• جامعه ایرانی مثل سایر کشورهای جهان سوم از جمعیتی جوان تشکیل شده است. متوسط سن این جمعیت ۲۴ سال و از این ۶۹ میلیون نفر، بیست و پنج در صد در سنین زیر ۱۶ سال می باشند. البته پیش بینی می شود که با افت فعلی زاد و ولد در کل کشور ( از ۶/۳ درصد به ۱/۱ درصد) که رقمی در حدود کشورهای اروپایی است، تدریجا از قاعده این هرم کم شده و به میانه و نهایتا راس آن بیافزاید ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۹ آذر ۱٣٨۵ -  ٣۰ نوامبر ۲۰۰۶

با وجود حضور گسترده جوانان، تحقیقات راجع به خواست ها، تمایلات سیاسی و اجتماعی، و حتی وضعیت گذران اوقات فراغت و اشتغال آنان در دسترس نیست. تحقیقات در این زمینه عمدتا دولتی است و بخشی از آن که در دسترس عموم است بعضا از لحاظ رعایت اصول تحقیق بیطرفانه، قابل سوال است. مثلا "سازمان ملی جوانان" یکی از عمده ترین موسسات تحقیقی در این زمینه است.
بررسی چند سوال از یکی از نظرسنجی های اخیر این سازمان تا حدودی این نقیصه را باز می نماید. بخشی از ۲۱ سوال پرسشنامه از این قرار است:

-"جامعه ای که در آن ارزشهای اسلامی حاکم باشد بهتر از جوامع غربی است"
-"آزادی به شکل غربی آن موجب بی بندوباری است"
-"پیشرفت های غرب به قیمت استعمار کشورهای جهان سوم تمام شده است"
-کشورهای غربی خواهان استقلال کشورهای جهان سوم نیستند"
-"زمانی می توانیم در راه توسعه گام برداریم که از غرب قطع امید کنیم."
سوالات از این دست، که در واقع تکرار مواضع اتخاذ شده از طرف دولت و وسائط ارتباط جمعی است، به جای کنکاش در جهت اخذ نظر واقعی پاسخگو ظاهرا به القای نظر پرسشگر میانجامد. در نتیجه مثلا در جواب این سوال که "با همه قضاوتی که در باره آمریکا می شود این کشور محل مناسبی برای زندگی است"، ۶۱ درصد پاسخگویان جوان جواب منفی و تنها ٣٨ درصد پاسخ مثبت داده اند.
حال آنکه، هر مسافری که به ایران سر زده باشد می تواند بر اساس مشاهدات اتفاقی خود شهادت بدهد که کمتر جوان ایرانی است که مشتاق سفر به خارج و اقامت در غرب به خصوص در آمریکا نباشد.
 
واقعیت های مخفی
 
در عین حال، از ورای همین سوالات بعضی از حقایق اجتماعی آشکار می شود.
مثلا پرسشگران از اینکه جوانان مسئله "تهاجم فرهنگی" را جدی نمی گیرند اظهار نگرانی کرده اند( ۵۹ درصد مخالف و ۴۰ درصد موافق) و همچنین اینکه ۵۵ درصد جوانان معتقدند که "در غرب جوانان به آنچه می خواهند دسترسی پیدا می کنند."
محققان "سازمان ملی جوانان" از این که حتی ٣۹ درصد گفته اند که "خوشبختی انسان ها (؟) در غرب تامین شده است" بیشتر نگران شده و خواستار اجرای برنامه های علمی لازم برای هدایت جوانان شده اند.
جوانان ضمنا از سرمایه گذاری غرب و مشارکت غرب در صنایع ایران استقبال کرده و مخالفت شصت درصدی خود را با سخت گیری بیش از حد مدارس نسبت به پوشش دانش آموزان ابراز کرده اند.
۵۱ درصد هم گفته اند که دانش آموزان نمی توانند آزادانه عقاید خود را در مدارس بیان کنند.
شاید به لحاظ همین نگرانی هاست که دولت جدید به حجت الاسلام حاج علی اکبری ماموریت داده است که مسئولیت "سازمان ملی جوانان" را بپذیرد. آقای علی اکبری از اول ریشه فساد را اینترنت تشخیص داده و معتقد است که توجه دولت های قبلی به ماهواره آنان را از اثرات زیان بخش اینترنت غافل کرده است، حال آنکه "اینترنت در تسخیر شیطان است" و باید سایت های دینی بیشتر و بیشتری در دسترس جوانان قرار گیرد.
 
