• فکر جنسیت زده همه ابژه ها و سوژه های اجتماعی را با عینک ارزش های جنسیتی نگاه و تجزیه و تحلیل می کند. در این تعبیر و جدا سازی، بطور مثال سوژه عدالت جنسی و یا تبعیض جنسی را موضوعی زنانه می پندارند که «زنان» بطور طبیعی باید به آن بپردازند. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۶ آبان ۱٣۹۴ -  ۲٨ اکتبر ۲۰۱۵

ما در عصری زندگی می کنیم که رسانه های جمعی، قسمت بزرگی از زندگی ما را در اختیار خود گرفته و آن را متحول کرده اند. وسایل ارتباط جمعی، ابزاری نیرومند، درجوامع بشری هستند که قدرت تاثیری گذاری بسیار زیادی درزندگی شخصی افراد ودرک آنان از جهان پیرامون دارند.
گسترش تکنولوژی در رسانه های اجتماعی، شیوه برقراری ارتباطات میان نسل ها و اطلاع رسانی را نیز تغییر داده است. روشن است که نسل کنونی با رسانه های عمومی بزرگ می شوند و بخش زیادی ازاطلاعات فرهنگی جامعه خود را ازآنان دریافت می کنند. به عبارتی دیگر، بخش بزرگی از جامعه پذیری نسل جوان، توسط رسانه ها صورت می گیرد. فیلم ها، نوشته ها و تبلیغات، برای جوانان می توانند در شکل گیری و تغییر ارزش های اجتماعی ونوع ارتباطات آنان تاثیر گذار باشند. از سوی دیگر، کارکردهای گوناگون ونقش آموزشی و گسترده گی رسانه ها نیزبسیار حائزاهمیت است. ما از طریق رسانه ها می توانیم درهر زمان و مکان( همه جا) اطلاعات لازم و مورد نیاز خود را کسب کنیم. نفوذ و تاثیر رسانه ها بدان درجه است که بسیاری از پژوهشگران علوم اجتماعی از جمله استوارت هال (Stuart Hall) بر این باوراست که « رسانه ها اولویت ذهنی و حتی رفتاری ما را تعیین می کنند. او همچنین بر این نظر است که این رسانه های عمومی، شاید نتوانند چگونه فکر کردن را به ما یاد بدهند، اما در اینکه به چه چیزی فکر کنیم بسیار تاثیر گذارند». محققین همچنین معتقدند، رسانه ها در فرایند ساخته شدن هویت های اجتماعی افراد نقش بسیارمهمی دارند. استوارت هال (Stuart Hall) جامعه را به صورت مدار بسته ای تعریف می کند که رسانه های جمعی به عنوان شاهراه، درفرایند هویت بخشی، در جامعه نقش ایفا می کنند. به همین دلیل رسانه های اجتماعی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی ی تغییرات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مطرح هستند. زیرا رسانه ها وسائلی هستند که، فرستنده به کمک آنان معنا و مفهوم مورد نظر را به گیرنده منتقل می کنند. سایت های اینترنتی، کتاب، فیلم، عکس، روزنامه، تلویزیون، رادیو و غیره نمونه هایی ازاین رسانه های اجتماعی هستند.

مدتی است، مکانیزم های پنهان و آشکار تفکیک جنسیتی و معیارهای جنسیت زده رسانه های عمومی توجه ام را به خود جلب کرده است. ابتدا که مقالاتم را برای رسانه های ایرانی می فرستادم، بدون توجه به موضوع نوشته ها، انها را دربخش زنان منتشرمی کردند. این تفکیک جنسیتی و تکرار این عمل توسط سایت های گوناگون، این پرسش ها را درمن ایجاد کرد که چرا و به چه دلیل، نوشته های من در قسمت زنان چاپ شده اند. دلیل داشتن بخش ویژه ی زنان چیست؟ معیار تفکیک و طبقه بندی مقالات وپژوهش¬ها بر چه اساسی صورت می گیرد؟ چرا نوشته های «زنان » که در باب مسائل زنان نیستند در بخش به اصطلاح «زنان» چاپ میشوند؟ آیا هرچه زنان می¬نویسند «زنانه» و متفاوت از نوشته های «مردانه» هستند؟ در این صورت، نوشته ها و مقاله های دگرباش ها در کدام قسمت چاپ خواهند شد؟
مقاله پیش رو، پژوهشی در معیارهای جنسیتی رسانه های ایرانی است. به عبارتی دیگراین مقاله نقد و بررسی ی تقسیم بندی و جدا سازی جنسیتی در رسانه های اجتماعی است. البته بهتر است، نخست روشن کنم که، هدف این مقاله بازکاوی ی روانشناختی از مسئله تفکیک جنسیتی نیست. بلکه بررسی ی جنسییت شناسانه به عوامل موثر در تفکری است، که تبعیض و پژوهش های جنسیتی را فقط مسئله ای برای یک جنس در جامعه میدانند.
