• متین پور این انسانِ معتقد به همزیستی مسالمت آمیز؛ حقوق و آزادی های برابر را راه حل استقرار صلح گروه های اجتماعی مختلف در ایران خوانده و همواره دیالوگ مستمر بین این گروه ها را پیش گیرِ پیش داوری ها و تعصبات خشک، کینه، نفرت، تبعیض و تولید خشونت می شمارد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۷ شهريور ۱٣۹۴ -  ۲۹ اوت ۲۰۱۵

اگر در شهر هایمان حق سخن گفتن نداریم، کوه‌هایمان مال ماست و آنجا حق سکوت داریم اما در شهر حق سکوت نداریم حتی برای لحظه‌ای ، شهر با کلام سخته شده و با آن دوام میابد اگر قرار بر سکوت است می‌ توان دوباره در روز های ( 9 و 10) [2] آن را تکرار کرد و به کوه رفت.
‌‌بر گرفته از متن "این سکوت را بشکنیم " [3] - سعید متین پور


سعید متین پور فارغ التحصیل فلسفه از دانشگاه تهران، فعال حقوق بشر ایرانی‌ و یکی‌ از 100 قهرمان اطلاع رسانی جهان می‌ باشد 4 ] که به علت انتقادهای صریح و بی‌ پرده نسبت به آنچه که آنها را سیاست های نژادپرستانه و غیرانسانی‌ حکومت ایران علیه ترک‌های آذربایجان [5] می‌ خواند و همچنین به جهت تلاش در برقراری فضای احترام و گفتمان بین اندیشه های معترض در حکومت ایران، همواره مورد غضب حکومت ایران قرار گرفته است.

متین پور به سببِ فعالیت‌های مدنی‌اش, ضمن اخراج از مقام کارشناس روابط عمومی در استانداریِ زنجان، دستگیر و پس از تحمل بیش از 9 ماه بازداشت در بازداشتگاه اوین که 205 روز آن نیز انفرادی بوده سرانجام طی دادگاهی یک طرفه به تحمل هشت سال حبس تعزیری محکوم می‌گردد. [6]

هفت سال به اتهام ارتباط با بیگانگان که هیچگاه آن را نمی پذیرد و یک سال به علت شرکت در تظاهرات روز جهانی زبان مادری و به اتهام تبلیغ علیه نظام.

متین ‌پور در 11 سپتامبر 2009 جهت تحمل حبس خود به زندان اوین منتقل و در طول حبس خود تنها سه روز آنهم پس از 5 سال موفق به مرخصی می‌شود. [7]

متین‌پور چه قبل از زندان و چه در طول آن به عنوان مبارزی که گفتگو و عدم خشونت را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده هماره مورد تحسین و توجه بسیاری از جریان‌های دموکراسی خواه در ایران قرار گرفته است.

از یک سو مبارزه وی علیه نژادپرستی حاکم علیه ترک های ایران ، سببِ آن گردیده که روز تولد وی به عنوان روز زندانیان سیاسی آذربایجان در نظر گرفته شده و گرامی داشته شود [8]،
از دیگر سو برخوردِ صمیمی و انسان دوستانه‍ی وی با دیگر جریان های معترض به سیاست های حکومت ایران، متین‌پور را به عنوان یک انسان صلح در عرصه سیاسی ایران معرفی کرده است.

به همین رو, از آغاز دوران محکومیت متین پور، واکنش های اعتراض آمیز زیادی به این محکومیت شروع می شود.