تحقیقات دانشگاهی
 
اما تحقیقات دانشگاهی غیر دولتی، مثل تحقیق علمی و موثق دکتر منوچهر محسنی، در زمینه رفتارهای اجتماعی- فرهنگی در ایران وجه دیگری از رویکرد جوانان را نشان می دهد.
بر اساس این تحقیق، گروه سنی ۲۴-۱۶ ساله از تمام گروه های سنی دیگر بیشتر به تماشای "ویدیو" می پردازد، بیشتر مطالعه می کند، و منبع اطلاعات او عمدتا تلویزیون است. در عین حال رویکردهای این گروه سنی آمیزه ای از سنت گرایی و تجدد خواهی است.
در مقایسه با گروه های سنی دیگر، این گروه نظر مساعدتری نسبت به ازدواج با اقوام نزدیک دارد، ولی در عوض برای ازدواج فاصله سنی کمتری را نسبت به گروه های دیگر می پسندد.
این گروه - اعم از دختر و پسر- نسبت به مهریه سنگین نظر مساعدتری از سایر گروه های سنی دارد ولی درصد مخالفت آن با تعدد همسر از گروه های دیگر بیشتر است؛ علاقمند است که بچه اول پسر باشد، ولی در مقابل این سوال که "آیا زندگی ماشینی عاطفه ها را از بین برده است" کمتر از گروه های سنی دیگر نظر موافق نشان می دهد.
نهایتا، در مقابل این سوال که " نباید از هر قانونی دفاع کرد" این گروه سنی از هر گروه دیگر بیشتر به طور مثبت جواب داده است.
 
اینترنت و تحصیل: دل مشغولی های نوجوانان و جوانان
 
در هیچکدام از این تحقیقات به یکی از مهم ترین دل مشغولی های جوانان یعنی "اینترنت"، "چت روم" و " Text Messaging " اشاره ای نشده و علت آن هم تاریخ این تحقیقات است که به چند سال پیش برمی گردد. از این جهت نگارنده کوشیده با توسل به تلفن با تعداد محدودی از نوجوانان ایرانی از اولویت های آنان جویا شود.
طبیعتا سوالاتی که به هر نحوی به سیاست مربوط می شد بی جواب می ماند ولی از ورای جواب بر میامد که دل مشغولی عمده جوانان کنکور و توفیق در آن و مسئله آینده شغلی است و در زمینه اوقات فراغت، جواب ها پراکنده بود ولی می توان گفت که در بین جوانان شهری و به خصوص در شهر تهران، "چت روم" و " Text Messaging " از طریق تلفن های دستی رواج دارد.
محتوای این پیام ها جوک های تازه و قرارهای ملاقات، و بحث های مختلف است.
ولی ظاهرا مسئله تحصیل و کلاس های تکمیل زبان و موسیقی و غیره، مجال فراوانی برای نوجوانان طبقه متوسط باقی نمی گذارد.
با این که در ایران بیش از دو میلیون دانشجو در حال تحصیل هستند و آینده شغلی هم چندان روشن نیست، به نظر می رسد تحصیل به عنوان محور زندگی جوان و نوجوان امروزی درآمده است.
این بررسی نشان می دهد که عدم آینده شغلی مطمئن باعث نشده است که بازار تحصیل از رونق بیافتد و دختران به خصوص در این زمینه کوشاترهستند؛ به لحاظ اینکه تحصیل هم تنها راه یافتن شغل برای این گروه است و هم به باور بسیاری احتمال یافتن همسر مناسب را افزایش می دهد.
افت تحصیل در میان پسران بیشتر است به لحاظ اینکه آنان زودتر به بازار کار می پیوندند.
 
