• زینب می گوید خِفت گیری و تجاوز، مهم ترین مشکل زنان کارگری است که زباله جمع کن هستند. آنها یک معضل اساسی دیگر هم دارند؛ خرید زباله ها به کمترین قیمت: «چون شهرداری از زن ها مستقیما زباله نمی خره، ما مجبوریم بفروشیم به ضایعاتیا، اونام آن قدر ازش میزنن که هیچی تهش نمیمونه، ضایعاتی ها، همان واسطه های شهرداری هستند، ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲۲ مهر ۱٣۹۵ -  ۱٣ اکتبر ۲۰۱۶

وقایع اتفاقیه: بوی تند زباله ها که از خانه متروکه بیرون می زند، زن دستمال سیاه دور گردنش را بیشتر به دهانش نزدیک می کند که بوی تعفن حالش را به هم نزند. کیسه زباله را بعد از اندکی چانه زدن تحویل سرکارگر می دهد و منتظر دستمزدش می ماند. صدای بلند پیرمرد ضایعاتی در کوچه می پیچد: «جنس میخوای یا پول؟». معتاد نیستم خرجیمو درمیارم پولشو بده برم... اینجا دروازه غار است؛ قلب تپنده آسیب های اجتماعی شهر تهران. شب ها گذر هیچ رهگذر بالانشینی به این حوالی نمی افتد. خاموشی، ویژگی هولناک بسیاری از خیابان های این منطقه است. انگار قرار نیست روشنایی، چهره عریان واقعیت را نشانتان دهد. اگر صدای هلهله و شادی کولی ها نباشد که آخرشب ها دور هم جمع می شوند، می زنند و می رقصند، حتی صدایی هم از این حوالی شنیده نمی شود. از حلقه های 20 تا 30 نفره در حال استعمال مواد در حاشیه پیاده روها که عبور کنید، در کوچه پس کوچه ها به مردمانی برمیخورید که نانشان را در سطل های زباله جست وجو می کنند.
گاهی خوب که نگاه کنید، زنی سرش را از میان سطل زباله بیرون می کشد و نگاهش را از شما می دزدد. مردم محلی می گویند در این سال ها تعداد زنان زباله گرد بیشتر از قبل شده است. بیکاری، فقر و اعتیاد، عمده ترین دلایل زیادشدن تعداد زنان زباله گرد در مناطق جنوبی شهر تهران است. اگر حقوق شهروندی برای طبقه متوسط و بالاتر با شعارهایی چون عدالت جنسیتی، حق دسترسی به کار و مزد برابر، حق برخورداری از آزادی های فردی و هرچیزی شبیه به آن تعریف می شود، اینجا فقر بدون هیچ گونه تفکیک جنسیتی بین همه قسمت می شود.

روایت اول: شب، همیشه خارجی، دروازه غار

«یه ون غذا آوردن، به همه مون میرسه بدویین»... گروهی داخل یک کوچه نشسته اند و مشغول استعمال مواد هستند. یک زن که ظاهر مردانه ای هم دارد با یک چرخ دستی نیمه خالی از بطری نوشابه و آب معدنی کنار ضایعاتی ایستاده و صدای مردی که می گوید بیا برویم غذای نذری بگیریم را می شنود اما انگار توان تکان دادن خودش را ندارد. سیگار برای بار دوم از روی لبش می افتد: «زیر پامون علف سبز شد حالا اگه خالی کرد این بی صاحابو».
به زمین و زمان فحش می داد. حوصله حرف زدن با هیچ کس را نداشت و چهره تکیده اش، سن و سالش را مخفی کرده بود. شاید 47، 48 ساله شاید هم 10سال کمتر: «حالا اومدی از وضع ما گزارش بگیری که چی بشه. تو میخوای بنویسی، فیلمم بگیرن میگن مگه تهران از این جور آدم ها هم داره؟» این را با صدای بلند خطاب به ما که از داخل ماشین پیشنهاد مصاحبه می دهیم، می گوید. یک دفعه ماشین گشت وارد کوچه می شود و همه پراکنده می شوند. چرخ دستی می ماند کنار ضایعاتی اما زینب را دو، سه کوچه آن طرف تر پیدا می کنیم. می نشیند روی جدول کنار خیابان و بعد از اصرارهای پیاپی از سختی های کارش برایمان می گوید: «شهرداری که روزا نمیذاره کار کنیم، ببینن داریم زباله جمع میکنیم از دستمون میگیرن خالی میکنن تو ماشینای بازیافت. اینم از شبا...