در اولین سال محکومیتِ سعید، فعالین شهر زنجان [9] در اقدامی نمادین, مراسم دعا جهت آزادی وی بر پا می‌دارند که با واکنش منفی مسئولین امنیتی زنجان همراه می شود. این مراسم باعث بازداشت چندین نفر از فعالین مدنی زنجان را می‌گردد .[10]

جمعی از جوانان جریانِ اصلاح طلبی [11] در ایران در سال 2011 خواستار نامگذاریِ هر روز ماه رمضان [12] به نامِ دو زندانیان سیاسی ایران شده بودند، که روز اول این ماه را به متین‌پور و احمدزیدآبادی [13] اختصاص می‌دهند. [ 14]

علیرضا اسکندریون روزنامه نگار و سردبیرِ سابق روزنامه «مردمِ نو» که یکسال پس از شروع محکومیتِ سعید در مراسمِ روز خبرنگار به عنوان پیشکسوت فعال در عرصه خبرنگاری مفتخر به دریافت جایزه شده بود، هنگام دریافت جایزه به پشت تریبون رفته و این جایزه را در غیابِ متین پور به همسر او که در این مراسم حضور داشت تقدیم می کند. [15]
اسکندریون بعدها به خاطر این اقدام و با فشار نهادهای امنیتی از لیست پیشکسوتان عرصه مطبوعات کنار گذاشته می شود.   [16]

متین‌پور رفته رفته به عنوان یکی از نمادهای زندانیان سیاسی جنبش مدنی آذربایجان تبدیل و روز تولد وی به عنوان روز زندانی سیاسی در شهرهای آذربایجان گرامی داشته می‌شود.

در این بین و در راستای ارزش گذاری به این روزِ جامعه سیاسی آذربایجانی ها، سایت ملی - مذهبی ها [17] در ایران نیز با انتشار متن مربوط به یکی از اعضای فعال این حزب, ضمنِ تبریک روزِ تولدِ متین‌پور چنین می‌آورد؛
«در سال های گرمِ دوره اصلاحات [18] که در خبرگزاری ایسنای زنجان [19] کار می کرد هم با جبهه مشارکت [20] همراهی داشت، هم فعال مدنی - قومی بود...
در زندان در سال 2011، سعید را جستجوگر، پرحوصله و اهل گفتگو و بسیار منصف تر از گذشته حتی بدون کینه از کسانی که حکم ظالمانه بر وی جاری کرده بودند، دیدم...
محورِ گفتگو با سعید درباره مسئله زبانی و فرهنگی بود که او در این مورد به نادرستی نقره داغ شده بود تا حاکمانِ تعادل را کیفر دهند. از سعید انتقام تعادلش را می گیرند...
در هنگام خداحافظی غافلگیرانه با او در ماه مِی سال 2011 آرزو کردم که وی هم چنان منصف و با تعادل بماند و چنین خواهد ماند.
ایرانِ فردا، ایران غیر متمرکز، به ایران دوستانی نیاز دارد که بتوانند با تعادل میان هویت ها، بر اعتلای هویت ملی بیفزایند تا راه توسعه و دموکراسی در ایران هموار شود، من سعید را این گونه دیدم.» [21]

محمد نوری زاد [22] از نویسندگان سابقِ روزنامه حکومتی کیهان که تا قبل از انتخابات ریاست جمهوریِ سال 2009 [23] از پرشورترین حامیان رهبری جمهوری اسلامی ایران و مخالفِ سرسختِ جریان اصلاح طلبی به حساب می آمد پس از آن و با قرار گرفتن در صفِ منتقدان رهبری و نظام, دستگیر و مدتی را در زندان اوین در کنار سعید متین پور به سر برده است.
نوری زاد پس از آزادی در صفحه‍ی فیسبوک خود چنین می نویسد؛
"متین پور را زندانی کسانی می دانم که از فهم و شایستگی بی بهره اند و از تماشای کسی که فهیم و با ادب و وطن دوست و شایسته و غیرت‌مند و متعهد و مردم دوست است رنج می برند." [24]

