• دو نوع اموزش وجود دارد الف) آموزش به عنوان تمرین آزادی. ب) آموزش به عنوان تمرین سلطه. روند سلطه ی آموزشی، مجال آزاد اندیشی و تمرین آزادی را می ستاند و بر جای آن سکوت را می نهد. نظام آموزشی، بیشتر از آن که مهارت خردورزی را بیاموزند، فرهنگ سکوت را دامن می زنند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۲۴ تير ۱٣۹٣ -  ۱۵ ژوئيه ۲۰۱۴

سیستمهای آموزش و پرورشی و اهداف اعمال شده و مدنظر قرار داده شده متنوعند و نیز روشهایی که جهت رسیدن به این اهداف در برنامه ریزیهای کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت نیز گستره و متفاوتند. اما در یک طبقه بندی کلی می توان سیستمهای اموزش و پرورش را به دو نوع دمکراتیک و دیکتاتور مآبانه یا به عبارتی دیگ به سیستمهای مردم و جامعه محور و حکومت محور تقسیم بندی نمود. البته هر کدام از این دو نوع در طیف وسیعی از صفر تا صد قرار دارند به عبارتی دیگر از اوج دیکتاتوری تا اوج دموکراسی که بنا به قوانین و منافع کشورها و ملل تاکنون نمیتوان نظام آموزشی صددرصد دموکراتیک را ذکر کرد و همچنین بنا به تحولات جوامع نیز کمند کشورهایی که صددرصد دیکتاتورمآب باشند و این امر در نتیجه تلاشهای طرفداران حقوق بشر و آزادیخواهاو و فعالان فرهنگی و آموزشی و روشنفکران جوامع مختلف میسر گردیده است.

هرکدام از این دو نوع سیستم نیز خود مشخصات ویژه ای دارند، در اینجا میل بدان نیست که علل دیکتاتور مآب بودن یا دمکراتیک بودن این نظامهای آموزشی مورد بحث قرار بگیرد و همچنین راههای گذار از دیکتاتورمآبی به دمکراتیک شدن نیز مورد بحث قرار نمی گیرد، بلکه هدف اصلی بیان ویژگیهای نظامهای اموزشی دیکتاتورمآب می باشد که این امر نیز به علت قرار گرفتن سیستم آموزشی کشور ایران میباشد که بدلیل حاکمیت حکومتی دیکتاتورپیشه که تمامی سیستمها و قوانین را مبتنی بر نفع حاکمیت و نه ملت طرح و تصویب و اجرا می نماید.

بنا به گفته و اعتقاد پائولو فریر دو نوع اموزش وجود دارد که وی ایندو نوع آموزش را از یکدیگر تفکیک می کند: الف) آموزش به عنوان تمرین آزادی. ب) آموزش به عنوان تمرین سلطه. روند سلطه ی آموزشی، مجال آزاد اندیشی و تمرین آزادی را می ستاند و بر جای آن سکوت را می نهد. نظام آموزشی، بیشتر از آن که مهارت خردورزی را بیاموزند، فرهنگ سکوت را دامن می زنند.

بر طبق این گفته فریر می توان اذعان نمود که نظام آموزشی ایران به طور کلی و تماما نظام اموزشیی مبتنی بر تمرین سلطه است و در تایید این گفته می توان به دلایل و مطالب ذیل استناد نمود:

۱- مطالب و کتب درسی: که تماما در راستای اهداف ایدئولوژیک سیستم حاکمیتی بوده و نیاز کمترین اقشار و ملل ساکن در ایران را تآمین می کند و حتی در بیشتر موارد مخالف با اصول و اعتقادات آنان می باشد و تاکنون در تآلیف کتب درسی هیچگاه به فدرالیسم اعتقادی و جغرافیای مردمان آن نه تنها توجه نشده بلکه عمداً مورد بی توجهی و پایمالی حقوق آنان اقدام شده است.

۲- حقوق زبانی: کتب تآلیف شده در سیستم آموزشی حکومت جمهوری اسلامی ایران تنها به زبان فارسی بوده و تاکنون نیز هیچ اقدامی مبتنی بر اعمال دیگر زبانهای رایج در ایران انجام نگردیده و بالعکس بخشنامه های زیادی مبتنی بر قدغن شدن زبانهای دیگر ملل ساکن در ایران منتشر و در بین مداس توزیع گردیده است.

٣- عدم تمرکز: همچنانکه خوانندگان عزیز مطلع می باشند سه نوع سیستم مدیریتی رایج می باشد که عبارتند از متمرکز، نیمه متمرکز و عدم تمرکزو که تاکنون و از زمان رضاشاه سیسستم مدیریتی ایران در کل و بویژه در اموزش و پرورش متمرکز بوده و میباشد و اقدامات انجام شده در زمینه نیمه متمرکز شده تنها به اعطای امتیازاتی در رابطه با اداره مناطق به مدیران و روسای آموزش و پرورش استانها محدود گردیده و هیچ امتیازی در زمنیه تالیف کتب درسی و نحوه اداره مدارس به مناطق داده نشده است.

