• با تمام تناقضاتی که در ساختار دموکراتیک ترکیه وجود دارد، این کشور مسیر زیادی تا رسیدن به دموکراسی واقعی دارد و بقول عبدالله اوجالان در هر جامعهای که پایه محکم فلسفی در پشت دمکراسی نباشد، آن دموکراسی محکوم به فساد است. دمکراسی نیم بند ترکیه نیز از نبود مبانی فلسفی رنج میبرد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۷ مهر ۱٣۹٣ -  ۱۹ اکتبر ۲۰۱۴

واقعه ١١ سپتامبر ٢٠٠١ نظریه فرانسیس فوکویاما نویسنده کتاب پایان تاریخ را زیر سوال برد و در مقابل اندیشه ساموئل هانتینگنتون نویسنده کتاب برخورد تمدنها که به کشاکش میان جهان غرب با اسلام پرداخته بود به واقعیت گروید. از بدو ١١ سپیتامبر کشورهای غربی نگاهی نوین به جهان اسلام داشتند و از بدو آن در صدد نزدیکی با اسلام میانهرو برآمدند. بدین منظور سه نوع اسلام تجربه شده هندی در بریتانیا، اسلام افریقایی در فرانسه و اسلام ترکی در المان را در مقابل اسلامگرایی افراطی مورد مطالعه قرار دادند و در نهایت با توجه عوامل جغرافیایی و امنیتی اسلام ترکی را تقویت و نقش آن را در منطقه برجسته نمودند. اوباما بعداز انتخاب خود به مقام ریاست جمهوری امریکا اولین سفر خود را به ترکیه کرد و آنهم بجای سفری دیپلماتیک بیشتر به بازدید از اماکن تاریخی و مذهبی آن کشور پرداخت. از این منظر اسلام ترکی در سطح جهانی اهمیت یافت.
در سطح منطقهای شورش در کشورهای عربی که به بهار عربی شهرت یافت، الگو و نظام آینده خود را برقراری سیستمی مشابه ساختار حکومتی ترکیه قرار دادند. سابقه دیرینه همزیستی آن کشورها در دوران امپراطوری عثمانی و در عصر جدید نیز رویکرد شرقی حکومت فعلی ترکیه یکی دیگر از علل این الگوبرداری بود. حزب عدالت و توسعه از بدو روی کارآمدنش با رویکرد شرقی خود بازار کشورهای عربی، آسیای میانه، قفقاز و تا اندازهای روسیه را تصاحب کرد و از طریق بازار، نفوذ سیاسی خود را که مایه دلگرمی کشورهای میزبان و هم مورد قبول کشورهای غربی بود بسط و توسعه داد. اردوغان مهمترین چهره دولت اسلامی ترکیه و رئیس جمهور فعلی آن کشور هر ترک را یک سفیر برای کشورش خواند. از جهت دیگر رمز موفقیت ترکیه در منطقه بیشتر ناشی از حساسیت کشورهای یادشده به ایران شیعی بود، حساسیت شدیدی که دشمنی با ایران را به وجه مشترک کشورهای عربی با اسرائیل تبدیل نمود. گرچه بحث بر سر کشورهای عربی نیست اما به دلایل یادشده و بسیاری دلایل دیگر را می توان از علل اهمیت ترکیه بعنوان الگوی جهان اسلام در منطقه دانست.

در سطح داخلی مورخین تاریخ معاصر ترکیه بر این باورند که تنها ابزار آتاتورک برای ساختن ترکیه نوین دین اسلام بود تاجائیکه تمام مسلمانان را ترک قلمداد نمود، تا قادر به ترک نمودن مسیحیان شود. نظام جمهوری را بر اساس دین بنیاد نهاد و دولتهای مابعد وی نیز از دین فاصله نگرفتند و کودتاهایی نیز که در آن کشور توسط ژنرالها بوقوع پیوست در خدمت به اسلام گرایی عمل نمود. طبق آماری که در کتاب ترکهای امروز بقلم آندره مانگو یکی از کارمندان سفارت بریتانیا در آنکارا منتشر شده، در جریان دو سال زمامداری کودتاگران، مساجد آن کشور ٢٠% افزایش یافت، متون دینی در کتابهای درسی مدارس چاپ و خواندن آن اجباری گشت. ژنرالهای کودتاچی در مقابل اندیشه چپ، مذهب را مدام تقویت می کردند. با چنین بنیانی، در کشوری که تنها ٢،٢ درصد بودجه آن صرف آموزش میشود، آتاتورک ملت ترک را سرچشمه تمدن دانست، در حالیکه بیشتر متون درسی مدارس آن کشور از فرانسه به آن کشور انتقال یافته است. باید بخاطر آورد که اگرچه نوسازی ترکیه بنام آتاتورک ثبت شده اما ٢٥ سال قبل در مجلس عثمانی، لطفی فکری نماینده کرد دیاربکر در مجلس آن کشور پروژه جدایی دین از سیاست، تغییر الفبای آن کشور به لاتینی و یکسانی حقوق زن و مرد را را تقدیم مجلس نموده بود. مشابه این پروژه را سالها بعد قاضی محمد در جریان تاسیس جمهوری کردستان مطرح کرده بود.