در فرایتد این مقاله همچنین، از۲۵ سایت اینترنتی خبری، سیاسی، ادبی، فرهنگی و اقتصادی (۱۰ سایت در داخل ایران و ۱۵ در خارج از ایران)، ۸ برنامه ی تلویزیونی ( ۴ برنامه در ایران و ۴ برنامه در خارج از ایران)، ۵ برنامه ی رادیوی( ۴ برنامه درکشورهای مختلف خارج از ایران و یک برنامه در ایران) استفاده شده است. انتخاب این رسانه ها بر حسب وسعت پخش وانتشار آنان ( تعداد بینندگان) در میان ایرانیان بوده است. بعد از انتخاب سایت ها، بخش های گوناگون آنان و جنس نویسندگان شان مورد مطالعه قرار گرفتند. سپس نام کوچک نویسندگان در آن سایت ها جستجو شد. هدف ازاستفاده چنین متدی برای جستجو، مطالعه رابطه بین اسم و بخش های مختلف رسانه ها بوده است. در ادامه، انتخاب تلویزیون ها و رادیوها بر حسب گستردگی، مهمی و مکان آنان صورت گرفته است.
نتیجه علیرغم پیش داوری من که، تفاوتی بین رسانه های داخلی و خارجی وجود دارند، قابل توجه است. ۹۷٪ نوشته ها، پژوهش ها و مقالات زنان بدون در نظر گرفتن موضوع آنها در بخش زنان انتشار یافته اند. به عبارتی دیگر، نقطه مشترک نویسندگان بخش زنان جنس(بیولوژی) و نه موضوع نوشته هایشان است. و ۹۹٪ مقالات انتشار یافته، در بخش اقتصادی، سیاسی، تاریخی، اجتماعی... توسط مردان نوشته شده است. اما مقالات و نوشته های مردان در خصوص مسائل جنسیتی و زنان به ندرت در بخش زنان چاپ می شوند. یعنی حتی اگر نویسنده ی مرد مقاله ای در باب مسائل زنان، بطور مثال ، اسید پاشی بر روی زنان و یا وضعیت کار زنان بنویسد آن نوشته در بخش ویژه ی زنان انتشار نمی یابد، بلکه، در بخش اجتماعی و یا دیگر بخش ها انتشارمی یابد.
از ۱۳ کانال تلویزیون و رادیو که مورد مطالعه این مقاله بود است، همانند سایت ها، بیش از ۹۰٪ برنامه های ی که زنان در آن شرکت داشتن پیرامون مسائل زنان، مشکلات جنسیتی، خانواده، کودک و آشپزی بوده است. در حالی که بیش از ۹۷٪ برنامه های تحلیل های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مردان شرکت داشته اند.این به چه معنا است؟ بدین معنا است که شرکت زنان و مردان در برنامه ها بر اثاث موضوعات برنامه ها تعیین می شوند. (موضوعاتی مربوط به زنان موضوعاتی مربوط به مردان).
