• این کدام « من» هست که ایران ، با او میتواند، همیشه ازنو، برپا خیزد وهمیشه بــپـایـد؟ این « منی » هست که درهفتخوان آزمایشها، « توتیائی را جُسته و یافته است، که  خرد هرانسانی را، خورشید گونه، یا بسخنی دیگ، ازخودش روشـنـده و، ازخودش بیننده » میسازد. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۱۲ دی ۱٣٨۵ -  ۲ ژانويه ۲۰۰۷

 
روان  ِ رسـتم ، که سیمرغ (= ارتا ) دایه او بوده است ، به بهمن ، پسراسفندیار، که برای گستردن آموزه زرتشت، پس ازبندکشیدن همه خانواده زال، درصددِ نابودکردن ِدخمه رستمست، تا بنیاد ِ سیمرغیان را ازجهان برافکند، چنین میگوید :
 
زمـن بود ، تا بـود ایـران بـپـای
 
بگفتم ، گواهست  یـزدان خـدای
 
این کدام « من» هست که ایران ، با او میتواند، همیشه ازنو، برپا خیزد وهمیشه بــپـایـد؟ این « منی » هست که درهفتخوان آزمایشها، « توتیائی را جُسته و یافته است، که  خرد هرانسانی را، خورشید گونه، یا بسخنی دیگ، ازخودش روشـنـده و، ازخودش بیننده » میسازد.
 
گواه براین سخن نیز، اهورامزدای بهمن  زرتشتی نیست، که برضد چنین خردیست ، بلکه سیمرغ ، یا ارتا، خدای رستم است . این « من » به کسیکه دربرانداختن سیمرغیان ودیگر اندیشان ، حدی برای دشمنی و کینه توزی نمیشناسد، حتا پس ازمرگ خود ، جام جم را هدیه میدهد ، تا با دیدن ِ آن، کینه را تبدیل به مهرکند، و به بینشی راه یابد ، که جانشین « بینش اهورامزدائیش » میگردد .
 
  نام بخشندهِ جام جم به هرانسانی ، یا انگیزنده ِ« خردِِ ازخود روشن » درهرانسانی ، « رُسـتـم= takhma+rao   » است ، که وارونه همه ترجمه های مغشوش ازاین نام ، مانند خودِ واژه « روشـن= cana+ rao ) ، به معنای « تخمیست که ازخود، روشن وسبز » میشود . « روشنی » درفرهنگ ایران ، هرگونه نوری نیست ، بلکه فقط « نوریست که ازهستی خود ِ انسان ، زائیده شود » . این « اصلی که ازخود، روشن میشود » ، سوار بر « رخش» است، که « اصل پیوند دهی و وصال»، و « پیکریابی ِ رنگین کمان وطیف وتنوع » میباشد . رستم ، بخشنده روشنائیست ، که ازتعدد وکثرت و پیوند یابی گوناگونیها و رنگارنگیها، آفریده میشود ، و به هرجا برده میشود . و اینکه هردو، « رستم و رخش » ، درپایان ، باهم ، « به چاه » فرو میافتند ، بیان آنست که هردو نیز جفت با همدیگر ، باز، زائیده خواهند شد ، وباز برای فرشگرد یا نوزائی، همه چشمها وخردها را خورشید گونه خواهند ساخت .
 
« رستم ورخش»،همان فرشگرد، یا باز زائی ِهمیشگی « سمندرازخاکسترش» هست . « چاه ویا غار= مَـر» ، نماد « اصل رستاخیز، یا فرشگرد وباز زائی » بوده است . این « اصل ازخود روشن شدن » ، آموزه ای و مکتب فلسفی تازه ای ، ودینی تازه ای نمیآورد ، بلکه همه چشمها وخردها و دلهای انسانها را ازنو، « ازخودشان ، روشن » میسازد ، تا خود بیاندیشند وبیافرینند .
 
« باززائی = فرشگرد » ، همیشه یاد آوری از چیزیست که جامعه بدان هزاره ها، آبستن بوده است، و درچاه وغارناپیدای هستیش، فرو افتاده ، و با گذشت زمان، فراموش ساخته  شده است . ما به چه آبستنیم ؟ تا آنرا بیاد آوریم ، و ازخود ، بزایانیم ؟ ما به سیمرغ، به اصل فرشگرد ونو شوی ، به رستم ورخش ، به جام جم، آبستنیم . درما ، کاریزی نهفته است که دریای ِ حقیقت ازآن میجوشد .
 