آداپ [25]؛ انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجان در سال‌های محکومیتِ سعید با همکاری سازمان عفو بین الملل در چندین کشور به ایجاد کمپین امضا در بین کشور های حوزه اروپا و آمریکا جهت آزادی متین پوراقدام می‌کند. [26]
همچنین در یکی از بازیهای باشگاهی آسیایی که در تبریز [27] که در آپریل 2013 بین تیم های تراکتورسازی از ایران و الشباب از عربستان برگزار شده بود تعدادی از هوادران تیم تراکتورسازی با در دست داشتن پلاکاردی بزرگ و به زبان انگلیسی خواستار آزادی متین پور می شوند. [28]

با این حال و علی رغم تأکید گروه های فکری مختلف در ایران مبنی بر مدنی و دموکراتیک بودن فعالیت های متین پور معلوم نمی‌شود حکومت ایران در پرونده ای که غیر از او 10 نفر دیگر را بازداشت کرده بود چرا همه اتهامات سنگین را متوجه متهم ردیف 4 این پرونده نموده و او را محکوم به حبس تعزیری نمود.

سایت کلمه [29] وابسته به جریان جنبش سبز در ایران [30] از زبان عطیه طاهری همسر متین پور می نویسد؛ زمانی که حکم 8 ساله به سعید ابلاغ شد او بی اختیار یاد حرف بازجویش در اولین روزهای بازجویی افتاد که گفته بود؛ «8 سال عناد کردی و 8 سال زندانی ات خواهیم کرد.» [31]
با فرض بر گفته بازجو و با نگاهی اجمالی بر فعالیت های قبل از محکومیت سعید می توان دریافت که این عناد، پافشاری بر حقوق انسانیِ ممنوعه برای ترکان ایران، پیگیری وضعیت زندانیان سیاسی و تلاش جهت استقرارِ آزادی و برابری برای تمام ساکنین ایران آنهم از طریق مبارزه مدنی و دموکراتیک بوده است.

متین پور در مقاله ای با نام "زنجان شهر بی دفاع" [32] می نویسد:
"«سنگر به سنگر از فرهنگ و اقتصاد را واگذار می کنیم. هر روز در کوچه های شهرمان شاهد اتفاقاتی هستیم که نباید عادی باشد، تقریباً در هر عبور از کوچه های شهرمان می توان یک معتاد را دید. معتادانی که گاه می شنویم یکی از آنها تزریق کرد و مرد. آنها معمولاً زیر 30 سال عمر می کنند.
زنجان این شهر بی دفاع طبق مرکز آمار ایران صدهزار نفر جوان بیکار که حتی به صورت کاذب هم شاغل نیستند دارد.
وی علل رشد این چنین مسائل غیر عادی را تبعیض و عدم مسئولیت پذیری به خاطر نبود مسئولین بومی را عنوان می کند.
به گفته متین پور و بعد از وقوع انقلاب اسلامی، تا زمان نگارش این مقاله تنها یک استاندار بومی برایِ استان زنجان انتصاب شده است.» "

