روشنفکران و هنرمندان در کتابخانه فرح پهلوی
عرفان قانعی فرد
•
تنها شخص راوی زنده ای که می تواند محققان تاریخ معاصر ایران را در بازشناخت ۱۱ سال اخیر حکومت پهلوی در داخل کاخ نیاوران یاری دهد خود "فرح دیبا" است!.. چون هزاران عکس و سند پراکنده و ناشناخته، در داخل کاخ وجود دارد؛ اما اکثر توضیحات به چیزی شبیه قصه و داستان می ماند و واقعیت امر در پی زاویه پنهان است!
...
اخبار روز:
www.iran-chabar.de
چهارشنبه
۲۲ شهريور ۱٣٨۵ -
۱٣ سپتامبر ۲۰۰۶
امروز دوشنبه ۱۰ مرداد ۱٣٨۴ - اول آگوست ۲۰۰۵ - دوباره به کاخ نیاوران‌رفته‌ام و قرار است که کتابخانه فرح پهلوی را ببینم؛ آقای رضا دبیری‌نژاد، مرابه مسئول فعلی کتابخانه - پروانه احدی - معرفی می‌کند.در روی میز کناری هم آذر اسلامی مشغول خواندن نسخ خطی است،کنار اثر هنری - هیچ- پرویز تناولی ایستاده‌ام، از دور هم اثر هنری مستطیلی‌با حجم واقعی اما از جنس نقره‌ای سزار با لوار چینی رخ می‌نمایاند؛کتابخانه‌ای که ۲٣۰۰۰ جلد کتاب دارد، اما حدود ۶۷۰۰ جلد به زبان فارسی‌است و اکثر کتاب‌های لاتین، زبان فرانسه، هر چند که زبان‌های انگلیسی،ایتالیایی، آلمانی، روسی، لاتین و... کتاب‌هایی دیگر را تشکیل داده‌اند.اطلس نفیس voyagge du chevalier - chardin en perse و یا اطلس
Flora Super ba اثر panljones را به آرامی ورق می‌زنم و بعد کتاب le Secret des nomades d'lranرا برداشتم و ورق ورق نگاهش می‌کنم.
جالب است که بسیاری از نویسندگان خودشان - شخصا - کتاب را امضاء کرده‌اند وبه فرح دیبا - همسر شاه پهلوی - هدیه داده‌اند؛ از منوچهر آتشی، عیسی صدیق، ذبیح‌ا... صفا، حسینقلی مستعان،ابوالحسن خلعتبری، سعید نفیسی، حبیب‌ا... بلور، احسان یارشاطر، پروین‌اعتصامی، محمد حجازی، آذر رهنما، رضا زاده‌شفق، احمد متین دفتری،غلامرضا رشید یاسمی، علی دشتی، بهمن موسس، وحید دستگردی،شاپور اردشیر ( جی ریپورتر ) ، نصرا... فلسفی، فخرالدین شادمان، ابراهیم پورداوود و... تاریچارد فرای و...بیشتر از همه تعجبم از امضای منوچهر آتشی شاعر معاصر بود و یا پروین‌اعتصامی، که درباره شاهزاده و گدا شعر می‌گفت!
اما واقعا خوشحال بودم که امضای شاپور اردشیر را یافتم، با موافقت مسئول‌کتابخانه، امضای او را اسکن کردم و پس از بازگشت به منزل به ناشرم ارسال‌نمودم که بر روی جلد همان کتاب مشهور او - اصطلاحات فارسی به‌انگلیسی - که تصحیح کرده بودم استفاده کند.
اما به گمانم – از نظر علمی - تنها شخص راوی زنده ای که می تواند محققان تاریخ معاصر ایران را در بازشناخت ۱۱ سال اخیر حکومت پهلوی در داخل کاخ نیاوران یاری دهد خود " فرح دیبا " است !..چون هزاران عکس و سند پراکنده و ناشناخته ، در داخل کاخ وجود دارد ؛ اما اکثر توضیحات به چیزی شبیه قصه و داستان می ماند و واقعیت امر در پی زاویه پنهان است !... در داخل این کاخ هزاران اتفاق رخ داده است که جزیی از تاریخ معاصر ما هستند ....هر چند که این کاخ شانس بس بزرگی دارد که انسان با شعور و خلاقی مانند مسعود صالحی مسئولیت آن را به عهده دارد ، اما واقعا این مجموعه را باید کاوش علمی کرد .... کاری که بدون تعارف و ملاحظه کاری از کتابسازان و و راویان و داستان سرایانی مانند " خسرو معتضد ، عبدالله شهبازی ، دکتر عاقلی ، پارسا و حتی مسعود بهنود " بر نمی آید! ... این کار – کار یک هئات علمی – تحقیقی تاریخی آکادمیک و روشمند است که بازکاوی کند آن ۱۱ سال را... و حیف است که این سند ها از بین برود ... مانند اسناد دفتر شاه! ..که همه اوراقش پس از خروجش غیب شده اند !....