آنچه بیشتر زنان زباله گرد از آن گله می کنند، نحوه برخورد مأموران بازیافت با افرادی است که به صورت غیررسمی زباله ها را تفکیک و به مراکز دپوی زباله تحویل می دهند: «شهرداری میگه آشغال مال ماست شما حق زباله جمع کردن ندارین... زباله جمع نکنیم، دستفروشی نکنیم پس دیگه چه جوری شکممونو سیر کنیم؟» زیر لب می گوید: «انگار سطل آشغالم تو این مملکت صاحاب داره.»
زینب می گوید کار زباله جمع کنی برای زن ها و بچه ها خطرناک است. خِفت گیری و تجاوز، مهم ترین مشکل زنان کارگری است که زباله جمع کن هستند. آنها یک معضل اساسی دیگر هم دارند؛ خرید زباله ها به کمترین قیمت: «چون شهرداری از زن ها مستقیما زباله نمی خره، ما مجبوریم بفروشیم به ضایعاتیا، اونام آن قدر ازش میزنن که هیچی تهش نمیمونه، واسه یه کیلو آلومینیوم، هزار تا دو هزار تومن میدن. همینم اگه مردا بهمون نگفته بودن کمتر باهامون حساب می کردن.»
او اضافه می کند که ضایعاتی ها که به گفته او در نهایت همان واسطه های شهرداری هستند، آنها را تشویق می کنند که اگر می خواهند درآمد بهتری از این کار داشته باشند، به مکان های بالای شهر بروند و جنس بهتری جمع کنند. زینب به بعضی از مکان هایی که خودش برای جمع کردن زباله به آنها مراجعه می کند، اشاره می کند و می گوید: «از لویزان به بالا جاهای خوبین و آخرای تهرانپارس که دپوی زباله است؛ اینا جاهاییه که همه جور زباله ای پیدا میشه.»
به گفته او، بیشتر کارگرانی که زباله جمع کنی را به عنوان کار روزمزدی انتخاب کرده اند درواقع ابزاری ارزان برای واسطه های خرید زباله هستند. دراین میان، وضعیت زنان و کودکانی که بی هیچ حمایتی به دلیل فقر و نداری سر از سطل های زباله درمی آورند به مراتب وخیم تر است.
زینب می گوید: «شبا حول و حوش ساعت هفت و هشت که میشه سمت سه راه آذری و فرحزاد و پارک شهر پر زباله گرده که یا معتادن یا از زور نداری به این کار رو آوردن. وگرنه کی دوست داره هر شب با بوی گند زباله برگرده خونه اش یا مثل ما هرشب پیش بچه های شلتر (خوابگاه های نگهداری زنان آسیب پذیر) سوژه خنده بشه.»
زینب به مشکلاتی که درپی معاملات ضایعات در کمین زنان و کودکان قرار دارد، اشاره می کند و می گوید: «خیلی کم میخرن. خیلی وقتا سر زن ها و بچه ها رو کلاه می ذارن یا اگه بفهمن معتادی، چیزای دیگه ازت میخوان تا به قیمت بخرن. تازه اگه فرق زباله ها رو ندونی، زیر قیمت واقعیش ازت میخرن.»
از او می پرسم ضایعاتی ها معمولا چه زباله هایی را بیشتر می خرند و می گوید: «همه جور زباله ای میخرن؛ از آهن، مس، بطری و قوطی نوشابه تا ضایعات بیمارستانی. اینا هرکدوم یه قیمتی دارن.»
پارک شهر، شوش، دروازه غار، مولوی، سه راه آذری، فرحزاد، پارک لویزان، اینها فقط برخی از مناطق شهر تهران هستند که در آنها علاوه بر کودکان و مردان، شاید گاهی با زنان زباله گرد هم مواجه شوید. زرد زخم، تاول های پوستی و سایر حساسیت هایی که از راه تماس مستقیم دست با اشیای آلوده به انسان منتقل می شود در کمین تمام زباله گردهاست.
اگرچه همچنان مردان و کودکان با اختلاف زیادی اصلی ترین کارگران زباله جمع کن مراکز رسمی و غیررسمی هستند، بااین حال از صحبت های زنان زباله جمع کن چنین برمی آید که مقصد فروش زباله های آنها عمدتا مراکز غیررسمی است. زن ها معمولا شب ها حوالی 10،9 شب به سمت مراکز غیررسمی بازیافت (خانه های متروکی که مرکز دپوی زباله هستند) حرکت می کنند و زباله هایشان را برای فروش به افرادی که به آنها سرکارگر می گویند، تحویل می دهند. زباله گردها معمولا به این مراکز، ضایعاتی می گویند.