متین پور همچنین در تاریخِ 20 می 2006 که به دعوت جمعیت اسلامی دانشجویان زنجان در تحصن ترتیب داده شده از طرف این جمعیت حضور یافته بود در سخنانی این تجمع اعتراضی را از مصادیق عینیِ مبارزات مدنی شمرده و می‌گوید؛ "مهم نیست که امروز حکومت به خواسته های ما جواب بدهد یا نه. ما اعتراضمان را خواهیم کرد. و در این بین مهمترین مسئله حفظ احساس برای چنین اعتراضی است که بایستی همواره با عقل و فکر ما همراه گردد. وی در ادامه, با اعتراض شدید نسیت به سیاست های دولت آقای احمدی نژاد، او را یک عوام فریب و نژاد پرست معرفی کرده و می گوید: احمدی نژاد از یک طرف خود را زمینه ساز ظهور و ناجی بشریت معرفی می کند از دیگر سو برای تیم فوتبال ایران نام ستارگان پارسی را مبارک می پندارد. در مملکتی که یک قومیت به لحاظ ترکیب جمعیتی در اقلیت قرار دارد چرا تمثیلگرِ همه ایرانیان می شود.
او می گوید با وجود چنین بی اخلاقی‌هایی جالب است که رئیس جمهور آمریکا از طرف رئیس جمهور ایران دعوت به اخلاق می شود و به همین خاطر است که چنین دعوت هایی در دنیا مفهوم خود را از دست می‌دهد. چرا که این اخلاق بایستی اول در کشور خود این آقای مدعی معنا پیدا کند.
آخر پدری که بی اخلاق است چگونه می تواند فرزندان خود را به اخلاق دعوت کند و یا خانواده ای که خود به اصول اخلاقی پایبند نیست چگونه به همسایگان و هم محلی های خود درس اخلاق می دهد.
متین پور در این سخنرانی پس از احمدی نژاد سیاست‌های حکومتی را نیز مورد انتقاد شدید قرار داده و می گوید چرا در بین شغل‌های سخت و طاقت فرسای تهران مثلِ کارگری در ساختمان هیچ نشانی از شهروندان فارسی زبان مرکزنشین نبوده و همه این سختی‌ها متعلق به ملت های غیر فارس ایران است؟
چرا مواد معدنی در مناطق محروم به خصوص آذربایجان پس از استخراج جهت تبدیل به شهرهای فارس نشین فرستاده می شود؟ و چرا هیچ کارخانه تبدیلی در کنار این معادن به پا نمی شود؟ [33] "

هر چند بسیاری معتقدند که این سخنرانی یکی از عوامل برخورد قهرآمیز حکومت ایران با متین پور بوده است ولی چنین برخوردِ قهرآمیزی نیز باعثِ آن نشده که سعید در ادامه, از مسیر مبارزه خود دست بکشد. مسیر مبارزه سعید در زندان نیز دنبال می‌شود. در همین زندان است که وی صدای اعتراضی می‌شود برای مظلومیت دیگر زندانیان سیاسی موجود در زندان اوین.
متین پور در زندان و در سالگرد اعدام هم بندهایش می نویسد؛
«شرم ندارم بر مزارتان بگریم، بگذار دشمن اشک مرا هم ببیند. دشمن چه چیز ما را که ندیده است، او ما را لخت کرده است. بگذار گریه ما را نیز ببیند. بگذار یکبار دیگر انسان بودن خود را به رخ این خدایگان بکشیم. بگذار گریه مان را نیز ببینند نه برای اینکه متاثر شوند، نه برای اینکه نمی توانم گریه ام را چون همیشه زیر لحاف ببرم، برای اینکه بگویم من گریه می کنم پس انسان هستم. برای اینکه باید انسان بودنمان را به رخشان بکشیم. بگذار دشمن گریه‌هایمان را نیز ببیند.» [34]
سعید همچنین در زندان و در اعتراض به عدم رسیدگی به درخواست مرخصی درمانی رضا شهابی فعال کارگری و عضو هیئت مدیره سندیکای کارگران اتوبوسرانی تهران در پنجم جانری سال 2013 با صدور بیانیه ای دست به اعتصاب غذا می زند. [35]
او همچنین در پی انتقال علی ناظری [36] از بهداری زندان اوین به زندان زابل در صف اولیه معترضان قرار گرفته و به همراه 5 تن از زندانیان سیاسی, مسئول این اعتراضات شناخته شده و به 20 روز انفرادی در سلول انفرادی محکوم می گردد. [37]
در چنین مشارکتی است که وی مورد تحسین دیگر زندانیان سیاسی زندانِ اوین [38] قرار می گیرد.
6 زندانی با گرایشات مختلف فکری طی بیانیه ای در اعتراض به تنبیه در نظر گرفته شده برای سعید تا زمان بازگشت وی اعلام اعتصاب غذا می کنند. [39]
متین پور در نوامبر 2012 و در ادامه مبارزاتش علیه دیکتاتوری به همراه تنی چند از زندانیان شجاع، با صدور بیانیه ای خواستار تحقیق در مرگ مشکوک ستار بهشتی [40] (وبلاگ نویس بازداشت شده) می شود.
در انتهای بیانیه چنین آورده شده است:
«ما وظیفه انسانی و تاریخی خود می دانیم که در این حصار و بند, فرصت را برای بازنگری حقیقت از دست ندهیم، با هر هزینه ای که ممکن است برایمان داشته باشد. خاموش ماندن ما صحه گذاشتن بر رفتارهای ضد بشری علیه مردم آزادیخواه و به حرف آمده نیست، بلکه امضا کردن گواهی رفتارهای ضدانسانی باز هم بیشتر بر ما و فراموش کردن انسان بودن خودمان است.» [41]
متین پور در اقدام شجاعانه دیگری به همراه 38 زندانی سیاسی دیگر در روز پنجم جانری 2012 با انتشار نامه‌ای
«از تمامی هموطنان آزاده و آگاه خویش در هر کجای جهان که هستند می خواهد در کنار آگاهی بخشی در مورد انتخابات دروغین و مهندسی شده و فرمایشی اسفند ماه، از هیچ کوششی برای پیگیری آزادی رهبران محبوس جنبش سبز در بهمن ماه آن سال دریغ نکنند.» [42]
به دنبال این فراخوان شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل سال 2003، به حمایت از این فراخوان پیوسته و در این باره به ایجاد یک کمپین اقدام می کند. [43]

