• عراق هرگز نباید به سه منطقه کردنشین، سنی نشین و شیعه نشین تقسیم شود. محدوده دموگرافی (جمعیتی) عراق کاملا مشخص نیستند. بسیاری از سنی ها در جنوب و بسیاری از شیعیان در شمال عراق زندگی می کنند. وضعیت در بغداد پیچیده تر است. در صورت تجزیه عراق کشتار و خونریزی در تمامی مناطق مورد اختلاف روی خواهد داد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۱۰ ارديبهشت ۱٣۹٣ -  ٣۰ آوريل ۲۰۱۴

 نوژن اعتضادالسلطنه: حساسیت خاصی بر روی هویت "عراقی" اش دارد و معتقد است که عرصه اجتماعی و سیاسی عراق بسیار جلوتر از سایر کشورهای عربی بوده و پیش از آنکه وزش "بهار عربی" مصر و تونس را در بر گیرد این عراق بوده که نسیم "دموکراسی" را احساس کرده است.
"حیدر الخویی" پژوهشگر بخش مطالعات خاورمیانه و آفریقای شمالی اندیشکده "چتم هاوس" و مرکز مطالعات شیعه لندن است. تحصیلات دوره لیسانس را در رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه "کینگزتون" گذراند و مدرک کارشناسی ارشد را در رشته های مطالعات اسلامی و دیپلماسی و مطالعات بین الملل از دانشگاه لندن کسب کرده است. پاسخ های او به پرسش های مطرح شده درباره فعالیت گروه القاعده در عراق، تنش موجود میان فرقه های مختلف و نقش مراجع تقلید در آن کشور نیز نشان می دهد که اطلاعات و شناخت جامعی در این باره دارد. او نسبت به آینده کشورش امیدوار است و باور دارد که دوره کودتای نظامی و دیکتاتوری سرآمده و خطر تجزیه عراق را دست کم در کوتاه مدت و میان مدت تهدید نمی کند.   
امروز(چهارشنبه) روز موعود برای عراقی ها است. مردمی که برای نخستین بار پس از خروج نیروهای خارجی پای صندوق های رای می روند؛ در میان انفجار و تنش های مذهبی.
حیدر الخویی، نبود "اپوزیسیون واقعی" و وجود "فساد اداری" در ساختارهای دولتی و امنیتی را دو عامل اصلی ناکارآمدی دولت عراق می داند و انتخابات جاری در عراق را فرصتی مهم برای گزینش نمایندگان منتخب مردم می داند.

تدبیر:به نظر شما تحولات بهار عربی چه تاثیری بر تحولات داخلی عراق گذاشته است؟ آیا ما می توانیم منتظر وقوعی انقلابی مشابه تونس و مصر در عراق باشیم؟
مردم عراق ٨ سال پیش از وقوع تحولات در سایر کشورهای عربی به طور دموکراتیک دولت منتخب خود را برگزیدند. اعراب امروز برای رسیدن به حقوق اساسی خود مبارزه می کنند با این حال عراقی ها از سال ۲۰۰۵ میلادی برای رسیدن به حقوق خود در تلاش بوده اند.
درباره تاثیرگذاری بهار عربی بر عراق امروز، می توان آشکارترین تاثیر خارجی بر عراق را از بعد "فرقه ای" مشاهده کرد. به طور خاص در مورد سوریه آن کشور اکنون درگیر نزاعی فرقه ای شده که دامنه آن تا عراق گسترش یافته است.