روایت دوم: روز، همیشه خارجی، شوش خیابان فدائیان اسلام

تا کمر خم شده داخل سطل آهنی زباله و یک به یک پلاستیک های سیاه را بیرون می آورد. ساعت حالا دیگر حوالی پنج بعدازظهر است. روی دهانش یک پارچه سیاه بسته که بوی تعفن زباله ها اذیتش نکند. دست هایش بدون دستکش لابه لای زباله ها دنبال «یه چیز به دردبخور» برای جمع کردن می گردد. به محض بازکردن یکی از کیسه ها می گوید: «توی اینا پر از قوطی و شیشه است، چند سال پیش یکی از همینا دستمو تا نزدیک مچ برید، کلی مصیبت کشیدم تا زخمه بسته شد.» می پرسم چرا دستکش دستت نمی کنی؟ جواب می دهد: دستکش داشتم، بچه ها ازم دزدیدن.
اینها گفته های شهلاست، زن زباله گردی که حالا سه سال است به جمع زباله جمـــع کن ها پیوسته. «از ســـر شـــب تا حول وحوش ساعت 12-11:30 شب کار می کنم. فرقی نمی کنه همه جا میرم. از شوش و مولوی تا اون بالاها. هرچی بری بالاتر سمت شمرون و اونورا آشغال ها به دردبخورتر میشن. چندبار تا حالا شده سمت قیطریه رفتم، قاطی آشغالا، طلا، آینه و شمعدون پیدا کردم. حالا نمیگم همیشه اینجوریه ولی فلز، قوطی، آهن و همه چی بهتر از پایین شهره. خانم، بالاشهری ها آشغالاشونم با پایین فرق میکنه.»
شهلا 52 ساله و دارای سابقه سوءمصرف مواد است. می گوید صبح ها تا عصر توان کارکردن ندارد. «تا وقتی خودتو نسازی، نمی تونی کار کنی. وقتی نشئه میشم، گرم کار میشم. نه من بلکه بچه های دیگه ام که این سمتا کار می کنن همینجورین». برای زنی هم سن و سال او سخت است هر روز با یک هیکل نحیف و لاغر که راه رفتن عادی اش به زور است، کاری به سختی زباله جمع کنی را انجام دهد.
شهلا می گوید، گاهی تحویل زباله ها به نیمه های شب هم کشیده می شود. «بستگی به این داره چقدر نیاز داشته باشی. هرچی بیشتر جمع کنی پولش بیشتره.» به گفته او، همه زنانی که از این راه امرارمعاش می کنند، دارای سوءمصرف مواد نیستند. «ما که هرچی درمیاریم خرج جنسمون می کنیم ولی بعضیا از زور نداری میان سراغ این کار.»

او می گوید زنی را می شناسد که پیش در و همسایه آبرویی دارد و فقط برای تأمین مخارج زندگی اش همراه پسرش زباله گردی می کند و از راه فروش زباله های بازیافتی روزگارش را به سختی می گذراند. در حین گپ زدن های ما آن طرف خیابان بین زباله جمع کن ها دعوا شده است. شهلا می گوید: «ببین سر دوزار چه بلایی سرهم میارن اینجا، بعضی وقتا از این اتفاقا هم می افته ولی من تا حالا واسه پول دعوا نکردم خدا روزی رسونه! ... از او می پرسم زباله ها را به چه کسانی می فروشند؟ دوستش فرشته را صدا می زند و می گوید: «امشب من نمیام سمت بالا، خودتون برید.» بعد رویش را به من می کند، سیگاری از جیبش درمی آورد و می گوید: «زباله ها رو اول باید جدا کنیم. قوطی، فلز، آهن و شیشه هرکدوم نرخ جدا دارن. بعد آخر شب می بریمشون پیش این ضایعاتی ها. اونجا خیلی کم با ما حساب می کنن. راستش من قبلا راه و چاه کار و نمی دونستم. کلا از زن ها خوب نمیخرن، چون واسطه ها فکر می کنن راحت تر میشه سر زن ها کلاه گذاشت.»
پولی که بابت هر کیلو زباله به این افراد پرداخت می شود. رقمی حدود هزار تا دوهزار تومان است. فرشته، یکی دیگر از زنان زباله گرد دروازه غار می گوید: «گاهی به جای پول به بچه ها جنس میدن. مثلا میگن شیشه میخوای بدم. من که الان دیگه مواد نمی زنم میگم پولشو بده ولی آن قدر ازش می زنه که هیچی گیرم نمیاد.»