در روز معروف به "پنجشنبه سیاه" نیز که نیروهای گارد امنیتی به بند 350 زندان اوین [44] در تاریخ 17 آپریل 2014 یورش می برند, طبق اسناد ارائه شده از طرف رییس فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشر به گزارشگران ویژه سازمان ملل در این حمله و در بین زندانیان مجروح متین‌پور تنها زندانی ای است که دچار بیهوشی طولانی مدت شده و مدت ها در وضعیت بی اطلاعی نگهداری شده است. [45]
متین پور در تمام روزهای بی اطلاعی از آن، به همراه چند زندانی دیگر دست به اعتصاب غذا می زند و درز این خبر موجب اعتصاب سراسری زندانیان سیاسی ایران را می شود. [46]
با واکنش‌های شدید مجامع جهانی علیه این اقدام و ترس از ادامه دار شدن این موضوع پروژه امنیتی انحلال بند 350 آغاز میشود. [47]
سعید متین‌پور پس از انتقال به بند هفت, در 28 سپتامبر 2015 به زندان زنجان منتقل می شود. [48]
آموزشکده جامعه مدنی ایران "توانا" در همان سال و در تاریخ 20 مارچ 2015 با معرفی 15 نفر از فعالینی که در راستای بسط و گسترش جامعه مدنی, جامعه بدون خشونت و برداشتن دیوارهای ستبر تبعیض تلاش کرده‌اند ضمن قرار دادن سعید در این لیست دست به نظرسنجی در بین آنها زده و از مخاطبان خود چهره سال جامعه مدنی ایران را جویا می‌شود.
بیش از هفتاد درصد مشارکت کنندگان در این نظرسنجی سعید متین‌پور را چهره سال جامعه مدنی ایران معرفی می کنند. [49]
متین‌پور یک ماه پس از این موضوع و در حالی که هفت ماه به صورت اجباری در زندان زنجان که یکی از زندانهای محروم و بدون تفکیک بند در ایران می ‌باشد و در 5 می 2015 دوباره به زندان اوین منتقل می‌شود. [50]
و نهایت سعید متین‌پور در تاریخ 26 آگوست 2015 و پس از تحمل هفت سال حبس تعزیری و با اعمال ماده 134 و با پایان محکومیت از زندان اوین آزاد میشود. [51]
متین پور این انسانِ معتقد به همزیستی مسالمت آمیز؛ حقوق و آزادی های برابر را راه حل استقرار صلح گروه های اجتماعی مختلف در ایران خوانده و همواره دیالوگ مستمر بین این گروه ها را پیش گیرِ پیش داوری ها و تعصبات خشک، کینه، نفرت، تبعیض و تولید خشونت می شمارد.
سعید این انسان صلح که از طرف سازمانهای عفو بین الملل, فرانت لاین, انجمن قلم و گزارشگران بدون مرز به عنوان زندانی عقیده و وجدان شناخته می شود [52], امروزه نه تنها حمایت جامعه سیاسی ترک در ایران را پشت سر خود می بیند بلکه از طرف گروه های مختلف فکری در ایران یکی از مهمترین مولفه های امید جهت آینده عاری از خشونت و رفع دیکتاتوری در ایران محسوب می شود.