موج دریای حقیقت که زند بر کـُه ِ قاف
 
زان زما جوش برآورد ، که ما کاریزیم ( مولوی )
 
« گرشاسپ نامه » و« شاهنامه » و« بهمن نامه » ، مارا به یاد بُـنی میاندازند که بدان آبستنیم . یاد آوردنی که با سراپای هستی ما، کار دارد، زائیدن ِ خود، از نو میباشد . نام این کاریزدرانسان، فرهنگ است .
 
این خانوادهِ سام ( گرشاسپ ، زال زر، رستم ) هست که بنیاد فرهنگ ایران را برشالوده تصویر ِبهمن (=هومن= برهمن= هخامن= ارکه من) و سیمرغ ( ارتا خوشت+ ارتافروردین+ اشی به ) و سروش گذارده است .  ازاین فرهنگست که ایران، میتواند برپای خود بایستد و پیش برود . در ادبیات ایران، گرشاسپ نامه  اسدی ، و شاهنامه فردوسی، و بهمن نامه ایرانشاه  بن ابی الخیر، گرد سرنوشت « این خانواده » میگردد، که حامل ِ سراندیشه های بنیادین این فرهـنـگـنــد .
 
نخست، جنبش میتراس گرائی( Mithras = مرداس = مهراس )، که درمتون زرتشتی نام « ایزد مهر» بدو داده شده است ، وچهره دیگرش نزد مردم ، همان « ضحاک » میباشد ، جنبشی برضد این فرهنگ سیمرغی بود، ودر مصاف با آن، بالاخره شکست خورد .
 
سپس مزدیسنا که « اهورامزدا پرستی » باشد ، جنبشی بود که برضد این هردو برخاست ، ولی بزودی ، خود را به میتراس گرائی نزدیک ساخت، و با آن آمیخت ، و با اندکی دستکاری که در « میترایشت » کنونی عبارت بندی شده ، برابروهمسان ِ با اهورامزدا ساخته شد ، واز موبدان زرتشتی ، « ایزد مهر » نامیده شد ، تا جایگزین « خدای اصیل ِ مهر» گردد ، که « سیمرغ = ارتا=جانان » بود .
 
باجانشین کردن « میتراس ، خدای پیمان برپایه قربانی خونی » بجای « خدای مهر، که ارتا، یا سیمرغ باشد » ، معنای « مهر » ، واژگونه ساخته شد . نام « مهر» ماند، ولی محتوایش، « عوض » گردید . ازآن پس ، اصطلاح ِ« مهر» ، دو معنای متضاد باهم پیدا کرد .مفهوم « مهر» در آموزه زرتشت ، ازاین پس ، از تصویر این خدا ، معین میشد، و با مفهوم « مهری » که بیان گوهر سیمرغ بود ، فرق کلی داشت.
 
« مهر ِ سیمرغی » ، روند ِ« گیتی شدن ِخودِ سیمرغ »، یا « انسان شدن خود سیمرغ » ، بود، و ازاین رو، واسطه وپیامبرنمیشناخت، چون خودش مستقیما ، گنج در درون هرانسانی میشد . « مهر» درمهریشت که ویژگی « میتراس = مرداس = ایزدِ مهر زرتشتیان » هست ، ازپیمان ( به مفهوم ِ قرار داد = میثاق=عهد ) مشخص میگردد ، که استوار بر« مفهوم ِ بریدگی » است ، وبرضد « مهر» ی است که « امتداد یابی خدا درگیتی ، وهمسرشتی آن دو باهم میبباشد » که  دین خانواده سام بوده است. دین زرتشت ، همانقدر که خودرا با « دین ِ میتراس » نزدیک ساخت ، از فرهنگ سیمرغی دورشد ، و  با دین سیمرغی ، از درجنگ درآمد، و با آن بسختی  گلاویز گردید، وکوشید که آن را به کلی نابود سازد . ولی دین زرتشتی ، بدون پشتیبانی ِ« خانواده سام و زال و رستم » ، نمیتوانست خود را درجامعه ایران بگستراند ودرآن ریشه بدواند . گشتاسب و اسفندیار و بهمن ، با همه تلاشهایشان ، و برغم همه کینه توزیهایشان درجهاد دینی با زال زر و رستم و فرزندان رستم ، دراین کار، کامیاب نشدند ، وبرای سده ها ازصحنه حکومتگری نیز، ناپدید گردیدند، و با بهمن پسراسفندیار، جنبش دینی زرتشت که با سیاست وحکومت وقدرت بشدت، آمیخته شده بود ، خاموش وناپیدا گردید . و داستان « بهمن و هما » درشاهنامه، و دربهمن نامه ، درست بیان « بازگشت حکومت ، از زرتشتیان، به سیمرغیان» است، چون « هما » ، که زن ودختر بهمن ، نامیده میشود ، کسی جزهمان خود ِ سیمرغ نیست . بهمن ، درفرهنگ ایران، نخست درهما (= ماه =چشم آسمان = خرد زاینده ) پدیدارمیشد . بهمن ، اصل ناپیدائی ، وهما ، اصل پیدائی او ، و باهم جفت ویوغ بودند .
 