برخلاف ایرانیان که تاریخ قبل از اسلام برایشان اهمیت ویژهای دارد و به آن به عنوان بخشی از هویت خود نگاه می کنند، تاریخ ماقبل اسلام برای ترکها اهمیتی ندارد و خمیرمایه هویت ملی آنان از بدو ظهور اسلام و با توسل به دین اسلام قوام یافته است. به عبارتی دیگر اسلام برای ترکها همان اهمیت را دارد که دین یهود برای یهودیان دارد. تا اواسط حکمرانی عثمانی یونانیان، مسیحیان (ارتدوکسی) کرد، ترکهای چادرنشین، بوسنیایی های ساکنان ترکیه بودهاند. ابزار غلبه ترکها بر این ملتها اسلام بوده است.
حزب عدالت و توسعه که اینک زمام امور کشور را در دست دارد، با ویژگیهای جامعه ترکیه همخوانی بسیاری دارد و رمز موفقیت این حزب در شناخت دقیق از لایههای جامعه آن کشور است. سناریوی چند سال قبل اردوغان در جریان نشست داووس و همچنین ارسال کمک به غزه، گرچه به اعتبار آن کشور آسیب رساند، اما در عرصه داخلی کارایی خوبی برای وی بهمراه داشت. نقش اسلام در تصمیم گیری های سیاسی جامعه ترکیه بقدری پررنگ است که در انتخابات رای به احزاب اسلامی رای به هویت ملی خود تلقی میشود. اردوغان در جمع یاران خود تاکید کرده که اگر به کسی سلام و علیک گفتید و پاسخ نگرفتید به او مرحبا بگوئید، اگر پاسخ نشنیدید بدانید که ایشآن ترک نیست. بدین معنی که واژه اسلامی سلام و علیک و مرحبا نشانه ترک بودن هست.
آشنایان به امور ترکیه عملکرد فعلی ترکیه را نئوعثمانی می پندارند. از جهتی ظهور حزب عدالت و توسعه مشابهد سقوط رژیم سوسیالیستی شوروی و ظهور روسیه جدید میباشد. در شوروی سابق به همان اندازه که کلیساها تعطیل گشته بودند، با فروپاشی آن کشور موج مسیحیت گرایی در آن کشور فزونی یافت و کلیساها مملو از مردم شد تا جائیکه امروزه مردم روسیه از همه کشورهای اروپایی بیشتر گرایش دینی دارند. در ترکیه نیز با خاتمه تظاهر به سیستم لائیک آن کشور مردم با بازگشت به مساجد و زیر سایه دولت اسلامی قرار گرفتن، هویت ملی خود را باز یافتند. زولفو لیوانلی نامزد و رقیب رجب طیب اردوغان در انتخابات شهرداری سال ١٩٩٤ استانبول که از اردوغان شکست خورد، در موج اسلامگرایی آن کشور اظهار نمود که مادربزرگ ایشان که در دوره عثمانی زیسته هیچگاه روسری به سر نداشته اما دختر یازده ساله ایشآن محجبه شده است.
ترکها سکولاریسم را همیشه در مقابل ایران ترویج نموده و اسلام را در مقابل اروپائیان بکار برده اند. با تمام تناقضاتی که در در ساختار دموکراتیک آن کشور وجود دارد، ترکیه مسیر زیادی تا رسیدن به دموکراسی واقعی دارد و بقول آقای عبدالله اوجالان هر جامعهای که پایه محکم فلسفی در پشت دمکراسی آن کشور نباشد، آن دموکراسی محکوم به فساد است. باید گفت دمکراسی نیم بند آن کشور نیز از نبود مبانی فلسفی رنج میبرد.