فرشته، زنی 50 ساله است که چند سال بیشتر از شهلا در کار زباله جمع کنی بوده است. او حدود 15 سال پیش از همسرش جدا شده و از دو فرزندش هم خبری ندارد. «بعد از طلاقم معتاد شدم. اول حشیش و بعد هروئین اما الان دیگه یک سالی میشه پاکم. به خاطر خرجیم کار می کنم.» می گوید زن های این منطقه را حتی برای کار در خانه ها هم قبول نمی کنند و آنها مجبورند برای تأمین مخارجشان کارهای مختلفی مانند زباله جمع کنی انجام دهند. از او درباره تنوع آدم هایی که زباله جمع می کنند، می پرسم، می گوید: «همه جوره اش هست. بچه، زن و مرد. اوایل تعداد زن هایی که این کار رو انجام می دادن کمتر بود. بعدش بیشتر شدن. خیلی کار سختیه. همه دوام نمیارن.
بعضیا خونوادگی کار می کنن. یعنی شوهر معتاده به خاطر همین زن و بچه شو میاره توی کار...» فرشته درباره اینکه چطور شد زباله جمع کنی را به عنوان منبع درآمدش انتخاب کرد، می گوید: «شناسنامه ام را دزدیدن گفتم هرجا بخوام برم دنبال کار بگردم باید مدرک شناسایی داشته باشم. پول که نداشتم. یکی از دوستام تو خوابگاه گفت بیا زباله جمع کن.»
فرشته سراغ سطل زباله ای که آن طرف خیابان است، می رود و در حین زیرورو کردن زباله ها رو به ما می گوید: «محرم که بیاد، ظرفای آلومینیومی رو خوب میخرن. مچاله شون می کنم توی این کیسه ها. اینجوری زیاد زباله جمع می کنم. آن قدر بریز و بپاش میشه که نگو و نپرس. بالاخره خدا روزی رسونه. فقط تورو خدا به مردم بگین قاطی آشغالا شیشه خورده نریزن. بچه ها دستکش ندارن... .

                                       زباله‌گردی زنان، واقعیتی انکارناپذیر

لیلا ارشد، مددکار اجتماعی و فعال مدنی: آسیب‌های اجتماعی معمولا در بستری به وجود می‌آیند که نوعی نابرابری در تقسیم عادلانه منابع صورت گرفته باشد. در جامعه‌ای چون جامعه ما که امروزه با آسیب‌های اجتماعی مختلفی روبه‌رو است، زمینه‌سازی برای مقابله با آسیب‌های مختلف اجتماعی یک امر ضروری است.
فقر و گسترش اعتیاد، تبعات بسیاری به همراه دارد که خاصیت این آسیب‌هاست اما با مدیریت بحران می‌توان تا حدودی از وخیم‌تر‌شدن آن جلوگیری کرد. باید توجه کنیم افرادی که در زمره آسیب‌پذیرترین گروهای اجتماعی هستند، اگر درگیر مسئله‌ای مانند اعتیاد یا فقر شدید شوند، ممکن است به هر کاری دست بزنند تا بتوانند هزینه‌های خود را تأمین کنند. زنان آسیب‌پذیر به‌دلیل اینکه از لحاظ قدرت بدنی با مردان تفاوت‌هایی دارند، بیشتر از دیگران در معرض انواع خطرها هستند.
این خطرها برای زنانی که اقدام به زباله‌گردی می‌کنند، به مراتب بیشتر است. این زنان خیلی اوقات از جانب مردان مورد تعرضات جنسی، فیزیکی و روانی قرار می‌گیرند. گاهی می‌شنویم که زباله‌های این افراد به زور از آنها گرفته می‌شود یا زباله‌ها را به قیمت پایین از آنها می‌خرند. همه این مسائل نشان‌دهنده عمق آسیب‌پذیری این افراد است. چیزی که وجود دارد و ما نمی‌توانیم کتمان کنیم، این است که درحال‌حاضر گروهی از زنانی که دارای مشکلاتی چون فقر و اعتیاد هستند، به کار زباله‌گردی روی آورده‌اند؛ بااین‌حال به‌دلیل جنسیتشان، محدودیت‌های زیادی را برای انجام این کار دارند. کارگزاران بازیافت و پیمانکاران عمدتا زنان را در زمره زباله‌گردها به حساب نمی‌آورند و خود این مسئله باعث می‌شود که این افراد از دسته کارگران رسمی خارج و به سوی مراکز غیررسمی کشیده شوند.
