• اینکه بگوئیم فجایع اسلامگرایان « زشتی هائی ست که به این دین چسبیده» ماله کشیدن به واقعیت و تحریف آشکار آنست. آقای مجتهد شبستری ازبیان واقعیت و تن دادن به واقعیت تن میزند تا بلکه و به قول خود«اسلام را نجات دهد». او این مهم را با ارجاع به تاویل یا همان هرمنوتیک مورد ادعایشان به اجرأ درمی آورد. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۶ آذر ۱٣۹٣ -  ۲۷ نوامبر ۲۰۱۴

             محمد مجتهد شبستری در گفتاری زیرعنوان "باید به فکر نجات اسلام باشیم" به "بحران"ی در دین اسلام اشاره می کند که به نظر ایشان طی هفت یا هشت دهه اخیر دامنگیراسلام شده است. وی متولیان شیعی (ملایان) را به«نجات اسلام» فرامی خواند. تعریف بحران، ابعاد و عرصه هائی را که دربر می گیرد درخور پژوهش جامع جداگانه ای است. اما جهت روشنی موضوع آنچه که درباب وجود یا عدم وجود بحران در دین اسلام می توان گفت این است که : دین اسلام گرچه جزو ادیان تک خدائی سنت ابراهیمی شناخته می شود اما در ساختار تئولوژیک یا الهیات خود تفاوتهای بنیانی با دو دین دیگراین سنت،یهود و مسیحیت، به ویژه با مسیحیت دارد.
       از آنجا که تمام روابط انسانی در کشورهای کره خاکی منهای جوامع اسلام زده و برخی جامعه های پیش مدرن یا فاقد تاریخ، در سیطره ارزشهای انسان مدار(اومانیستی) ست؛ و از آنجا که ذاتا و ماهیتا میان ارزشهای مدرن با بینش یا نگاه اسلام به انسان و جهان در کلیّت اش تعارض هست. باری مسئله بحران در اسلام بسیار پیچیده می شود. به سخنی روشنتراین دیانت در پهنه ی روابط انسانی انسان مدرن، دشواریهای جدی هم برای پیروان اسلام و هم دیگران- غیر مسلمان بوجود آورده و می آورد. از اینرو اساس تعارض های خونینی را که از چهار دهه پیش و با انقلاب اسلامی ابتدا ایران و جهان اسلام و سپس دیگر سرزمینها را در می نوردد و به خاک و خون می کشد، باید درهمین تعارض دنبال کرد. این تعارض در دوره معاصر از زمانی آغازشده که متولیان دین (ملایان شیعی)، «شریعت» را چونان نظامی حقوقی و تنظیم کنندهء روابط انسان مسلمان واردعرصه ی عمومی کرده اند. آنگاه (شریعت) را با تهدید ، زندان ، قتل و جنایت، بررفتارها و هنجار های فردی و جمعی در جامعه ای مسلمان و مشخصا ایران، تحمیل و الزام نموده و جامعه را مدیریت کرده و میکنند. این یعنی سکولاریزه کردن« دنیوی گرداندن» اسلام. برای درک بهتر مسئله به تفاوتی میان مسیحیت و اسلام در عصر حاضر و نه پهنهء تاریخی، اشاره می کنم و شرح گسترده ی آن را به بعد وامی گذارم.