تدبیر:بسیاری از منتقدان دولت کنونی عراق "نوری مالکی" نخست وزیر آن کشور را به در پیش گرفتن مشی اقتدارگرایانه متهم می کنند. عراق کشوری است که اکثر تغییرات سیاسی در آن از طریق کودتاهای نظامی انجام شده است. آیا شما فکر می کنید که نگرانی منتقدان مالکی به جا بوده است؟ آیا می توانیم وجود اقتدارگرایی در شخصیت چهره های سیاسی عراقی را ناشی از میراث استبدادی تاریخ عراق دانست؟
منتقدان مالکی اکثرا او را به اقتدارگرایی و فرقه گرایی متهم می کنند با این حال باید به شما بگویم که دوره کودتاهای نظامی و دیکتاتوری در عراق سپری شده است. من با این موضوع موافقم که "مالکی" در طول دوران زمامداری خود مرتکب اشتباهاتی شده است به خصوص در حوزه سیاست های امنیتی، با این حال او در رقابت ماه آوریل سال ۲۰۱۴ میلادی شرکت خواهد کرد و به رقابت با رقبای سیاسی اش خواهد پرداخت.
عراقی ها می توانند در انتخابات ماه آوریل بار دیگر به ماندن یا نماندن مالکی در قدرت رای دهند. شرایط کنونی عراق با دوره پیش از سال ۲۰۰٣ میلادی و سرنگونی "صدام" تفاوت های زیادی پیدا کرده است. اکنون وضعیت عراق نیز متفاوت از سایر کشورهای عربی منطقه است.

تدبیر: نظر شما درباره وضعیت اپوزیسیون عراق به خصوص ائتلاف "العراقیه" به رهبری "ایاد علاوی" چیست ؟ آیا فکر می کنید که این جریان بتواند در انتخابات جاری آن کشور پیروز شود؟
مشکل امروز عراق آن است که اپوزیسیونی واقعی در صحنه سیاست آن کشور وجود ندارد. "اپوزیسیون" در عراق مدام از سیاست های دولت انتقاد می کند واعضایی نیز در کابینه دارند. اکنون منتقدان "مالکی" توانسته مناصبی را در کابینه دریافت کنند و به منابع مورد نیاز دسترسی داشته باشند.
مسئله اصلی آن است که عراق امروز دارای دولت "وحدت ملی" است که اکثر نمایندگان جریان های مختلف سیاسی در آن حضور دارند. یکی از تبعات اصلی این وضعیت ناکارآمدی دولت و نبود اپوزیسیونی واقعی در پارلمان است که بتواند به طور جدی دولت را نقد کند.

تدبیر:نظر شما درباره احتمال "تجزیه عراق" چیست؟ برخی از تحلیلگران معتقدند که عراق با خطر جدی تجزیه به سه منطقه شیعه نشین، سنی نشین و کردنشین مواجه است. آیا شما باور دارید که عراق با تهدیدی جدی در این باره مواجه هستید؟
من فکر نمی کنم که خطر تجزیه عراق در کوتاه مدت و میان مدت جدی باشد. کردها اکنون جایگاهی ویژه دارند. آنان دهه های متمادی در جنگ با دولت مرکزی عراق بودند و در این میان استثنا هستند.

تدبیر:خطر تجزیه احتمالی و یا ضعف عراق برای کشورهای غربی چیست؟ آیا شما احساس می کنید که تجزیه عراق گزینه ای بد برای غرب می باشد؟
تجزیه عراق کاملا مصیبت بار خواهد بود. این موضوع نه تنها به وقوع جنگی داخلی در عراق منجر خواهد شد بلکه تاثیراتی مخرب برای همسایگان عراق خواهد داشت و حتی می تواند خاورمیانه را به آتش بکشد.
عراق هرگز نباید به سه منطقه کردنشین، سنی نشین و شیعه نشین تقسیم شود. محدوده دموگرافی (جمعیتی) عراق کاملا مشخص نیستند. بسیاری از سنی ها در جنوب و بسیاری از شیعیان در شمال عراق زندگی می کنند. وضعیت در بغداد پیچیده تر است. در صورت تجزیه عراق کشتار و خونریزی در تمامی مناطق مورد اختلاف روی خواهد داد و شبه نظامیان تلاش خواهند کرد تا کنترل مناطق مختلف را در دست گیرند.

