• در خانه تکانی گویا همه چیز می تواند تکانده شود. خانه تکان می خورد؛ فضاها تکان می خورند؛ امکانات تکان می خورند؛ به بازار تکانی می دهند؛ اما انگار فقط این تقسیم جنسی کار خانگی است که پابرجا مانده و تکان نمی خورد. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۲٨ اسفند ۱٣۹۲ -  ۱۹ مارس ۲۰۱۴

آئین ها هم مثل انسان ها و تمدن ها به دنیا می آیند، بزرگ می شوند، پیراهن هایی چند پاره می کنند، سالخورده می شوند و فرسوده و سرانجام بسیاریشان تن به دست مرگ می سپارند. اما نه در همه موارد و همیشه. آئین هایی که کارکردهای واقعی یا نمادین شان کماکان مفید باشد، دیرتر جان می دهند. شاید هم سخت جانی کنند و هیچگاه نمیرند. دست کم تا زمانی که از یکی از این دو کارکرد برخوردار باشند، یا مردم گمان کنند که از آن برخوردارند. وقتی آن کارکردها و این گمان ها دست به دست هم می دهند، آئین ها، حتی اگر آئین خانه تکانی هم باشند، دیر تکان می خورند.
اگر آئینی حتی کارکرد واقعی اش از دست رفته باشد، اما کارکرد نمادینش برای زندگی مزاحمت ایجاد نکند، به حیات خود ادامه می دهد. گیرم که در خانه تکانی هایی که هر فرهنگ با خویش می کند، این آئین های نه چندان مزاحم را از مرکز گرم زندگی اجتماعی تکان دهد و به حاشیه های سرد و ساکت آن براند. خودِ خانه تکانی اما ظاهراً از آن دست آئین هاست که هم کارکرد واقعی اش هنوز تا حدی پابرجا مانده هم کارکرد نمادینش. شاید به همین سبب هنوز مشمول خانه تکانی های فرهنگی ما نشده و به آن حاشیه های بی اهمیت گسیل نشده است.
امروزه کوزه ای سفالی یا آفتابه ای نقره کوب برای ما حکم اشیائی تزئینی و یادگارهایی جالب توجه دارند. از این اشیا، بسته به قدمت و قیمتشان، در موزه یا دکور خانه ها استفاده می شود. اما مردمان هم عصر آن کوزه ها از آنها آب می خوردند و اشراف روزگاران آفتابه، پس از غذا با آنها دست و دهان می شستند. برای آن مردمان، این اشیا وسایلی بود که به کار زندگی شان می آمد. نمادها و یادگار هایی نبود از وسایلی که زمانی به کار کسانی آمده است و اکنون جایشان سرطاقچه یا توی موزه باشد. آئین های روزگاران کهن هم برای مردمان امروز ممکن است به همین وضعیت ها مبتلا شوند.
آئین های امروزی برای مردم روزگار آغاز شان «آئین» نبودند. آن ها خود زندگی بودند. مثلاً مردم روزگاران کهن قربانی می کردند تا خدایان را به رحم آورند. قربانی کردن برای آنان وجه آئینی یا نمادین نداشت. نشانه چیز دیگری نبود. خودش کار می کرد. کارکرد داشت. یا آن مردم گمان می کردند که کار می کند و کارکردی دارد. اما جز برای مردمان کهن این روزگاران، برای دیگرمردم قربانی کردن امروزه نماد و نشانه کاری است که مردمان روزگاران کهن می کردند نه چیزی بیشتر. خانه تکانی اما انگار از آن دست آئین هاست که مردم فکر می کنند دارد کاری انجام می دهد. خانه تکانی فقط آئینی به یادگار از روزهای کهن نیست، یک شیو ه عمل مرسوم و موثر است برای این روزگار که چیزهای دیگری غیر از خانه را هم تکان می دهد.
