اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۲۴ اسفند ۱٣۹۲ -  ۱۵ مارس ۲۰۱۴

 به تازگی کتاب مصوری توسط مجتبا کولیوند به زبان آلمانی انتشار یافته که مربوط به ایران و مناطق کردنشین دولت عثمانی در اوایل قرن گذشته است. این کتاب شامل مجموعه گزارش¬های یک شرق شناس و زبانشناس فراوش شده آلمانی به نام اُسکار مان (Oskar Mann) می¬باشد.
اُسکار مان به مدت پنج سال و طی دو سفر پژوهشی، وقایعی را که در طول سفرهای دور و دراز خود، شاهد آن ها بوده است، به طور منظم و روزانه به تحریر درآورده و برای پیشگیری از وقوع یک حادثه احتمالی مانند بیماری، راهزنی و یا مرگ، متن خاطراتش را به شکل نامه هربار که امکان و دسترسی به پست داشته به برلن نزد خانواده اش فرستاده است.
زمینه اصلی و علمی این پژوهش¬ گر که یکی از با استعدادترین شاگردان ایران ¬شناس معروف فریدریش کارل آندره ¬آس (F.C. Andreas) در آواخر قرن نوردهم بود، تحقیقات میدانی و در مرحله اول جمع آوری گویش های گوناگون زبان های فارسی و کردی در یک محدوده جغرافیایی وسیع بوده است که امروزه چند کشور را در برمی گیرد. هرچند که تلاش ها و فعالیت های این شرق شناس تنها در عرصه تحقیقات زبانی محدود نمانده و در زمینه های دیگر نیز پرکار بوده و نتایج مشاهدات خود را به دقت ضبط و گردآوری کرده است.*
اُسکار مان در نخستین سفر تحقیقاتی خود که از سال 1901 شروع و تا سال 1903 طول کشید (او به دلیل مبتلا شدن به تیفوس مجبور شد که پیش از موعد سفر خود را قطع کرده و به آلمان بازگردد) بیشترین مدت را در ایران به سر برد. محدوده جغرافیایی این سفر از جنوب از حاشیه خلیج فارس شروع و تا مناطق مرکزی ایران و تمام بخش های غربی ایران تا شمال دریاچه ارومیه ادامه پیدا کرد.
اُسکار مان هفته ها و ماه های طولانی در شهرها و روستای مختلف ایران به سر برد و پس از آشنایی با زبان و گویش مردم منطقه به گردآوری گویش های بومی و جمع آوری سروده ها و داستان ها و در مجموع فرهنگ عامه و ضبط فنوتیکی آن ها به لاتین در دفاتر خود و یا در صورت امکان واگذاری نگارش این گونه آثار برعهده افراد بومی باسواد نمود تا این موارد را برایش به فارسی و کردی و دیگر گویش ها تحریر کنند. این مجموعه با اهمیت زبانی هم اکنون بخشی از گنجینه معنوی و آرشیو به جای مانده از این محقق به شمار می رود. برخی از مهمترین شهرهای این سفر علمی که اُسکار مان در آن ها توقف و مطالعات میدانی داشت، عبارت اند از: بوشهر، کازرون، شیراز، اصفهان، کاشان، همدان، نهاوند، کرمانشاه، قصرشیرین، کرند، سنندج، مهاباد و...
در مسافرت دوم که از سال 1906تا سال 1907 به طول انجامید، سفر خود را از شهر اسکندرون در کناره دریای مدیترانه آغاز کرد و در جستجوی زبان ها و گویش های گوناکون و ضبط آن ها، منطقه وسیعی را پشت سر گذاشت، که بیشتر کردنشین و ارمنی نشین بود و امروزه مناطقی از کشورهای سوریه، ترکیه و عراق را شامل می شود.
اُسکار مان در ادامه مسافرت علمی دوم خود بازهم به ایران سفر کرد. به این شکل که از راه بغداد و بصره خود را با کشتی بخار به بندربوشهر رساند و باز مدتی را در شهرهای شیراز، قیروزآباد، اصفهان، سلطان آباد (اراک کنونی)، تهران و... به تحقیقات دامنه دار خود ادامه داد. این تاریخ مصادف بود با اوج گیری جنبش مشروطیت در ایران.
هرچند که اُسکار مان فعالیت عمده خود را بیشتر در راه جمع ¬آوری و مکتوب کردن، فولکلور (فرهنگ مردم) به ویژه در میان ایلات و عشایر متمرکز کرده بود و وظیفه مقدم خود را گردآوری متل ها، دوبیتی ها و اشعار و داستان های فارسی و کردی و لری و غیره می دانست که به روایت های گوتاگون در مناطق مختلف و جدا از هم، و آن هم تنها به صورت شفاهی از سینه به سینه نقل می شد و تا آن زمان به صورت مکتوب ضبط نشده بود، با این حال در موارد دیگر نیز به جمع آوری اطلاعات پرداخته که از جنبه علمی به خصوص در حوزه ایران شناسی دارای اهمیت است. این امر را می توان به خوبی در لابلای گزارش ها و نامه هایی که نوشته و در کتاب آمده است، مشاهده کرد.
به همین دلیل گزارش ها و نوشته های او دارای داده های فراوانی در زمینه های مختلف مانند: جغرافیای شهرها و روستاها، مردم شناسی، قوم شناسی و باستان شناسی نیز هست. علاوه بر این یکی از فعالیت های مهم دیگر این محقق مصور کردن پژوهش های خود به کمک جعبه عکاسی بود است. عکس های به جای مانده از او که مکمل نوشته ها و مشاهدات او است، دارای ارزش تاریخی ویژه ای هستند. هدف و قصد نهایی اُسکار مان از این کار، بهرگیری از عکاسی برای چهره نگاری از ملل و اقوام گوناگون بوده است، که مناسفانه بخشی از شیشیه های عکاسی اش که با یک محموله پستی به آلمان در راه بوده است، با غرق شدن یک کشتی در خلیج فارس از دست می روند.
با این حال در کتاب تعداد صد عکس از جلوه های گوناگون از مناظر طبیعی گرفته تا بناهای تاریخی و آثار باستانی و چهره نگاری از مردم و اقوام و مذاهب مختلف و در ارتباط با گزارش ها نیز به چاپ رسیده است. این دسته از تصاویر گزارش ها و مشاهدات این پژوهش ¬گر را برجسته کرده و عینیت می بخشد.
مجتبا کولیوند علاوه بر جمع آوری و چاپ گزارش ها، عکس ها و نامه های اُسکار مان در یک مجموعه واحد، در کنار نگارش مطالب گوناگون و موضوعی مربوط به نامه ها و گزارش های کتاب، فصلی را نیز به زندگی و فعالیت های علمی اُسکار مان اختصاص داده و این شرق شناس فراموش شده را به خوانندگان معرفی می کند.