تدبیر:به نظر می رسد که فقدان "وحدت ملی" یکی از چالیش های عمده در عراق می باشد. بسیاری از عراقی ها هویت مذهبی و قومیتی خاص خود را به هویت ملی "عراقی" ترجیح می دهند. آیا شما با این دیدگاه موافق هستید؟ به نظر شما راه حل لازم برای اتحاد عراقی ها با یکدیگر چیست؟
هویت ها در نوسان هستند و ثابت باقی نمی مانند. یکی از تبعات جنگ سال ۲۰۰٣ میلادی تاسیس نهادهای سیاسی براساس سهمیه بندی های قومیتی و فرقه ای بود. این وضعیت فرصتی را در اختیار بازیگران مختلف سیاسی عراقی قرار می دهد تا اهداف فرقه ای و نه هدف ملی را پیش ببرند چرا که می خواهند از برگ قومیتی خود به عنوان وسیله ای برای کسب قدرت استفاده نمایند.
البته، در طول زمان سیاست های فرقه ای از بالا به پایین می تواند بر جامعه نیز تاثیر بگذارد و نمی توان وجود تضادهای قومیتی و فرقه ای را در میان جمعیت های مختلف ساکن عراق انکار کرد و یا آن را نادیده گرفت. با این وجود، اکنون فعالان جامعه مدنی و سازمان های غیر دولتی (NGO) در عراق علیه وضعیت موجود فرقه گرایانه به فعالیت می پردازند. جنبش جوانان در سرتاسر عراق در میان سنی ها و شیعیان فعال است و این وضعیت را به چالش می کشد.

تدبیر: آیت الله العظمی سیستانی مشهورترین روحانی شیعه در عراق است و علاقه ای به مداخله در امور سیاسی ندارد با این حال از عملکرد دولت "مالکی" انتقاد کرده است. علت اصلی اختلاف "سیستانی – مالکی" با یکدیگر چیست؟ آیت الله سیستانی از چه میزان محبوبیتی در جامعه عراق برخوردار است؟
آیت الله سیستانی در کنار سایر روحانیون عراقی مقیم نجف است و از عملکرد دولت کنونی عراق و بی ثباتی حاکم بر نهادهای خدماتی و کمبود امنیت در عراق ناراضی است.
اختلاف سیستانی با مالکی تفاوت نظری شخصی نیست بلکه انتقاداتش متوجه کل ساختار سیاسی عراق است. او همواره تاکید کرده که باید خدمات مناسب دولت به مردم فراهم شود.
سیستانی پرنفوذترین چهره در عراق است که حمایت اکثریت جمعیت شیعه آن کشور را پشت سر خود دارد با این حال، به نظر می رسد که او بیش از پیش خواستار وارد شدن به حوزه سیاست است. دستگاه مذهبی مستقر در نجف خود را "مافوق بر سیاست" می داند اما هیچ گاه از طرفین مختلف عرصه سیاسی عراق جانبداری نکرده است و نقش مهمی در جلوگیری از گسترش تنش های و خشونت های قومیتی ایفا کرده است.

تدبیر:"مقتدی صدر" تلاش می کرد تا از خود چهره ای مستقل و ملی گرا در عرصه سیاسی عراق به نمایش بگذارد. شما چالش او و هوادارانش برای "مالکی" را تا چه اندازه جدی می دانید؟
صدر چهره ای پرطرفدار در عراق است. وزن سیاسی او به دلیل میراث پدرش تقویت شده است. او از دهه ۹۰ میلادی روحانی ای پرنفوذ در عراق بوده است و واقعیت آن است که گروه شبه نظامی طرفدارش از سال ۲۰۰۴ میلادی دولت عراق را به چالش کشیده است.
مالکی در سال ۲۰۰٨ میلادی برای در دست گرفتن کنترل بصره وارد نبرد با هواداران صدر شد. نیروهای امنیتی عراقی ای که از پشتیبانی امریکایی ها برخوردار بودند شبه نظامیان وابسته به صدر را شکست دادند. این نزاع با میانجی گیری ایران حل شد و آتش بس نهایی میان دو طرف برقرار شد. با این حال در سال ۲۰۱۰ میلادی صدر و مالکی برای تشکیل جبهه واحد شیعه در دولت ائتلافی اختلافات را کنار گذاشتند و در کنار یکدیگر قرار گرفتند.