خانه تکانی آئینی است که چیزهای زیادی را در خانه تکان می دهد. خانه تکانی، خود فرآیندی است در هر حال پرزحمت و مشقت.کارهای یک سال در صف مانده را باید در مدت کوتاهی به انجام رساند. باید زمان های نسیه گذشته و به این روزها حواله داده شده را یک باره نقد کرد. پس باید زمان را حسابی تکاند و در هم فشرد. به بدن هم باید تکانی داد، شاید بیشتر از همیشه. همه کوتاهی ها و تنبلی های یک ساله جسم را باید به کیمیای این رسم تبدیل کرد به جبران ها و آستین بالا زدن ها و زرنگی های یکباره. باید دستی هم به جیب برد، چیزهای نو خرید یا کهنه ها را نونوار کرد. در خانه تکانی جیب ها را هم باید تکاند و در همه این احوال باید مشقت هایی را بر خود هموار کرد.
گذشته از مشقت های جسمی و زمانی و مالی فشرده، خانه تکانی توأم است با برخی تنش های ناگزیر یا گُرگرفتن آتش تنش ها از میان خاکستر تعارض های ظاهراً فرومرده. یکی از تعارض های تنش آلود که از به هم ریخته شدن آرایش و نظم مالوف خانه شروع می شود و تا خاتمه استقرار نظم جدید ادامه پیدا می کند، تکاندن فضاها و امکانات است، یعنی توزیع مجدد فضاها و امکانات خانه بین اعضای آن. اتاق ها و کمد ها جابه جا می شود، جای برخی وسایل تغییر می کند، برخی چیزها دور ریخته می شود و برخی دیگر نو می شود. این تغییرات فضایی، مثل تجدید مرز بین کشورهاست یا مثل تعیین مرز و تقسیم دوباره امکانات بین کشورهایی که به چند قسمت تقسیم می شوند. برای عده ای برخی امتیازات از دست می رود و برخی امتیازها به دست می آید. اما حاصل کار هم اگر نهایتاً رضایت بخش باشد، از میان فرآیندی معمولاً دشوار و تنش زا گذشته است.
یک تعارض معمولاً سر بازکننده دیگر این روزها، آشکار شدن مجدد وضعیت تقسیم جنسیِ کار خانگی است. زنان و مردانی که یک سالی این تقسیم کار ناموزون را به روی خود نیاورده اند، یا از کنارش گذشته اند، در این روزها خواهی نخواهی به هم می رسند. در جریان خانه تکانی، ناموزونی این تقسیم کار در یک فضای زمانی و مکانی فشرده، به اشتراک گذاشته و عیان می شود. اینجا دیگر مرد نمی تواند خود را به ندیدن بزند. حتی اگر او خود را به ندیدن بزند، بقیه دارند می بینند. با این همه، مردها معمولا برای تکاندن تقسیم جنسی کار خانگی در جریان خانه تکانی آمادگی ندارند. یک دلیلش شاید این باشد که ممکن است با این انتظار روبه رو شوند که در روزهای آینده هم این تقسیم کار خانگی جدید ادامه پیدا کند. مردها معمولا مایلند پول را به جای کار خود به اشتراک بگذارند.
پول یعنی انتقال کار خانگی به بازار و بیرون از خانه یعنی به اقتصاد پولی مدرن. زمانی که اقتصاد مدرن شکل نگرفته بود، خانه، واحدی اقتصادی هم محسوب می شد. واحدی که کالا و خدمات تولید می کرد. در طول قرون، بسیاری از این کارکردهای تولیدی و خدماتی خانگی به بیرون از خانه، یعنی به بازار، منتقل شده اند. خانه تکانی همزمانی خدمتی کاملاً خانگی بوده است. اما اکنون دست کم بخش هایی از خانه تکانی (مثل شست وشوی فرش) به جریان اقتصاد مدرن، یعنی به بازار و به فرآیند های صنعتی شده انتقال یافته اند. انتقال این خدمات به بازار فقط ناشی از جایگزینی پول مرد با کار خانگی مورد انتظار از او نیست، بلکه نشان دهند ه آن است که بازار به استمرار این آئین و انتقال آن از خانه به بازار هم امیدوار است.
به این ترتیب به نظر می رسد که در خانه تکانی گویا همه چیز می تواند تکانده شود. خانه تکان می خورد؛ فضاها تکان می خورند؛ امکانات تکان می خورند؛ به بازار تکانی می دهند؛ اما انگار فقط این تقسیم جنسی کار خانگی است که پابرجا مانده و تکان نمی خورد.

منبع: آفتاب