مشخصات کتاب به آلمانی چنین است:

Mojtaba Kolivand
Persische und kurdische Reiseberichte
Die Briefe des Berliner Orientalisten Oskar Mann während seiner beiden Expeditionen in den Vorderen Orient 1901–1907
(Mit 100 Abbildungen)

Der deutsche Orientalist und Philologe Oskar Mann (1867–1917) unternahm um 1900 zwei Forschungsreisen in den vorderasiatischen Raum, um die persischen und kurdischen Sprachen und deren Mundarten und Dialekte systematisch aufzuzeichnen und zu erforschen. Beide Expeditionen führten ihn nach Persien (heute Iran) und durch kurdische Siedlungsgebiete im Osmanischen Reich (heute Syrien, Türkei, Irak). Während seiner Feldforschungen führte er eine besondere Art des Reisetagebuchs: Er fasste seine Erlebnisse und Eindrücke in Briefform ab, um sie durch regelmäßiges Abschicken derselben nach Berlin sicher aufbewahrt zu wissen.
Mojtaba Kolivand hat neben Oskar Manns Halbjahresberichten an die Berliner Akademie der Wissenschaften, Briefen an Orientalisten und Persönlichkeiten wie Friedrich Carl Andreas, Eduard Sachau und den deutschen Kaiser die fast vollständig erhaltenen Briefe an die Familie in Berlin zusammengetragen. Der private Schreibstil an die Vertrauten zu Hause lässt hinter die Kulissen blicken, lenkt den Blick auf interessante Reisegepflogenheiten ebenso wie auf die Lebensweise der Perser, Kurden und Nomaden und gibt Einblicke in das Leben europäischer Missionare, Diplomaten und Kaufleute. 100 ausgewählte Reisefotografien Oskar Manns über Land und Leute im Orient um 1900 veranschaulichen seine Schilderungen. Zwei farbige Landkarten geben die wichtigsten Stationen der Expeditionen wieder. Eine Einleitung ergänzt das Leben von Oskar Mann, die Bedeutung seiner Arbeiten sowie die Entwicklung der kurdisch-persischen Sprachforschung. Mit zahlreichen Fußnoten und einem Glossar fremdsprachlicher Ausdrücke.
ISBN: 978-3-447-10129-5

*هم اکنون کتاب دیگری همراه با نوشته های منتشر نشده اُسکار مان در دست تهیه است که در آن به جنبه های دیگری از فعالیت های او به ویژه از جنبه سیاسی و در ارتباط با فعالیت «کمیته ایران» در برلن در جریان جنگ جهانی اول (که در پژوهش های مربوط به تاریخ معاصر ایران به "کمیته ملیون ایران" معروف شده است) و از جمله به نقش اوسکار مان در انتشار مجله «کاوه» چاپ برلن، ارگان این کمیته می پردازد.