۴- توجه به حقوق اقلیتهای دینی: هر چند در ایران اقلیتهای دینی بسیار کم می باشند و نمیتوان به هیچ نحو مذهبی مانند اهل تسنن را اقلیت قلمداد نمود و خود این مسئله محل نزاع می باشد، ولی باز حقوق اقلیتهای دینی و مذهبی مورد بی اعتنایی بوده و بیشتر معلمان و دانش اموزان علیرغم میل باطنی خود اقدام به تدریس کتب درسی نموده و گاها به ترک و ترد برخی از مطالب درسی نیز مبادرت می ورزند، همچنین انجام مسائل مذهبی اهل تشیع در کتب مدارس یکی از مواردی است که دال بر بی اعتنایی و سرکوب حقوق اقلیتهای دینی و مذهبی در سیستم جمهوری اسلامی میباشد.

۵- مطلب محور بودن مطالب و روش تدریس و نه دانش اموز محور بودن آن: در ایران جمهوری اسلامی هنوز سیستم ایده الیسمی در مدارس حاکم می باشد که در آن معلم همه کاره و محور اصلی تدریس می باشد و مطالب درسی اند که ویژگیهای تدریس و یادگیری را مشخص می نمایند و دانش اموز در این سیستم تعلیماتی هیچگونه جایگاه و پایگاهی بیش از حفظ طوطی وار مطالب درسی و تحویل آن به معلم ندارد. در نظام های آموزشی توسعه نیافته (مانند نظام آموزش و پرورش در ایران)، آموزش تفکر و اندیشیدن، به محاق می رود. در چنین نظامی، به جای تفکر به حفظیات و انباشت اطلاعات (که بعضا بی فایده و بلا استفاده است)، تاکید می گردد. "نقل (با معلم که نقال است) دانش آموزان را به از بر کردن ماشین وار محتوای نقل وامی دارد. از این بدتر، آنان را به ظرف ها و مخزن هایی مبدل می کند که باید به وسیله ی معلم پر شود. هر قدر این ظرف ها با فروتنی بیشتری اجازه دهند که پرشان کنند، دانش اموزان بهتری خواهند بود." به تعبیر "فریره" در این گونه از آموزش، گویی امانتی از سوی معلم به شاگردان داده می شود. از این رو معلم، امانت گذار است و دانش آموز، امانت دار. وی برای چنین نظام اموزشی، از مفهوم "بانکی" بودن آموزش استفاده می کند. "در مفهوم بانکی آموزش و پرورش، معرفت پدیده ای است از جانب کسانی که به عقیده خودشان معرفت پذیراند به کسانی که به عقیده ی آنان هیچ نمی دانند." فریره معتقد است که آموزش بانکی، وضعیت جامعه ی ستم پیشه را منعکس می کند.
در چنین سیستم آموزشی ای و پس از فرایند آموزش دانش آموزی خواهیم داشت با چنین ویژگی هایی:

۱- مطالب زیادی را حفظ می باشد ولی قدرت تعمق و تفکر نخواهد داشت و از پیدا نمودن رابطه بین رخدادها و یا تفسیر آنها عاجز خواهد بود چون اساسا روش تفکر را یاد نگرفته است.

۲- همیسه مسکوت و مطیغ خواهد بود: چرا که در جریان آموزش همیشه معلم را مانند دانای کل یافته و چنین میپندارد که وی نادان و جاهل به مسائل بوده و با گوش فرا دادن به معلم وی نیز به دانایی خواهد رسد، چنین دانش اموزی همیشه مطیع بزرگترها خواهد بود و همیشه خود را در جهلی نسبی خواهد دید و این برخلاف سیستم و روش مشارکتی و روشهای نوین تدریس خواهد بود. نقش دانش آموز ایرانی در فرایند آموزش و پرورش، صرفا آموختن و فرا گرفتن و سکوت در برابر معلم است. لازم است که آن که می آموزد، فروتنانه زانوی ادب بزند، سکوت محض اختیار کند و آن چه معلم بر او عرضه می کند بیاموزد و به حافظه اش بسپارد. در این گونه از تعلیم و تربیت، سکوت، رکن اساسی و مهم به حساب می اید. تا جایی که حتی حق پرسشگری، نادیده گرفته می شود. جریان دانش در این روند، یک سویه است. مشارکت میان دانش آموز و معلم در کار نیست. کافی است که دانش آموز همواره سخنان را در یابد و در بایگانی ذهن اش نگه داری کند.