    با توجه به دو خوانش اسلام : (اسلام چونان نهادی سیاسی) و (اسلام چونان دینی قدسی و ربوبی)، تا خیزش مشروطیت در ایران، وجه غالب اسلام نزد ایرانیان و کار وعمل متولیان دین (ملایان شیعی)، اسلام چونان دینی قدسی و ربوبی بود و دین عمدتا دروجدان یا باورخصوصی ایرانیان مسلمان به بقای خود ادامه میداد. اما از هفت یا هشت دههء گذشته، اسلام چونان نهادی سیاسی خود را به عرصهء عمومی تحمیل کرده است. تا دیروز، یعنی پیش ازانقلاب اسلامی و دهه های پیشین، و قبل ازدخالت و نقش آفرینی بعضی ملایان در انقلاب مشروطه، اسلام وجه ربوبی داشت و شریعت علاوه بر تنظیم روابط حقوقی محدود مثل قوانین ارث یا احوال شخصیّه و مناسک عبادی حضور دیگری نداشت. اما امروز و با انقلاب اسلامی در ایران دین اسلام وجه سکولار(دنیوی) پیدا کرده است. یعنی کلیّهء روابط سیاسی، اقتصادی، حقوقی، آموزشی و تمام فعالیتهای فرهنگی را در سیطره خود گرفته است. در حالیکه عکس این تحوّل درمسیحیت رخ می دهد. اینکه مسیحیت تا رنسانس یا عصرزایش، دینی سکولار(دنیوی) بود و در عرصهء روابط سیاسی-اجتماعی حضوری نیرومند داشت. اما به تدریج و به ویژه ازعصر روشنگری (سده های هفده و هجده میلادی) به بعد مسیحیت عرصهء عمومی را ترک می گوید یا مجبور به ترک می شود و به تدریج وجه قدسی و ربوبی آن میان باورمندان باقی می ماند و کلیسا در وجدان خصوصی باورمندانش منحصر می گردد. از اینرو دین اسلام در چند دهه ی اخیربا تحمیل خود به عرصه ی عمومی کانون بحران یا بحران سازی شده و زیست معمول انسانی به ویژه زیست همه جانبه ایرانیان در تمام عرصه ها را دچار بحران ساخته است. در بررسی جامع مسئله و در نوشتاری دیگرتمام جهات موضوع را خواهم گشود.
       اما آقای مجتهد شبستری لباس ملائی را بدور افکنده و خود را تجدید نظر طلب یا نوجوی دین می شناساند. او در انتشار فکر خویش برخی سوژه ها یا مفهوم های فلسفه های مدرن مغرب زمینی مثل«هرمنوتیک» را با وحی یا سخن نبوی و اموری ازاین دست می آمیزد و امر یا امور دینی را به عرصه فلسفی می کشاند و می خواهد تا به مدد متد هرمنوتیک ،
روشی که در دهه های اخیر دامن گیربرخی اهل فکر و نظر شده، به قول خود اسلام را نجات بخشد. مجتهد شبستری خود و نظرات دینی خود را از جریان اسلام سنتی غالب جدا می کند و می خواهد در نگاه به اسلام، میان خود و فقیهان ومتکلمان و متولیان رسمی اسلام فاصله گذاری کند. اما ایشان از دری دیگر وارد می شود و می کوشد همان مبانی دیانت رسمی را در سیمائی آراسته و مثلا مدرن بیاراید و به عرصه عمومی بقبولاند. او نام این تلاش خود را «نجات اسلام» می نهد.
      می کوشم دراین نوشتارکوتاه نکاتی را درباب نظرات ایشان در امر بحران مورد ادعای وی در دین اسلام، به اشاره باز نمایم. نخست آنکه دین اسلام چونان دین نه دچار بحران است و نه می توان با حفظ ساختارش، آنگونه که در چهارده سده در دسترس بوده این دیانت را از چیزی بنام خشونت یا وحشت آفرینی نجات داد. اما شالوده ی نوجوئی ایشان در ارائه تصویری ملایم وصلح جو وغیر ستیزه گر و غیر متعارض با دگراندیشی از دین اسلام، برنحوی «تاویل» یا به سخنی جرح و تعدیل در معانی ساختاری این دین مثل امروحی، مفهوم پیامبری، و شریعت چونان نظام حقوقی و ضابطه های رفتاری و مناسک عبادی تکیه می کند. اما این روش نگاه به دین وباورها و مناسک آن، که تفسیر نوین از اسلام نام گرفته می خواهد به نام «نوجوئی دردین»، خشونت زائی یا«وحشت آفرینی» راازاسلام بزداید. اما بیاد داشته باشیم که آن [نوجوئی در دین، یعنی صلح گستری و مهرجوئی ]چیزی ست که با نهضت «زهد گرائی» و دنیاگریزی ازقرن دوم هجری در میان مسلمانان بین النهرین وسرزمینهای حاشیه ای بیابان عربی، مثل مصر و شام وعراق چونان عنصر بنیانی اسلام باطن گرا، یا خوانشی متفاوت ازخوانش اسلام آغازین، به وسعت انجام گرفته و اسلام خشونت گرا و وحشت آفرین نخستین یا صدر اول را تغییر داده و درپی آن درقرنهای بعدی جریانهای تصوف درهمان خط وربط زهد گرائی ودنیاگریزی پی افکن می گردد. از اینرو آن تاویلی که آقای شبستری اندیشه خود را برمحور آن می گرداند، به نحو نظرورزانه درآرأ نظریه پردازتوانمند تصوف قرن هفت و هشت هجری، ابن عربی، به نحوی شرح می شود. کوششی که در«فصوص الحکم» و «فتوحات مکیّه» ابن عربی، یا درآرأ مولانای روم (مولوی) و در مثنوی، یا در(جامع الاسرار و منبع الانوار ) سید حیدر آملی تئولوگ و اهل حکمت برجسته ی قرن هشت هجری، به نحو موشکافانه به شرح می آید.