جنگ خانوداه گشاسپ با خانواده زال و رستم وفرزندانش ، یک جنگ تمام عیار ِ دینی بود . با آموزه زرتشت ، پدیده « جهاد دینی » درجامعه ایران، نخستین بارچهره به خود گرفت ، و بزرگترین فاجعهِ تاریخ ایران گردید . این جنگ ، با جنگ اسفندیاربا رستم ، و سپس جنگهای بهمن با پسران و دختران رستم ، پایان نمی پذیرد . این جنگ ، هزاره ها در تاریخ ایران ، باقی مانده است ، چون اکثریت مردم ایران ، حتا در زمان ورود اعراب و چیرگی اسلام نیز ، سیمرغی بودند ، نه پیروان میتراس ، و نه پیروان زرتشت .  این خدا ، در هرجائی ، نامی دیگر داشت ، چون فرهنگِ روئیده ازملت بود . گبر و مجوس و مغان و خرمدین و به آفریت و ...  همه چهره های گوناگون همین آئین هستند . بهمن نامه ، نمونه ای ازاین جنگهای خونخوارانه و قساوتمندانه دینی است . تنش و کشمکش وتلاش برای سرنگون ساختن ساسانیان ، هیچگاه پایان نپذیرفت. همه قیامها، برضد شاهنشاهی ساسانیان درایران ( کرم هفتواد+ بهرام چوبینه + سوفرا+ مزدک+ سلمان( ماهیار) + رستم فرّخزاد+  .. )، به تلاش سیمرغیان، برای برانداختن حکومت متعصب و تنگ اندیش ِزرتشتی بازمیگردد، و درپایان ، همین سیمرغیان بودند ، که راه براندازی ِ ساسانیان را هموارکردند، و برعکس خواست قلبی ِ خود ، گرفتارعربان شدند، که آنها را درآغاز، بسیارنا چیزمیشمردند  .
 
زرتشتیان درگلاویزی با فرهنگ سیمرغی ، همه جشن های سیمرغی را که درآغاز،  برضد همه آنها بوده اند( نوروز، سده ، مهرگان ، گاهنبارها ...... ) ، با حذف معنا و محتوای اصلیشان ، درشکل خشک آداب و رسوم توخالی ، با معانی بسیارسطحی، پذیرفـتـنـد . ازاین رو، زنده کردن این جشن ها ، بدون محتوای اصلیشان، که برضد الهیات زرتشتی است، کارساز نیست .  امروزه زرتشتیگری ، در واقع ، چیزی جز فرهنگ سیمرغی ، منهای« گوهر اصیل ِ سیمرغ ومنشش » ، نیست . رد پای ِ روند این تحول را میتوان دربهمن نامه دید .  به همین علت ، « فلسفه جشن، که فلسفه زندگی ، و بنیاد فرهنگ سیمرغی » بوده است ، ازهمه این جشن ها، زدوده شده است .
 