سوالی که اینجا بروز پیدا می کند این است که ،آیا این طبقه بندی¬ و جدا سازی، اتفاقی است؟ یا این عمل تحت تاثیر نقش های سنتی و زمینه های عینی و ذهنی پیرامون نقش های دو تایی ها ی مردانه_ زنانه
(dichotomy) صورت می گیرند؟
هویت درعلوم اجتماعی، مقوله ای روانی، اجتماعی، جنسیتی و بیولوژیکی تعریف شده است. مایکل کیمل (Michael Kilmmel) جامعه شناس معتقد است «هویت مجموعه¬ای ¬ازذهنیت ها، تجربه¬ها وسلیقه¬ها است ». علاوه براین هویتِ اجتماعی ی فرد و باور او از هویت خویش و هویت دیگری, حاصل هنجارهای جامعه ای است که توسط آموزه های اجتماعی ( Socialization) در او شکل میگیرد و نهادینه می شود. البته ممکن است با جنس بیولوژیکی فرد تناسب نداشته باشد. بطور مثال هویت ترنس سکشوال ها ، هوموسکشو ال ها و بطور کلی دگر باشان است که هویت جنسی دگرجنس خواهان توضیح داده می شود. روشن است که این نوع هویت سازی واقعیت های گروه دگر باشان را نا درست منعکس میکند. اگربپنداریم انسان ها یک پدیده ی اجتماعی و برساخته ی تاریخی هستند بنابراین، به چالش کشیدن باورهای اجتماعی که ریشه های تاریخی و کهن دارند کاری بسیار مشکل است. ساندرا بم (۱۹۹۳)روانشناس معتقد است هویت جنسیتی(Gender Identity) تحت تاثیرالگوی هنجارهای اجتماعی است که با تاروپود فرهنگ و زبان درهم آمیخته ¬است.او الگوی هنجارهای جنسییتی را به عینک هایی تشریح کرده است که افراد از پس آن به پدیده¬ها و مسائل اجتماعی نگاه می¬کنند.(۱۹۹۳). اوتلاش کرده نشان بدهد چگونه عینک های فرهنگی و جنسییت زده درساخته شدن الگوی زنانگی، مردانگی و برای ساخته شدن هویت اجتماعی و هویت جنسیتی مورداستفاده قرارمی¬گیرند و عمل می¬کنند.
در دهه اخیر تلاشهای گوناگونی پیرامون سلطه ی تفکرات جنسیتی در میان رسانه ها، به صورت یک مشکل بنیادین در حال گسترش است. این پژوهش ها نشان می دهند که رسانه ها ی عمومی درک ازمفهوم مرد و زن را عمدتا به مردانگی یا زنانگی گره‌ می زنند. تا جایی که برخی ، نماد مردانگی را جنبه ذاتی مردان و زنانگی را جنبه ذاتی زنان می دانند. در این گونه باورها انتظار می‌رود، مردانگی و زنانگی صفات، کیفیت‌ها و رفتارهایی متضاد هم باشند. اما در این تضادها صفات مردانه دارای ویژگی های برترهستند. به عبارتی دیگر درک از مردانگی به صفات، رفتار و حالاتی مربوط می شوند که نه تنها باید غیر زنانه باشند. بلکه صفات زنانگی هرگز در مقایسه با صفات مردانگی دارای نماد ارزشی ی برابری نیستند.
آنچه در نقد گفتمان جنسیتی اهمیت فراوان دارد ، جامعه پذیری هنجارها است. زیرا تولید هرهنجاری(Norm) بدون هنجار سازی به اضمحلال آن می انجامد. هنجارسازی(Normalization) همچون، چرخه های محرکه های فرهنگ هر جامعه اند که در روندی تاریخی اندک اندک و لایه به لایه ساخته شده اند. قابل ذکر است ، هنجارهای اجتماعی بسیار پچیده، درونی و خلاق هستند. هنجار جنسیتی توسط ابزارهای فرهنگی، سیاسی،اقتصادی و اجتماعی، قواعدی را می سازند که مردان و زنان بطور طبیعی چگونه هستند ویا بطور طبیعی چگونه باید باشند. بطور مثال،هنجارهای مقبول در رسانه های عمومی و برخورد جنسیتی آنان به مقالات و نوشته های نویسندگان، تفکیک مردان وزنان است. کافیست نام نویسنده به جنسیت خاصی« تعلق داشته باشد. بلافاصله، موتور سیستم جنسیتی (عقل ، ذهن) بکار می افتند تا از ارزش ها، تفاوت ها و تفکیک جنسیتی پیروی و آنها را بازتولید کند. چون نویسنده «زن» است بنابراین هر چه او می نویسد، موضوعی متفاوت یا غیر مردانه هست که قاعدتأ باید در بخش ویژه زنان انتشار یابند. لازم به تذکر است که فکر جنسیت زده همه ابژه ها و سوژه های اجتماعی را با عینک ارزش های جنسیتی نگاه وتجزیه و تحلیل می کند. در این تعبیر و جدا سازی، بطور مثال سوژه عدالت جنسی و یا تبعیض جنسی را موضوعی زنانه می پندارند که «زنان» بطور طبیعی باید به آن بپردازند.