تدبیر:درباره نقش القاعده در عراق، آیا مرگ "ابومصعب الزرقاوی" بر ساختار رهبری گروه القاعده در عراق تاثیر خواهد گذاشت؟ آیا مرگ او بر تضعیف القاعده در آن کشور تاثیرگذار بوده است؟
القاعده بار دیگر از سال ۲۰۱٣ میلادی در عراق فعالیت های خود را افزایش داده است. این گروه در دو جبهه به مقابله با دولت عراق و درگیر شدن در بحران سوریه پرداخته است. بسیاری از سنی ها احساس می کنند که از سوی نیروهای امنیتی شیعه در آن کشور مورد تبعیض واقع شده اند و این موضوع باعث می شود تا القاعده در جذب نیروی جدیدی در عراق انعطاف پذیری بیش تری از خود نشان دهد. بحران در سوریه به این گروه اجازه داده تا از طریق عراق نیروهای انسانی و سلاح های مورد نیاز را به نیروهای سوری در سوریه برسانند.
القاعده در عراق بیش از پیش در حال تبدیل شدن به پدیده ای بومی در عراق است. بسیاری از بمبگذاری های انتحاری که پبش تر توسط شبه نظامیان عرب تبار در عراق صورت می پذیرفت اکنون توسط خود عراقی ها انجام می شود و این موضوع می تواند چالشی عمده برای دولت عراق باشد چرا که مبارزه با آنان و مهارشان کار دشواری خواهد بود.

تدبیر: حملات انتحاری یکی از ویژگی های اصلی گروه القاعده در عراق بوده است. انگیزه اصلی اعضای القاعده برای پیوستن به این گروه چیست؟ آنان با چه انگیزه ای دست به حملات انتحاری می زنند؟ در میان عوامل مختلف از جمله عامل ایدئولوژیکی، اقتصادی و سیاسی کدام یک در جذب نیروهای القاعده اولویت داشته اند؟
عامل ایدئولوژیک سبب شده تا گروه القاعده خواستار تاسیس دولتی هستند که تفسیر سخت گیرانه ای از شریعت اسلامی داشته باشد. آنان خواستار مبارزه با دولت عراق هسند چرا که این اکثریت اعضای این دولت شیعه هستند و از سوی دیگر دولتی است که از طریق انتخابات دموکراتیک به قدرت رسیده است دو موضوعی که از دید اعضای القاعده مردود و مغایر با آموزه های اسلام و برداشت خاص آنان از این موضوع است. با این حال، قربانیان ا فعالیت های آنان بسیاری از سنی ها هستند. در حملات انتحاری و بمبگذاری های صورت گرفته توسط اعضای القاعده در بسیاری از اعضای طایفه سنی "صحوه" در عراق جان خود را از دست داده اند. آنان در زمان حمله نیروهای دولتی و امریکایی علیه اعضای القاعده در سال ۲۰۰۷ میلادی به مبارزه علیه عناصر وابسته به القاعده پیوسته بودند.