[1] سعید متین پور نویسنده , روزنامه نگار, فعال مدنی آذربایجان و حقوق بشر ایرانی است. او متولد ۱۳۵۴ شهر زنجان بوده و هم اکنون در حال گذراندن دوران محکومیت هشت ساله حبس در زندان اوین می باشد. وی به خاطر فعالیت هایش چندین بار توسط وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران بازداشت شده‌است.متین پور فارغ‌التحصیل فلسفه از دانشگاه تهران است . سعید متین پور شب چهارم خرداد ۱۳۸۶-ماه مه ۲۰۰۷ در حالیکه به همراه همسر خود عطیه طاهری از یکی از خیابانهای زنجان عبور می‌کرد، دستگیر شد. مأموران بعد از دستگیری همسر او را به خانه برده، آنجا را گشتند و سپس متین پور را به بازداشتگاه منتقل کردند. آنها کامپیوتر شخصی متین پور و کتابها و دیگر اشیا شخصی آنها را ضبط کردند. آنها خط تلفن را قطع کرده و به عطیه طاهری گفته بودند نباید به کسی خبر بدهد. او تا تاریخ ۸ اسفند ۱۳۸۶ که با وثیقه ۵۰۰ میلیون تومانی آزاد شد، تحت شکنجه و آزار ادیت روانی در بازداشتگاهای اداره اطلاعات زنجان و بند ۲۰۹ زندان اویننگهداری می‌شد. وی در این مدت دسترسی به وکیل مدافع نداشت و خانواده اش نیز از او بی خبر بودند.
[2]
روزی تولد بابک یکی از شخصیت‌های مبارز تاریخ آذربایجان که همایش میلیونی ترک‌های آذربایجان را در قلعه معروف به بابک همراه ‌می داشت
news.gooya.com
www.alarabiya.net
[3]
www.saidmatinpur.com
[ 4 ] 100 INFORMATION HEROES
heroes.rsf.org
[5]
ترک‌های آذربایجان جمعیت زبانی بزرگ در ایران هستند که بنا به آمار سایت اتنلوگ عمدتا در استان ‌های آذربایجان غربی – آذربایجان شرقی – زنجان – اردبیل – تهران – بخش‌هایی از استان مرکزی – فارس – تهران و بصورت پراکنده در دیگر مناطق ایران زندگی می کنند .
البته شایان ذکر است که در این سایت بخش‌های اعظمی از ترک‌های استان‌های قزوین – همدان – قم - کردستان و گیلان که به صورت پیوسته با این جمعیت زبانی در ارتباطند لحاظ نگردیده شده است .
www.ethnologue.com
6 ] [
قاضی صلواتی، قاضی شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی تهران متین پور را به اتهام ارتباط با بیگانگان به ۷ سال و به اتهام تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی به یکسال و مجموعاً به ٨ سال حبس تعزیری محکوم کرده‌است. او هم اکنون دوران محکومیت خود را در زندان اوین می‌گذراند.
pyknet.net
[7]
hra-news.org
[8]
www.saidmatinpur.com
oyannews.com
oyannews.com
oyannews.com
oyannews.com
oyannews.com
oyannews.com
radiokoocheh.info
[9]
مرکز استان زنجان در ایران و واقع در منطقه آذربایجان . بر اساس آمارهای منتشره از استانداری ‌این استان جمعیت این شهر در سال 2011 ( 386,851 ) نفر بوده است .
[10]
www.savalansesi.com
[11]