پذیرفته‌نشدن زنان توسط این پیمانکاران به‌عنوان کارگران زباله‌گرد، باعث می‌شود از امکان دسترسی به وسایل بهداشتی که لازمه این کار است، محروم بمانند. دستکش جمع‌آوری زباله، لباس و کفش مناسب عمده‌ترین نیاز‌های این افراد است. خطر فرورفتن سرنگ‌هایی که در سطح شهر ریخته شده است، احتمال انتقال انواع ویروس‌ها را در بین اینها بیشتر می‌کند. بسیاری از این افراد در حین زباله‌گردی در شب مورد تعرض قرار می‌گیرند که در این زمان اگر بدون محافظ باشند، احتمال انتقال ویروس اچ‌آی‌وی و هپاتیت به مراتب جدی‌تر از قبل می‌شود؛ بنابراین باید امکانات لازم برای حمایت از این افراد فراهم شود.
زنان زباله‌گرد به‌دلیل مسائل فیزیکی و جنسیتشان در معرض مشکلات بیشتری نیز هستند. ناتوانی در تفکیک زباله‌ها و آشنا‌نبودن با فضای کار باعث می‌شود در بسیاری از مواقع زباله جمع‌آوری‌شده توسط آنها به کمترین قیمتاز سوی واسطه‌ها خریداری شود.
راه‌ چاره این است که وقتی نمی‌توانیم شرایط را برای زندگی افراد مساعد کنیم، انتخاب اجباری آنها که زباله‌گردی است را بپذیریم و شغل این افراد را به رسمیت بشماریم. کارت درمان از نیازهای اصلی و ضروری این افراد است، زیرا بیشتر این افراد به دلایل متفاوتی شناسنامه ندارند و وجود کارت درمان باعث می‌شود که اگر اتفاقی برایشان افتاد، به مراکز درمانی مراجعه کنند و از خدمات درمانی استفاده کنند.
دادن دفترچه درمانی به این افراد، یکی از ضروری‌ترین اقداماتی است که می‌تواند تا حدود زیادی در مواقع بحران به کمک این افراد بیاید و از وخیم‌ترشدن بسیاری از عفونت‌ها و بیماری‌هایی که در کمین این افراد قرار دارد، جلوگیری کند. بسیاری از این کمک‌ها از طریق سازمان‌های مردم‌نهادی که در حوزه آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، به این افراد ارائه می‌شود اما واقعیت این است که این امکانات و حمایت‌ها بسیار محدود است.
ما به‌عنوان«NGO»‌هایی که در حوزه آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کنیم، گاه با فردی مواجه می‌شویم که با زخم‌های عمیقی به مراکز ما مراجعه می‌کنند و به‌دلیل اینکه هویتی ندارند، نمی‌توانند به بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی مراجعه کنند؛ درنتیجه این زخم عمیق‌تر شده و به مراحل بدتری می‌رسد. آموزش خود‌مراقبتی، اولین کاری است که باید درباره این افراد صورت بگیرد.
استفاده از راه‌هایی که آسیب کمتری ببینند؛ مثلا اگر لازم است این کار را انجام دهند، به آنها آموزش داده شود که در مکان‌هایی که دارای تیر چراغ‌برق است، اقدام به زباله جمع‌کنی کنند تا به این شکل از خطرهای انجام این کار برای زنان کاسته شود. یکی از مشکلات عمده‌ای که معمولا سازمان‌ها و نهادهای مدنی با آن درگیرند، این است که این افراد تحت پوشش بیمه‌های درمانی قرار نگرفته‌اند؛ بنابراین وقتی مشکلی برایشان پیش می‌آید، به‌دلیل بالا‌بودن هزینه‌های درمان معمولا به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند یا اگر مراجعه کنند، پذیرفته نمی‌شوند؛ بنابراین صدور کارت درمان برای این افراد می‌تواند تا حدود زیادی مسائل درمانی آنها را بهبود ببخشد.
مسئله‌ای دیگر هم که نباید فراموش شود، تأکید بر به رسمیت شناختن شغل این افراد است. متأسفانه حتی معرفی این افراد توسط ما به شهرداری‌ها نمی‌تواند تأثیری در وضعیت آنها داشته باشد؛ چون ضوابط کار پیمانکاران این است که با زنان زباله‌گرد کار نکنند. تا زمانی که نهادها و ارگان‌های مسئول در موضوع بازیافت، کار زنان زباله‌گرد را جدی نگیرند، نمی‌توان به بهبود وضعیت این زنان امید داشت.