مثلا از خاطرات فرح دیبا ، ورق پاره هایی در اینجا هست که با آنچه وی منتشر کرده است مغایر است ! و... صدها اگر و مگر دیگر !......
به هر حال ، در حین نگاه کردنم به اسباب و اثاثیه داخل کتابخانه؛ دبیری‌نژاد هم‌توضیح می‌دهد، گاه نگاهم به اوست، گاه گوشم به او،...
«کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در ضلع شرقی ساختمان کاخ در دوطبقه و یک زیرزمین با زیربنای تقریبی ۷۷۰ مترمربع در سال ۱٣۵۵ احداث‌شده است. ساختمان فوق که طراحی داخلی آن توسط عزیز فرمان فرمائیان وCharles Sevigny به انجام رسیده، دارای ویژگی‌های متمایزی در نوع معماری‌و ساختار سازه می‌باشد. شیوه به کار رفته در معماری این ساختمان براساس‌الگوی رایج معماری مدرن در دهه ۵۰ خورشیدی است. ترکیب هوشمندانه‌شیشه و حجم سنگی، نمای شاخص این بنا را شکل داده است فضای داخلی‌ساختمان در سه سطح جداگانه به عملکردهای گوناگون کتابخانه اختصاص‌یافته است. بخشهای اصلی کتابخانه مشتمل بر فضای مطالعه و قفسه‌های‌کتاب در طبقات همکف و اول قرار گرفته است. جایگاه کتابدار و تحویلدار،آبدارخانه، اتاق‌های صوتی/تصویری، هم‌چنین سرویس‌های بهداشتی‌اختصاصی و کارمندان دیگر فضاهای موجود را تشکیل می‌دهند. علاوه براین بخش عمده‌ای از سطح زیر زمین برای مخازن کتاب‌ها و تابلوهای نقاشی‌درنظر گرفته شده است. دسترسی به بنا از سه طریق جداگانه تامین شده‌است.
در طراحی داخل ساختمان ترکیب برنز و شیشه در سطح زیادی به کاررفته است. هم‌چنین مجموعه‌ای نفیس از آثار حجمی و نقاشی هنرمندان‌ایرانی و خارجی در دکوراسیون داخل کتابخانه به کار رفته است.یکی از عناصر شاخص تزئینی ـ کاربردی کتابخانه ترکیب حجمی بزرگی‌شامل بیش از سه هزار استوانه شفاف است که تامین روشنایی سقفی کتابخانه‌را نیز برعهده دارد. مجموعه کتابخانه اختصاصی که پس از بیست و پنج ماه‌کار علمی و دشوار (اسفند ۱٣٨۰ تا فروردین ۱٣٨٣) توسط یک تیم‌متخصص به طور کامل شناسایی و ساماندهی شده است، حاوی بیست و سه‌هزار جلد کتاب، پایان‌نامه، روزنامه، مجله (تک شماره یا دوره‌های‌صحافی‌شده)، بروشور و کاتالوگ است. البته پیش از این نیز تلاش‌های‌پراکنده‌ای بین سال‌های ۱٣۶۴ تا ۱٣۷۹ برای ساماندهی این کتابخانه به عمل‌آمده بود ولی در حد ثبت مجموعه متوقف ماند تا این که در سال ۱٣٨۰ و بااصرار و حمایت مهندس سید محمد بهشتی ریاست وقت سازمان میراث‌فرهنگی ساماندهی به شکل جدی آغاز گردید. مجموعه چاپی کتابخانه‌ی‌اختصاصی نیاوران از یک سو به خاطر کتاب‌های اهدایی از سراسر ایران وجهان و از سوی دیگر به خاطر ادغام تمام کتاب‌های متعلق به خانواده‌سلطنتی (موجود در مجموعه) از لحاظ زبان و محتوا بسیار متنوع اس لیکن‌زبان‌های اصلی مجموعه، فارسی و فرانسه و شاخص‌ترین زمینه موضوعی آن‌ادبیات، تاریخ و هنر است. در میان این سه رشته کتاب‌های مربوط به تاریخ‌ایران، ادبیات فرانسه و هنر نقاشی از غنای بیشتری برخوردار است.چاپ‌های اول بسیاری از سفرنامه‌های به نام و معتبر خارجیان به آسیا و ایران‌در کتابخانه موجود است. مجموعه نسبتاً کامل انتشارات دانشگاه تهران وبنیاد فرهنگ ایران با صحافی اختصاصی به رنگ آبی سلطنتی، آثار بسیارمعتبر از نقاشان معروف دنیا به‌ویژه نقاشان قرن ۲۰ میلادی با چاپ، کاغذ وصحافی نفیس در میان مجموعه به چشم می‌خورد وجود مجموعه‌های کاملی‌از آثار تعدادی از نویسندگان فرانسوی قرن ۱٨ و ۱۹ میلادی که در زمان‌حیات خود آنان به چاپ رسیده است بر ارزش‌های مجموعه افزوده است.