تدبیر:"لیوید آستین" فرمانده نیروهای امریکایی در عراق در اواخر نوامبر سال ۲۰۱۱ میلادی گفته بود :"القاعده هر آنچه می خواهند انجام می دهند و ما پیش بینی می کنیم که آنان توانایی های خود را افزایش خواهند داد.... در صورتی که نیروهای امنیتی عراقی و نیروهای دولتی آن کشور توانایی مقابله با عناصر القاعده را نداشته باشند آنان فعالیت های خود را شدت خواهند بخشید" دلیل اصلی شکست نیروهای امنیتی عراق در مواجهه با اعضای القاعده چه بوده است؟ چگونه می توان قابلیت تدافعی و تهاجمی نیروهای امنیتی آن کشور برای مقابله با تهدید متوجه از جانب القاعده را افزایش داد؟
عراق فاقد سخت افزار امنیتی کافی (هواپیما، بالگرد) می باشد. فقدان سخت افزار نظامی می تواند بر توانایی دولت برای حمله علیه عناصر وابسته به القاعده تاثیر بگذارد. سیاست امنیتی کنونی دولت عراق بازداشت اعضای وابسته به آن گروه در مناطق سنی نشین است. با این روند ممکن است جمعیت سنی احساس کند که تبعیض و بی عدالتی در قبال اش صورت گرفته و دولت خواستار مجازات دسته جمعی آنهاست. این موضوع می تواند به قدرتمندتر شدن القاعده بیانجامد و سبب شود تا آن گروه اعضای بیش تری را جذب کند.
اکنون فساد همه گستری در میان نیروهای امنیتی عراق وجود دارد. این موضوع در سایر نهادهای آن کشور نیز دیده می شود و همین موضوع بر توانایی دولت عراق برای مبارزه علیه القاعده تاثیری جدی گذاشته است. برای مثال، دستگاه های امنیتی عراقی بارها درباره وضعیت زندان "ابوغریب" و احتمال حمله به آن زندان توسط اعضای القاعده هشدار داده بودند با این حال، هیچ کس در ساختار سیاسی آن کشور به این هشدارها توجهی نکرد و در نهایت سبب شد تا عناصر وابسته به القاعده توانستند صدها تن از زندانیان را از ابوغریب فراری دهند.
فراتر از این موضوع، نیروهای امنیتی عراقی هنوز هم از وسایل شناسایی بمبی استفاده می کنند که ثابت شده قابلیت مناسب برای شناسایی بمب را ندارند و ناکارآمد هستند. این یکی از بزرگترین رسوایی های امنیتی در عراق از سال ۲۰۰٣ میلادی به این سو بوده است اما هنوز اقدام موثری برای رفع آن صورت نگرفته است.

تدبیر: دست کم تا سال ۲۰۰٣ میلادی می توان گفت که عراق فاقد جامعه مدنی قدرتمندی بوده است. چهار دهه زمامداری حزب بعث بر تمامی جنبه های آن کشور (۲۰۰٣-۱۹۶٨) یکی از موانع اصلی تشکیل نهادهای مردمی در آن کشور بوده است. آیا به نظر شما این ضعف جامعه مدنی عراق بر افزایش موج خشونت در آن کشور تاثیرگذار بوده است؟ وضعیت جامعه مدنی عراق در حال حاضر چگونه است؟
حزب بعث در عراق هیچ گونه فضایی را برای حضور نهادهای جامعه مدنی باز نگذاشته بود. با این حال پس از سال ۲۰۰٣ میلادی و سرنگونی آن رژیم نشانه هایی از تولد دوباره نهادهای مردمی در عراق مشاهده شد. جنبش های جوانان به طور خاص در این زمینه فعال بوده اند. این جنبش ها در زمینه های مختلفی کار کرده اند از هشدار دادن در مورد رسم شلیک هوایی گلوله در زمان برگزاری جشن و مراسم مهم در عراق تا محکوم کردن خشونت های فرقه ای با این حال متاسفانه آن ها تاکنون نتوانسته اند توجه کافی رسانه ها را جلب نمایند. این موضوع درباره رسانه های عراقی و بین المللی صدق می کند.