    من پیشتر و در پژوهشی دیگر به تفصیل ورسیون(خوانش) اسلام قدسی و باطن گرا را بررسی کرده ام. در آنجا نشان میدهم که خوانش اسلام باطن گرا «دین اسلام» را در معنی دقیق کلمه به دیانتی ربوبی، و «الله» را به خدائی مطلق قدسی مبدّل می سازد. تحلیل کرده و نشان داده ام که اسلام درآغازپیدایش اش «نهادی سیاسی» بوده و نه دیانتی قدسی یا ربوبی ناب. این تحقیق به زودی نشر خواهد شد.
    اما آقای شبستری می گوید : « من اگر تعبیرمی کنم که در حال حاضراسلام به عنوان یک دین دچار بحران است، این اظهارات را امری منافی با ایمان تلقی نکنید. دینی که نتواند خودش را در دنیا عرضه کند دچار بحران است. آن علمای دین که نمی توانند این دین راآنچنان دردنیا معرفی کنند که این زشتی ها که امروزبه این دین چسبیده ازآن پاک شود، تفکر این عالمان دچار بحران است. بیمار است. تفکر علمای یک دین اگر دچار بحران شود ، آن دین دچار بحران می شود.» 1 ایشان بی درنگ به باورهای توده مردم اشاره می کند و این باورها را دریافتهای ادراکی توده از عالمان دین می بیند که البته چنین است. منتها خطای ایشان آنجاست که باورهای توده ازاسلام را القائات شخصی عالمان می بیند. در صورتیکه جملگی آموزه های عالمان القائات این دین حنیف است. گرچه تاویل و تفسیرهای شخصی یا غرض ورزانه بیشماری از سوی مدافعان مذاهب گوناگون اسلامی در این آموزه ها وارد شده است. ایشان ادامه میدهد ومی گوید« آنها[لابد عالمان دین] می گویند آقایان خدا چنین خواسته، خدا چنین گفته، خدا چنین امر کرده، خدا چنین نهی کرده. از این «مدعیّات» است که دین درست می شود. اما الان نوبت این رسیده که ازآنها [لابد عالمان دین]سوال شود که خدا چنین می گوید یعنی چه؟ خدا سخن می گوید یعنی چه؟ خداامر می کند و نهی می کند یعنی چه؟ سده های متمادی ست که در کشورهای مسلمان گفته اند و هرچه کرده اند همه را به حساب خدا گذاشته اند. حالا روز حساب پس دادن است. باید حساب پس بدهند……»
    حال به خلط ها و انحرافات نظرات آقای مجتهد شبستری با ارجاع به سخنان یاد شده او فشرده و مجمل می پردازم و تفصیل را به بررسی گسترده ای وامی گذارم. ایشان معتقدند که علمای دین دچارکژاندیشی هستند. اما باید پرسید که عالمان دین چگونه کژاندیش اند درحالیکه آموزه هایشان مستقیم برآمده ازکلام قدسی (قرآن) است. آنان روشن و بی ابهام به کلام قدسی یعنی متن قرآن ارجاع میدهند. آنهم بدون تاویل و تفسیرهای من درآوردی و باب روز. چنانکه خمینی و دارو دسته    آدمکشان وی راست و درست به آیات روشن وبی ابهام قرآن ارجاع میداده و میدهند. همان متن مقدسی که به وضوح و بی ابهام به عربهای ساده نگر و فاقد پیچیدگی فکری و محروم از اندیشه وتفکر [تفکر در معنی ارسطوئی] می گوید : ( لقد یسّرنا القرآن للذّکرفهل من مدکّر54/32) «هرآینه قرآن راآسان کردیم که آنرایادآوری کنید» یعنی بخوانید. یا می گوید (افلایتدبّرون القرآن….. 4/82)، یا (افلا یتدّبرون القرآن ام علی قلوبهم اقفالها 47/24) «آیا در قرآن درنگ نمی کنند….». حال بدون ورود دربررسی چند و چون پرداخت آموزه های اینگونهء قرآن و اینکه مفهومی مثل «تدبّر» (درنگ) از کجا و چگونه و از آموزه های کدام آئین یا مذهب پراکنده در جزیره العرب وارد قرآن می شود، اما می بینیم که متن این کتاب مقدس مسلمانان آشکارا به همان عربهای ساده صحرای عربی خطاب می کند و یادآورشان می شود که سخنان الله را بخوانید و آویزه خود گردانید. چنان که چهارده قرن است که مسلمانان همین متن را می خوانند و بدون تاویل و تفسیر و پیچیده کردن های اهل تاویل از نوع آقای شبستری و بدون تمسک به هرمنوتیک!