٣- شخصیتی نامدارا بر وی حاکم خواهد بود: برخلاف برونداد سیستمهای آموزشی توسعه یافته که دانش آموز فردی مداراگر خواهد بود، همچنانکه به عینه می توان مدارای شهروندان اروپایی با دیگر ملل را در کشورهایشان دید، دانش اموز و برونداد سیستمهای دیکتاتورمآب، فردی با شخصیتی نامدارا خواهد بود، نتیجه ی آموزش و پرورش در ایران، دامن زدن به کم تحملی و عدم مدارا با کسانی است که اندیشه ی دگر دارند. دگر اندیشی، تقبیح شده، مجازات می گردد و به حاشیه جامعه رانده می شود. عدم مدارا، با ایدئولوژی اندیشی نسبت برقرار می کند. آموزش های ایدئولوژیک، در نهایت، جهان و انسان را به دوگانگی های متضاد و متخاصم تقسیم می کند. کسانی در قسمت خوب تاریخ قرار می گیرند و کسان دیگر در قسمت بد. ثنویت اندیشی ایدئولوژیک لاجرم به جبهه گیری های غیرمسالمت آمیز منجر می گرددف همچنانکه عدم مدارا با دیگر ملل ایران زمین را می توان در بین ایرانیان و حتی ایرانیان مقیم در خارج از کشور را نیز دید.

۴- عدم خلاقیت هنری: هر چند بارها و از گذشته یافته ایم که هنر نزد ایرانیان است و بس ولی مع الاسف با حاکمیت چنین سیستم ایدئولوژیک، هنر کمترین نمودی در بین ملل ایران زمین از خود بجای نگذاشته است و طی این سی و چهار سال حاکمیت جمهوری اسلامی هنر بیشتر و بیشتر از پیش از رونق افتاده است و به عینه می توان در بعضی و برخی از نقاط این دوره از تاریخ هنرزدایی را به صورتی عیان مشاهده نمود هرچند که یکی از ارکان اصلی آموزش، پرورش ذوق هنری و تربیت احساسات و تلطیف عواطف است اما امروزه زنگ هنر به زنگی بی ارزش بدل گردیده است که معلمان ریاضی و دروس دیگر به قول خویش این بطالت را برای جبران دیگر دروس مورد استفاده قرار می دهند.

۵- تربیت دانش اموزان مبتنی بر زندگی آینده است نه زندگی کنونی: هرچند سالها پیش جان دیوی اذعان نموده است که باید به دانش آموزان تربیتی داد که بتوانند از زندگی کنونی خویش و دوره ای که در ان زندگی می کنند، مورد استفاده باشد اما مع الاسف سیستم تربیتی کنونی حاکم بر ایران دانش اموزان را یا محکوم به اندیشیدن صرف و بی چون و چرا می نماید و یا آنان را بای آینده ای نا معلوم تربیت می کند. ساختار غیر دموکراتیک آموزش و پررورش در ایران، ماحصلی جز شخصیت های غیر دموکراتیک نیست. رابطه ی دانش آموز با معلم غیر دموکراتیک است. اجازه ی اظهار نظر و دگر اندیشی وجود ندارد. گفت و گو به منزله ی فضیلتی انسانی و اخلاقی ، چندان مجال بروز و ظهور نمی یابد. گویی آن چه در پروسه ی آموزش و پروش به کودکان و نوجوانان یاد می دهند، حقیقت ناب و کامل است. احساس مالکیت مطلق حقیقت، روحیه ی حقیقت جویی را می ستاند و به جای آن جزمیت و دگم اندیشی را می نهد. چنین دانش اموزی همه را بجز خود محکوم به نابودی می بیند و بجای اندیشیدن به ایران به فلسطین و ....غیره می اندیشد و بجای اتحاد با هموطن با لبنانی متحد می شود و بجای شهید شدن در راه مام وطن به شهادت در کربلا و غزه می اندیشد.

۶- عدم وجود شادی (جای شادی در مدارس ایران یادش بخیر): نحوه مدیریت مدارس، نحوه چیدمان و و پودمان مطالب درسی، روش تدریس معلمان و بی انگیزگی و ابهام آینده شغلی و زندگانی دانش آموزان، همه با هم دست به دست یکدیگر داده اند تا بجای همه با هم ایران بسازیم، مدارس را به محلی خشک و با محیطی ناشادکام مبدل نموده اند که در آن شور حسینی و سیمای کربلا بیشتر طنین انداز است تا نغمه های موسیقی و روشهای تدریسی مانند باران مغزی و روش ایفای نقش و .... در حالیکه یکی از روشهای تدریس می تواند استفاده از بازهای محلی و موسیقی باشد، در این چنین سیستم آموزشی ای موسیقی مخالف با شئون اسلامی بوده و محکوم به نابودی است.

۷- منفعل بودن و ناکارآمدی: تمامی مطالب فوق اذعان می دارد که یک چنین سیستم آموزشی ای، سیستمی منفعل، ناکارا و مخرب جامعه و فرهنگ آن و آینده علم و دانش و نسل کنونی جامعه و در نتیجه ساختن آینده ای ناپویا می باشد، از اینرو لازم و بایسته است اندیشمندان و آگاهان عرصه آموزشی و اتحادیه های معلمان و از جمله اتحادیه صنفی معلمان و اتحادیه صنفی معلمان کردستان ایران دست به دست هم داده و در راه ساختن سیستم آموزشی ای دموکراتیک و دگرگونی سیستم آموزشی فعلی با هم تلاش بنمایند. 

عمر معروفی (هه لمه ت)
عضو اتحادیه معلمان کردستان ایران
mahroufi@gmail.com