیت نداشته باشند به نظر می رسد میزانی از مشروعیت در آن جامعه وجود دارد. اما زمانی که مردم یک جامعه نسبت به حکومت و هیات حاکمه خود احساس آرامش و اطمینان نمی کند و مردم انگیزه کافی برای اعتراضات سیاسی دارند، مشروعیت حکومت در آن جامعه دچار چالش شده و هر گونه مشارکتی عملا با انگیزه مشروعیت زدایی از فرامین حکومت انجام می پذیرد.

انتخاب یازدهم، انتخابی مشروعیت زدا
با توجه به حدس و گمانهایی که قبل از انتخابات یازدهم میان منتقدان و مخالفان حکومت در جریان بود به نظر می رسید که حضور دکتر روحانی تنها برای تظاهر رژیم به حضور جریانات مختلف درون نظام در انتخابات بود، اما در برابر؛ توسط نهادهای مختلف در جریان فعالیت های او عملا کارشکنی هایی انجام گرفته و دو نفر از کاندیداها به بهترین نحو تدارک می شدند، حتی آمار صندوق ١١٠ که به صندوق بیت مشهور است زمانی که مشخص شد، نشان داد که نظر حاکمیت به دو کاندیدای مشخص است، اما حضور مردم برای رای دادن در واقع در این دوره ناظر بر جنبه سلبی مشروعیت رژیم و مشروعیت زدایی از رژیم بود، به طوریکه با رای دادن به دکتر روحانی به میزان بسیار مراتب اعتراض و انزجار خود را از سیاستهای نظام به نمایش گذاشتند، لازم به ذکر است که روحانی برای مردم هدف نیست و رای مردم به روحانی نیز رای به شخص نیست، زیرا واقعیتهای شب بعد از پیروزی دکتر روحانی نشان داد، که به طور قطع مردم در مخالفت آشکار با نظام و ولایت فقیه به کاندیدای مخالف رای داده اند، اگر چه ممکن است که برخی ها معتقد باشند که دکتر روحانی نمی تواند کاندیدای مخالف نظام باشد، اما با توجه به مواردی که در بالا ذکر شد برای مردم حکم کاندیدای مخالف را داشت و مردم با این نگاه به ایشان رای دادند، زیرا شعارهای مردم در شب پیروزی نیز موئید این می باشد که مردم برای پیروزی دکتر روحانی به خیابانها نیامدند یا حداقل انگیزه چندم بود، زیرا بیشتر شعارهای آنها نشان دهنده عمق نفرت مردم از نظام و ولایت فقیه بود.