این سه جنبش( سیمرغیان + میتراس گرایان+ مزدیسنان ) درکنارهم ، هرچند مخالف باهم ، هزاره ها درایران ، پیروان خود را داشته اند . این جنبشها ، جنبشهای « پشت سرهمدیگر» درتاریخ نبوده اند که یکی برود و دیگری بیاید . با ورود اعراب، و پایان یافتن « حکومت زرتشتی » ، زرتشتیان ، به درون جامعه خود ، خزیدند  وازجامعه اسلامی ، خود را واپس کشیدند، و در« ساختن فرهنگ نوین ایران » شرکت نکردند . بدین سان ، آثار دینی و تئولوژیکی خود را، بخوبی نگاهداشتند که اکنون، ارزش فراوان برای ما دارد . ولی سیمرغیان ( گبرها ، جوانمردان ، عیارها ، رندها ، صعلوکها ، خرّمدین ها ، مزدکی ها .... ) ، دیدی بسیار گشوده از « دین » داشتند .  اندیشه بنیادی آنها در تصویرشان در پیوند « بهمن و هما ، که همان سیمرغ باشد » ، یا « بهمن وماه » عبارت بندی میشد .  مفهوم ِ « بهمن= هومن = هخامن= براهمن » برای آنها ، بکلی با مفهوم زرتشتیان از « بهمن » فرق داشت . برای آنها ، هومن یا هخامن ، که بُن ِ کل هستی است ، نا دیدنی و ناگرفتنی است ، ولی کشش گوهری،  به « صورت پذیری ، عبارت پذیری، ودیدنی شدن » دارد ، و ازصورتیابی درصور گوناگون ، خوشش میآید . ولی برغم صورت پذیری ، درهیچ صورتی و عبارتی و کلمه ای خودرا تثبیت و سفت ومنجمد نمیکند .  با این سراندیشه بود که به سراغ شریعت اسلام رفتند، وکوشیدند  فرهنگ اصیل ایران را ، از درون اصطلاحات وعبارات وتصاویر قرآنی ، استخراج کنند . 
 
بهترآن باشد که سـرّ دلبران       گفته آید در حدیث دیگران
 
از این دید گاه ، به « حقیقت » ، که سرّ، یا سریره (= نام سیمرغ وبهرام = بهمن )  هرجانیست ، میتوان هرلحظه ، جامه ای دیگر پوشانید . آنچه که سپس ، معنویات و روحانیات اسلام ، نامیده شد ، چیزی جز این « جاسازی فرهنگ سیمرغی، در مفاهیم و اصطلاحات وتصاویر ِ اسلامی » نبوده و نیست . « بهمن » ، درفرهنگ سام وزال زر، آن خردی بود که « بُن آفریننده» و« پیوند دهنده » جهان ، و « اصل میان » شمرده میشد، که سپس درعرفان، « عشق ودل » نامیده شد . این عشق (۱- اشی به ashivanhu ، ۲ - اشه= ارتا ،٣  - فروردین= ارتافرورد ، سه چهره سیمرغ بودند) که اصل پیوند دادنست ، اصل آفریننده جهانست . این « بهمن زال زری » ، در گرشاسپ نامه و شاهنامه ودرغزلی از حافظ ، شکل « برهمن » بخود گرفته است . هنوز دراردو، به برهمن ، بهمن گفته میشود .  باز زائی، یا« فرشگرد فرهنگ و حکومت وهنر و اندیشه درایران » ، دربازگشت به « آموزه زرتشت » ، ممکن نخواهد شد .  باززائی یا « فرشگرد» فرهنگ ایران ، درباززائی سیمرغ، یا هما، یا عنقا، یا جانان ، یا ایرج و سیاوش وزال زرو « رستم » است، که جام جم زیرسرش هست » ، ممکن میگردد . این نوشتار، نخستین حلقه ، از زنجیره ای از بررسیهائیست که پیاپی منتشر خواهد شد، تا راه را برای فرشگرد، یا باز زائی فرهنگ اصیل ایران  بگشاید، که بنیاد نواندیشی و جهان آرائی خواهد شد . « فرهنگ » ، که دراصل، نام کاریز میباشد ، نام خود سیمرغست . او کاریزیست که دهانه هایش در همه خردها و دلها و چشمها وجانها ، بازمیشود . اوست که تحول به همه خردها و جانها می یابد ، وازهرخردی و جانی ، به گونه ای دیگر، میجوشد و میزهد .
 
منوچهرجمالی
 
۲٨ دسامبر ۲۰۰۶