، دماراز روزگاردگراندیشان بدرآورده و می آورند. آنگونه که خمینی و ملاعمر و بن لادن و صدها چون ایشان وتا اینجا آدمخوران داعش در کار ارجاع مستقیم به همین متن مقدس دردسترس و بدون تاویل هستند. آنهم بدون آنکه خمینیست ها و بن لادنی ها و داعشی ها یا مخالفانشان بخواهند چند و چون وحی و پیدایش قرآن وجمع آوری آن و مسئله ی وحی و پیامبری و اموری از این دست را مورد مداقه قرار دهند. آقای شبستری به خطا می پندارد یا می کوشد این پندارشخصی را به شنونده و خوانندهء سخن خود القأ کند که مثلا قتل و جنایتهائی که از سوی حکومت اسلامی ایران یا عناصری مثل طالبان یا داعش و غیره برانسانها میرود، «زشتی هائی ست که امروز به این دین چسبیده». اینکه بگوئیم فجایع اسلامگرایان « زشتی هائی ست که به این دین چسبیده» ماله کشیدن به واقعیت و تحریف آشکار آنست. آقای مجتهد شبستری ازبیان واقعیت و تن دادن به واقعیت تن میزند تا بلکه و به قول خود«اسلام را نجات دهد». او این مهم را با ارجاع به تاویل یا همان هرمنوتیک مورد ادعایشان به اجرأ درمی آورد.
    وقتی آقای مجتهد شبستری می گوید:« باید دید خدا امرونهی می کند یعنی چه؟ خدا سخن می گوید یعنی چه؟» به واقع دنبال چیست؟ کانون حرف و سخن ایشان همین جاست. هم اینجاست که من برآن انگشت می نهم. یعنی مسئلهء «تاویل». اینکه ایشان در صددند تا اساس باورهای دینی را با توسل به کار تاویل دگرگون کرده و به قول خود دنیا پسند کنند. چیزی که برای سامان دادنش ایشان متوسل به هرمنوتیک می شود. مسئله بطور اجمال ازاین قراراست که ایشان و دیگرانی چون ایشان می کوشند به رغم چهره خشن و سرکوبگری که از اسلام و با استناد به تعالیم و آیات روشن قرآن بدست می آید و در چهار دهه گذشته تا به امروزکردار و گفتاراسلامگرایان سیاسی نوین،از انقلاب اسلامی تا داعش حال وحاضر، جهانیان را با وحشت و مرگ مواجه ساخته، تصویری صلح جویانه وبه سخن نوجویان، «اسلام رحمانی » ارائه دهند. با این هدف آقای محمد مجتهد شبستری کلید این مهم را درامر«تاویل» یافته و به این قصد به سراغ متد هرمنوتیک غربی کشیده شده است. دقیقا این آن چیزی ست که بالاتر اشاره کردم و گفتم که قرنها قبل از سوی نظریه پردازان اسلام باطنگرا و جریانهای تصوّف به این یا آن شکل به اجرا درآمده اما ذات این دیانت همچنان برجای مانده است. تفاوت این نظریه پردازان صوفی در روزگار خود با اهل فکر و نظر عصر مدرن آنجاست که کسانی مثل ابن عربی یا مولوی در مقابل پرسش و پرسشهای عقل گرایانه ی نوع نقادانه معاصر قرار نداشتند. پرسشهائی که ذات و ماهیت اسلام و شریعت آنرا به زیر سوال می برند؛ که قهرا پرسش از ذات و چند و چون دین به هیچ وجه معارضه با دین یا نفی آن نیست. بلکه با طرح پرسش می خواهیم جایگاه و نقش به واقع دین را در روابط امروز انسان معاصر تشخّص بخشیم. مسئله اینجاست که کار تاویل در امر این دین نوعی آراستن وبزک کردن است. پنهان داشتن جوهرهء این دیانت است. چیزی که به روشنی و بی ابهام و بدورازهر تاویل و تفسیرو ماله کشیدنی در متن قرآن بیان می شود. به سخنی آموزه های بنیادی این دین در قرآن بقدری روشن و بی ابهام است که به هیچ رو و با هیچ کوششی نمی توان آنها را تاویل کرد. مثلا وقتی در مورد زنان به مردان یا شوهران خطاب می کند : «وضربوهّن.....» (زنان را بزنید......) 