جریان منجر به پیروزی سید محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1998 می باشد که با شعار رسمی اصلاحات سیاسی و با اکثریتی قاطع سکان هدایت کشور را تا روی کار آمدن دولت احمدی نژاد بر عهده گرفت . این جریان همچنین در انتخابات جنجالی سال 2006 به حمایت از میر حسین موسوی و مهدی کروبی پرداخت . این جریان یکی از بزرگترین مولفه‌های ایجاد جنبش سبز در ایران محسوب می شود .
[12]
ماه رمضان یکی از ماه‌های قمری می باشد که در آن مسلمانان روزه می گیرند .
[13]
احمد زیدآبادی روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر سیاسی اصلاح‌طلب ایرانی است که در پی حوادث انتخابات ریاست‌جمهوری (۱۳۸۸) شش سال زندان، پنج سال تبعید به گناباد و محرومیت مادام‌العمر از هر گونه فعالیت سیاسی و شرکت در احزاب و هواداری و مصاحبه و سخنرانی و تحلیل حوادث، به صورت کتبی یا شفاهی، محکوم گردید. وی دبیرکل سازمان دانش‌آموختگان ایران اسلامی( ادوار تحکیم) و عضو هیئت مدیره انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران نیز است.
fa.wikipedia.org
[ 14]
www.rahesabz.net
[15]
news.gooya.com
[ 16]
khabarnegaran.info
[17]
melimazhabi.com
[18]
اصطلاحا به سال‌های ریاست جمهوری آقای سید محمد خاتمی اطلاق می گردد.
[19]
خبرگزاری دانشجویان ایران   zanjan.isna.ir
[20]
en.wikipedia.org
[21]
melimazhabi.com
[22]
en.wikipedia.org
[23]
en.wikipedia.org
[24]
www.facebook.com
[25]
ارگان خبری این انجمن با نام ساوالان سسی فعالیت می کند .
www.savalansesi.com
[26]
www.savalansesi.com
www.savalansesi.com
www.youtube.com
www.savalansesi.com
www.unity4iran.com
www.facebook.com
[27]
تبریز : یکی از شهرهای بزرگ ایران و بزرگ‌ترین و مهمترین شهر تورک نشین ایران و آذربایجان
[28]
yurd.net
[29]
www.kaleme.com
[30]
en.wikipedia.org
[31]
www.kaleme.com
[32]
متین پور می نویسد : " عنوان زنجان شهر بی دفاع را از نام فیلم رم شهر بی دفاع ساخته کارگردان ایتالیایی روبرتو روسولینی تقلید کرده ام "
[33]
www.saidmatinpur.com
[34]
www.facebook.com
[35]
www.irangreenvoice.com
[36]
علی ناظری – از فعالان نهادهای حقوق بشر و نهادهای مدنی زیست محیطی می باشد
www.kaleme.com
[37]
https://hra-news.org/fa/prisoners/1-14685
[38]
یکی از زندان‌های معروف و محل نگهداری بسیاری از زندانیان سیاسی درایران
en.wikipedia.org
[39]
exilesactivist.wordpress.com
[40]
en.wikipedia.org
[41]
www.akhbar-rooz.com
[42]
www.kaleme.com
[43]
www.emruznews.com
[44]
hra-news.org
[45]
www.fidh.org
[46]
www.newroztv.net
[47]
www.hraznews.com
[48]
hra-news.org
[49]
m.facebook.com
[50]
hra-news.org
[51]
www.bbc.com
www.voanewsfarsi.com
www.radiozamaneh.com
[52]
www.akhbar-rooz.com
www.savalansesi.com
www.ettelaat.net
www.if-id.de