تدبیر: اقلیم کردستان همواره امن ترین ناحیه در عراق بوده است با این حال چند ماه پیش انفجاری در اربیل روی داد که نگرانی ها درباره وضعیت امنیتی در آن ناحیه را افزایش داد. آیا می توان گفت که اقلیم خودمختار دیگر چون گذشته امن نیست؟ علت اصلی کشیده شدن دامنه خشونت ها به اقلیم خودمختار کردستان چیست و به نظر شما چه چالش عمده ای میان بغداد و کرکوک در جریان است؟
کردستان یکی از امن ترین مناطق عراق باقی خواهد ماند چرا که تجربه خودمختاری در آن منطقه به بیش از یک دهه پیش و به دوره قبل از وقوع جنگ عراق در سال ۲۰۰٣ میلادی باز می گردد. دستگاه های امنیتی کردستان کارآمدتر و پرتوان تر از دستگاه های امنیتی مشابه در بغداد هستند. اقلیم خودمختار کردستان تجربه جنگ داخلی سال های دهه ۹۰ میلادی را پشت سر گذاشته و خطاهای آن زمان درس های بسیاری را آموخته است. اکنون کردها درصدد در دست گیری قدرت از طریق شیوه های مسالمت آمیز هستند.
انفجار اخیر در اربیل که در جریان آن حمله به مقرهای امنیتی اقلیم خودمختار کردستان صورت گرفت واکنشی از سوی عناصر وابسته به القاعده به یاری رسانی حکومت اقلیم به مبارزان کرد در سوریه بوده است.
مشکلات اصلی فیمابین بغداد و کردها در زمینه سهم حاصل از درآمد صادرات نفت عراق و سایر منابع طبیعی آن کشور بوده است. این موضوعی دامنه دار است که دولت بعدی عراق باید بکوشد تا راه حلی صلح آمیز برای رفع آن بیابد.

تدبیر: در ماه جون سال ۲۰۰٨ میلادی، گزارشی از سوی شبکه خبری "سی ان ان" منتشر شد که نشان می داد بسیاری از اعضای دستگاه اطلاعاتی پیشین عراق هم اکنون به نیروهای تحت رهبری القاعده پیوسته اند.
عناصر وابسته به رژیم بعثی هنوز هم در شورش های صورت گرفته در عراق نقش دارند. برخی از آن ها ممکن است به القاعده پیوسته باشند با این حال آنان ایدئولوژی ای متفاوت از نیروهای القاعده دارند. حزب بعث ممکن است برخی از ساختارهای فرماندهی و سازماندهی در القاعده را دست گرفته باشد با این حال آن جریان بعنوان یک حزب سیاسی پایان یافته قلمداد می شود. حزب بعث عراق طبق قانون اساسی آن کشور جریانی غیر قانونی قلمداد می شود و به هیچ عنوان جایی در عرصه حیات سیاسی و اجتماعی عراق ندارد.

تدبیر: برخی از کارشناسان معتقدند که نیروهای امریکایی باعث ایجاد تفرقه میان عراقی ها شده اند نظر شما در این باره چیست؟ آیا خشونت فرقه ای در عراق سابقه تاریخی پیش از زمان حمله عراق ندارد؟
نزاع فرقه ای در عراق برای هزاران سال در جریان بوده است. نمی توان گفت که این نزاع میان طرفین مختلف در عراق همیشه وجود داشته است چرا که سده هایی نیز وجود داشته اند که شیعیان و سنی ها در آرامش و صلح با یکدیگر زندگی کرده اند. با این حال، دوره های مختلفی از نزاع قومیتی در عراق وجود داشته است. که برخی از آن ها بسیار خشونت بار بوده اند که نمونه آن نزاع میان سنی ها و شیعیان عراقی در دوره سلطنت صفویه در ایران و خلافت عثمانی در ترکیه بوده است.
حمله امریکایی ها به عراق در سال ۲۰۰٣ میلادی باعث افزایش نزاع قومیتی – فرقه ای در آن کشور شد با این حال اپوزیسیون عراق در آن زمان خواستار حمله نیروهای خارجی بود. توجه داشته باشید که اعضای نیروهای اپوزیسیون عراق در آن زمان در خلاء شکل نگرفته بودند بلکه واکنشی به دهه ها زمامداری حزب بعث با اکثریت سنی بودند که طی دهه های متمادی شیعیان و کردها را سرکوب کرده بودند در نتیجه طبیعی بود که اکثر اعضای اپوزیسیون را افراد وابسته به این دو طیف تشکیل می دادند.

منبع: سایت تدبیر