پرسش مهم در اینجا، عملکرد و فایده این هنجارهای جنسیتی در رسانه ها است. البته، سود هنجارهای جنسیتی در مرحله نخست، به بقای ساختارها و الگوها و باز تولید سلطه جنسی است. البته درهر فرهنگ، پاره فرهنگ و یا هر گروه، هنجارهایی شکل می گیرند که بر آنها حاکم هستند. در آن جا هچنین، خط قرمز های بین رفتار مناسب و پسندیده توسط هنجارها مشخص شده اند.
در این راستا، همانگونه که قبلأ اشاره شد، رسانه های عمومی فضای مهم و بزرگی از زندگی بشر را در اختیار خود گرفته اند. جایگاه ویژه رسانه ها، مسولیت های مهمی را نیز برآنان واگذارمی کنند. این امرهمچنین ضرورت پرتوافکنی برنگاه جنسیت زده و جنسیت گرای رسانه ها را نیز مهم و ضروری می کند. زیرا فقدان آگاهی به جنسیت زدگی رسانه ها، گفتمان دو قطبی جنسیتی، تشدید تضادها و تداوم کلیشه های جنسیتی را دامن می زند. علاوه برآن فضای رسانه ها را نیز جنسیتی می کند.
پژوهش ها نشان میدهند، جنسیتی شدن فضا ها ومحیط ها ی عمومی و خصوصی، احساس تعلق به آن فضاها و محیط ها را در زنان و مردان کاهش می دهند. خانم سهیلا صادقی فسائی معتقد است، تسلط مردان در حوزه ی نظریه پردازی و تولید دانش باعث شده است که زنان از فرایندهای رسمی نظریه پردازی کنار گذاشته شوند، . بنا به این منظور، رسانه های عمومی، نیازمند خانه تکانی در نگاه های کلیشه ای و خودآگاهی جنسیتی خویش دارند . البته بازکاوی نگاه جنسیتی در رسانه ها تنها در حوضه تئوریک و آگاهی فردی کافی نیست، بلکه لازم است این آگاهی جنسیتی و تاثیر نقش نگاه های کلیشه ای به ضرورت و باور درونی و رفتاری همه گیر تبدیل گردد.
در این راستا، توجه و آگاهی به تاثیر جنسیت، در دستور کار رسانه ها ضروریست. در این صورت است که مسئولین رسانه ها و خوانندگان آنها می توانند در بر خورد به نوشته ها و پژوهش ها، از کلیشه ها و پیش داوری جنسیتی دوری کنند. به این مسئله در سوئد در سطوح مختلف توجه شایانی می شود. در این کشور، بسیاری از ادارات و شرکت ها هنگام بررسی در مورد افراد، روی اسم افراد پوشانده می شود تا ،جنسییت، سن، دین، گرایشات جنسی، ملیت و غیره افراد در تصمیم گیری های مسئولین آن امر تاثیر نگذارند.
در پایان ، آنچه این مقاله ی بسیارکوتاه به دنبال آن بود، ایجاد سوال در دیدگاه های جنسیتی وکمک به شکل گیری خودآگاهی جنسیتی در میان رسانه های اجتماعی ایرانی است. امید است که یک پارادایم جدید در برخورد به مقالات و نوشته های نویسندگان مختلف شکل بگیرد. محوریت این نوشته، بر آن است که نشان داده شود که، چگونه پیش داوری ها در ادراکات جنسیتی جاری، باعث ایجاد موقعیت و فرصت های نابرابر و متفاوت در جامعه می شوند.

------------------------
yekta۱٣۴resane.avablog.ir
فصل نامه مطالعات ملی، سال پنجم، ویژه هویت، ص ۲۵۸
iranpress.ir