قدیمی‌ترین کتاب موجود در مجموعه غیرفارسی که ٣۹۵ سال ازانتشارش می‌گذرد کتابی است که توسط Josephus Flavius در مورد تاریخ قوم‌یهود نوشته شده و در سال ۱۶۰۹ میلادی در پاریس به چاپ رسیده است.قدیمی‌ترین کتاب فارسی، دیوان حافظ به شرح سوری است که به ناصرالدین‌شاه قاجار اهداء شده است. این کتاب در سال ۱۲۵۲ هجری شمسی (۱٨۷٣میلادی) در لایپزیک منتشر شده است.
جدیدترین اثر خارجی مجله‌ای است با عنوان Soap Opera Digest که درژانویه ۱۹۷۹ به کتابخانه رسیده آخرین اثر فارسی، جزوه‌ای است که در اوج‌انقلاب اسلامی (احتمالاً اواخر پاییز ۱٣۵۷) وارد مجموعه شده است.یادداشت‌های موجود در کتاب‌ها که توسط اهداکنندگان نوشته و امضاء شده‌است، ارزش معنوی و تاریخی به کتاب‌های عادی بخشیده است. در میان این‌یادداشت‌ها خط و امضای پروین اعتصامی روی دیوان شعرش، علی نقی‌وزیری، جان اف کندی، والت‌دیزنی، جواهر لعل نهرو، بازیکنان تیم فوتبال‌چلسی، چائوشسکو، گیرشمن، پوپ و امضاء بسیاری از افراد سرشناس‌دیگر در خور توجه است.
بسیاری از کتاب‌های عادی به خاطر صحافی‌های هنرمندانه و نفیس ونحوه بسته‌بندی می‌توانند مثل یک شی‌ء هنری بازدیدکنندگان را مجذوب‌سازند. کتاب‌هایی که در جعبه‌های چرمی منقش، چوبی معرق‌کاری شده،فلزی کنده‌کاری شده، منبت، مرصع و غیره قرار دارند، از این قبیل‌اند. از نظرقطع، کوچک‌ترین کتاب این مجموعه قرآنی است به قطع ٨ * ۵ سانتی‌متر وبزرگ‌ترین آن اطلسی است به زبان لاتین در قطع ۲ * ۵۷ سانتی‌مترمشخصات کامل تک تک آثار این گنجینه با تمام ویژگی‌های عمومی واختصاصی در پایگاه اطلاعاتی رایانه‌ای کتاب‌های فارسی و لاتین به صورت‌علمی و بر مبنای استانداردهای جهانی به اضافه ویژگی‌های خاص این‌مجموعه ذخیره شده و از هر طریق قابل جست و جو و بازیابی است و به‌زودی از طریق اینترنت وارد شبکه جهانی خواهد شد. کتابخانه همچنین‌دارای مجموعه ارزشمند دیگری شامل ۱۶٣ عنوان نسخه خطی می‌باشد.ازجمله کاتبان این نسخه می‌توان به میرعلی هروی، احمد تبریزی، وصال‌شیرازی، زین‌العابدین حسینی، محمدتقی مشهدی، محمد اصفهانی، شهیدشیرازی، احمد نجفی زنجانی و غلام حسین امیرخانی اشاره کرد.
کوچک‌ترین نسخه موجود، کتاب دعائی در قطع بازوبندی (۵/۵ * ۵/۴سانتی‌متر) و بزرگ‌ترین نسخه، قرآنی در قطع رحلی تیموری یا سلطانی(۵/٣٨ * ۲۴ سانتی‌متر) هر دو به خط نسخ می‌باشد. قدیمی‌ترین نسخه‌خطی کتابخانه، دیوان حافظ (۹۶۰ ه. ق) به خط حسن کاتب شیرازی است.یکی دیگر از نمونه‌های ارزنده و جذاب این مجموعه، دعای امام جواد (ع) برروی طوماری از پوست آهو به طول ۱۰ متر و عرض ۷ سانتی‌متر است.
از بخشهای دیگر کتابخانه، کلکسیون آثار هنری است که مجموعه‌ای‌بیش از ٣۵۰ اثر شامل تابلوهای نقاشی و آثار حجمی را دربر می‌گیرد.ازجمله هنرمندانی که آثارشان در این کلکسیون دیده می‌شود می‌توان به‌بهمن محصص، مارکو گرگوریان، منوچهر یکتائی،پرویز تناولی، مسعودعربشاهی، منصور قندریز، صادق تبریزی، دیه‌گو جاکومتی، اندی وارهول وپیر ارماندو فرناندز (آرمان) اشاره کرد. این آثار می‌تواند نشان‌دهنده بخشی ازتاریخ هنر معاصر به‌ویژه جریان‌های نوگرای هنر ایران در دهه سی و چهل‌خورشیدی باشد. این کتابخانه پس از ساماندهی کتاب‌ها و عملیات اولیه‌بازسازی هم‌زمان با روز جهانی موزه و بزرگداشت میراث فرهنگی در خردادماه ۱٣٨٣ بازگشایی گردید.»
وبلاگ قانعی فرد : http://erphaneqaneeifard.blogfa.com
کاخ نیاوران : www.niavaranpalace.ir
|