4/34. (ضَرَب) یعنی زدن یعنی کتک زدن. حال چه جای تاویلی وجود دارد؟ یا وقتی میگوید« و قاتلوهم حتّی لاتکون فتنه......» 2/193 بکشید آنان(کافران) را تا فتنه یا فساد و کفر ازمیان خیزد) آقای شبستری قتل یعنی از میان برداشتن انسان و انسانها را چگونه می خواهد تاویل کند و سیمائی رحمانی و دنیا پسند و مناسب حقوق بشر!! به جهان ارائه دهد؟ مگر آنکه از اساس این آموزه ها را نفی کند که دراین صورت بازهم ایشان می مانند که پاسخ دهند دیگر ازاسلام چه می ماند؟
    ایشان درجای دیگر می گویند: « امروز برکلیه مقامات سیاسی و فرهنگی و دلسوز جهان......... فرض است استارت یک بازاندیشی نیرومند انتقادی همه جانبه را درباره آنچه در این 5 ــ 6 دهه درباره اسلام گفته شده بزنند. ما مسلمانان در بحران هستیم و باید تجدید هویت و تجدید حیات کنیم.......» اما ایشان با توجه به محتوای مرجع اصیل این دیانت یعنی قرآن و آموزه های آن، بی ابهام و روشن نمی گوید که این بازاندیشی در این دین چگونه ممکن است و چگونه باید انجام پذیرد، بدون آنکه بنیانهای آموزه های این دین زیرورو شود. وتغییرات ماهوی ایشان با تجدید نظر طلبی دراین دین مورد پذیرش مومنان و متولیان رنگارنگ اسلامی قرار گیرد؟
      وکژاندیشی دیگر در حرف و سخن این عالم نواندیش آنکه، ایشان چنین القأ می کنند که مثلا نگاه و نظر اسلامگرایان معاصر،ایرانی و شیعی و غیر شیعی برآمده از کژاندیشی های جریانهای متنوّع اسلام سیاسی معاصر است. از اینجاست که ایشان به غلط و بسا آگاهانه به کتمان واقعیت می پردازند و می گویند : « این تکفیری ها، سلفی های جدیدهم آن گروه های خشن بخشی از آنها هستند و می بینید که دارند چکار می کنند، این ها هم متون دینی را دارند تفسیر می کنند....» خیر آقای شبستری تکفیری ها و سلفی ها مطلقا اسلام را تفسیر نمی کنند. آنان راست و مستقیم و بی و پرده و بی ابهام و بدون تمسک به تاویل به متن مقدس(قرآن) ارجاع میدهند. دقیقا همانطور که «رهبر فقید انقلاب ایران» شما کاملا عریان به متن مقدس ارجاع میداد و جان دهها هزار انسان ایرانی را گرفت. وشما به غلط اسلام عمل خمینی و دار ودسته هایش را نوعی «تفسیر» تلقی می کنید. درحالیکه واقعیت ابدا چنین نیست و شخص آقای شبستری به عنوان عالم و متکلم مسلمان به خوبی واقف اند که حرف و عمل اسلام گرایان که ایران و جهان را با بحران مواجه ساخته اند، برآمده از آموزه های بدون تاویل قرآنی ست. بنابراین «بازاندیشی نیرومند انتقادی» مورد درخواست آقای شبستری اگر در صدد نقدی جدّی و متدیک باشد، نمی تواند منحصر در نفی و رّد وحشت آفرینان مسلمان و آدمکشان آن باشد. بلکه باید و با تکیه برمدارک و اسناد معتبر تاریخی درباب ماهیت دیانت اسلام جریان یابد./

1ــــ مرجع سخنان مجتهد شبستری نقل شده در این نوشتار در سایت زیر قابل دسترسی ست
                                                 melimazhabi.com