ارتباط گسیخته با جامعه
 
عدم امنیت روانی جوانان، و بخصوص واهمه از وجود "شنود" و دوربین های مخفی در مکان های آموزشی نوعی تجزیه آنان را به گروه های کوچکتر "محرم" باعث شده است.
بر اساس این نظرسنجی، بحث های اصلی دانش آموزان در حضور گروه محرم است، ولی در میان جمع از اظهار نظرهای صریح خودداری می کنند.
برنامه انتخاباتی دانش آموزان و برگزیدن "شهردار" که در دوره دوم ریاست جمهوری رفسنجانی آغاز شد و سرانجام به انتخابات "شورای مدرسه" انجامید، بنظر می رسید که بتواند به رشد حس شرکت جویی و تصمیم گیری کمک کند.
ولی بعضی از شرکت کنندگان در نظرسنجی در جواب سوال مربوط به این شوراها معتقد بودند که آنها وسیله ای شده اند برای خبرچینی و انتقال افکار و خواست های دانش آموزان به مدیر و ناظم مدرسه.
شاید این نوع برداشت ها اشاره ای باشد به گسیختگی ارتباط و عدم اطمینان نسل جوان به نسل پیشین و تصمیم گیرندگان در جامعه.
 
نسل سوخته
 
به نظر می رسد با وجود این که در آمارهای موجود "والدین" اولین افراد مورد اطمینان نوجوانان برای مشاورت در امور روزانه معرفی شده اند، معهذا نوعی عدم اطمینان به صحت تصمیم گیری های آنان در اظهارات جوانان به چشم می خورد.
آنان حتی با سرزنش نسل پیشین، خواستار امتیازات نامعقولی هستند. پدری می گفت که تنها خط تلفن خانه در اشغال کامپیوتر نوجوان خانواده ااست، و در مقابل اعتراض خانواده، نوجوان مدعی می شود که "اگر آنان این وضعیت را در مملکت بوجود نیاورده بودند، اکنون در خانواده بیش از یک خط تلفن وجود داشت و لزومی برای این برخوردها نبود!"
اینترنت و "چت روم"، مثل سایر کشورها، از مشغولیات عمده نوجوانان و جوانان شهری به خصوص تهران است. محدودیت سایت ها و کم کردن سرعت اینترنت از طرف شماری از نوجوانان و جوانان به عنوان محدودیت حقوق آنها تلقی می شود.
در عین حال، به نظر نمی رسد که آنها از این شرایط باکی به دل راه دهند.
جوانی در این مورد می گوید: "جوان ها فوری راه های لازم برای مبارزه با فیلترینگ را پیدا می کنند. فیلترشکن ها مفت و مجانی در دسترس همه است. حتی بعضی ها با استفاده از زبان هایی غیر از فارسی و انگلیسی که اساس فیلترینگ است، در اینترنت به جستجو می پردازند. دولت که نمی تواند با تکنولوژی مبارزه کند!"
جوان دیگری گفت: "مادرم می گوید آنان نسل سوخته اند، در صورتی که نسل سوخته واقعی ما هستیم."
گفتگو با جوانان و ملاحظه تحقیقات موجود در این زمینه تناقض جامعه ای را آشکار می کند که از یک طرف در مسیر افزایش جمعیت جوان و انفجار اطلاعات و گسترش نجومی وسایط ارتباط جمعی قرار گرفته، و از طرف دیگر، دولت، با تکیه بر نقش خود به عنوان هادی و راهنمای جامعه می کوشد با ایجاد ضوابط و کنترل تکنولوژی به اهداف ویژه خود نزدیک شود.
گسترش بی سابقه آموزش و پرورش، که منجر به حضور بیش از یک چهارم جمعیت در موسسات آموزشی شده، و تاکید بر "حق رای مردم" باعث افزایش خواست های مدنی مردم شده است. حال آنکه دولت و حامیان آن در جهت پایین آوردن این توقعات می کوشد.
گسترش نظارت استصوابی در عمل، و در بیان، و اظهاراتی نظیر "مشروعیت حکومت منشاء آسمانی دارد و نه مردمی" که از سوی برخی فقها از جمله آیت الله مصباح یزدی بیان شده، نمودار تمایلاتی است که در جهت مخالف آزادی، اهمیت و نقش رای مردم و همچنین دینامیزم جامعه حرکت می کند.
به گفته یک خبرنگار جوان در ایران: "در هیچ زمانی تا این حد دولت در جهت کنترل اجتماعی نکوشیده است و در عین حال، هیچ گاه تا این حد خارج از کنترل نبوده است."

منبع: بی‌بی‌سی