• هم اکنون به لحاظ مناقشات سیاسی که در بین جناح های عراقی و قدرت های منطقه یی حول چگونگی آزادسازی موصل جریان دارد وضعیت بسیار فراتر از نبرد با داعش و پاکسازی مناطق تصرفی از وجود این گروه تروریستی رفته است. سوال بزرگ و بدون جوابی که هم اکنون وجود دارد موقعیت موصل و به تبع شمال عراق در فردای شکست داعش می باشد که در استراتژی هر کدام از بازیگران داخلی و خارجی جنگ عراق اهداف متفاوت و بعضا متناقضی را به تصویر می کشد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲ آبان ۱٣۹۵ -  ۲٣ اکتبر ۲۰۱۶

 بی ثباتی در منطقه خاورمیانه و به خصوص در سوریه و عراق که به نوعی درگیر یک جنگ نیابتی در سطح منطقه یی و بین المللی می باشند، فراتر از وضعیت نابسامان داخلی این کشور موجب یک "آنارشی" در روابط کشورهای همسایه شده است. وضعیت بحرانی این منطقه به دلیل پیچیدگی روابط بین دولی و اهداف متفاوت و بعضا متناقض قدرت های منطقه یی شرایطی را ایجاد کرده است که نه تنها به راه حل سیاسی "بحران" کمک نمی کند که خود نیز موتورمحرکه تشدید تنش ها خواهد شد. عراق به عنوان کشوری که از سال ۲۰۰٣ میلادی مورد تهاجم همه جانبه آمریکا و متحدین منطقه یی – بین المللی آن قرار گرفت از همان روز تا به امروز هرگز روی آرامش را به خود ندیده است. حمله به عراق "مادر" تمام تنش ها و بحران های بعدی را فراهم کرد که در چارچوب نظم بخشی به خاورمیانه نوین انجام گرفت و ظاهرا به دلیل همین تضاد منافع بازیگران پایانی برای آن متصور نخواهد بود. هر چند که از همان سال ۲۰۰٣ عراق به شدت درگیر جنگ های فرقه یی و ظهور گروه های تروریستی بوده است ولی امروز این نوع از تروریسم بنیادگرای اسلامی در قالب مدل های "القاعده" و گروه "داعش" از مرحله عملیات های تروریستی به مرحله جدید کسب "قلمرو سرزمینی" برای این چنین پدیده های بی ثبات کننده تبدیل شده است که به طور مشخص نقشه جغرافیای آن از "رقه" در سوریه تا "موصل" در عراق ترسیم می شود.                                                                              
هجوم داعش به موصل با حرکت تقریبی یک کاروان نظامی شامل بیش از ۷۰۰ زره پوش و ماشین های سبک مجهز به تیربار های سنگین به همراهی یک پیاده نظام چند هزار نفره از عمق خاک سوریه شبانه به سوی موصل روانه شد و صبحگاهان دومین شهر مهم و پرجمعیت عراق را به تصرف خود در آورد. این موفقیت جنگی داعش بیش از آنچه حاصل نبوغ نظامی مهاجمان تروریست بوده باشد وابسته به حمایت های پیدا و پنهان قدرت های جهانی و منطقه یی از یک طرف و خیانت بخشی از فرماندهی ارتش عراق از طرف دیگر بود. نکته مهم و قابل تعمق در خصوص تصرف بدون دردسر موصل توسط گروه داعش در این است که این کاروان بزرگ جنگی در نزدیک به ۱۲ ساعتی که از رقه به سوی موصل در حرکت بود با هیچ مقاومت زمینی و بازدارندگی هوایی مواجهه نشد. در حالی که از همان سال ۲۰۰٣ تمام حریم هوایی عراق به شدت زیر ذره بین رادارهای آمریکا و پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بود و امکان نداشت که این تحرک بزرگ نظامی بر روی زمین از دید رادارهای فوق پنهان مانده باشد. به همان نسبت که رسیدن این کاروان نظامی بزرگ به موصل هنوز به عنوان یک معما در بین تحلیلگران متکی به گزارشات منابع غربی مورد بحث قرار می گیرد اما حداقل در مورد استقبال بخش اصلی جمعیت شهری موصل از ورود مهاجمان داعشی، جای شک و تردیدی باقی نمانده است. موصل به عنوان بزرگترین شهر سنی نشین عراق و موطن بخش اصلی نظام فرماندهی و بدنه ارتش بعثی عراق که تحت سیاست بعث زدایی "پل برمر" اولین حاکم آمریکایی منسوب برای عراق از کار اخراج شده بودند و در دوران نخست وزیری "نوری المالکی" از تمامی حقوق اولیه خود محروم گردیدند، چندان غیر منتظره نبود که از دشمنان دولت حاکم بر بغداد استقبال کنند.هم اکنون حدود یک سال است که ائتلاف به رهبری آمریکا، دولت عراق و بخش اقلیم خودمختار کردستان در شمال این کشور از آزادسازی موصل حرف می زنند و بارها برنامه تصرف این شهر به دلایل کاملا سیاسی به عقب انداخته شده و امروز به خاطر تحولات در جبهه حلب سوریه در اولویت ائتلاف آمریکایی قرار گرفته است.   
موضوع پیچیده آزادسازی موصل یک پیوند بنیادین با منازعات فرقه یی این کشور و چانه زنی حول تغییر در مناسبات قدرت در بغداد دارد که تا به امروز نه تنها هیچ پیشرفتی نداشته است که هر از گاه یک عامل مختل کننده جدید نیز بر مجموع این معضلات افزوده می شود. در طول چند ماه اخیر بحث حضور نظامی ارتش ترکیه در شمال عراق و منطقه "بعشیقه" که بدون اجازه دولت قانونی عراق انجام گرفته است به تنش خطرناکی در روابط بین دو کشور و به تبع تضادهای فرقه یی بین سنی های عرب، ترکمن، کرد عراق و اکثریت شیعه حاکم بر بغداد از یک طرف و از طرف دیگر بین بغداد و اربیل منجر شده است. به تبع این دسته بندی نژادی، مذهبی و سیاسی در داخل عراق، نیروهای بیرونی از جمله قدرت های منطقه یی و بین المللی نیز اهداف متناقض خود را در عرصه بحران عراق دنبال می کنند. طبق حقوق بین الملل و رعایت اصل مصونیت قلمرو ارضی یک دولت مستقل در معاهدات بین المللی حضور نظامی یک کشور ثالث در قلمرو حکومتی یک دولت مستقل یا باید از طریق اجازه رسمی همان دولت قانونی یا مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد انجام گیرد. خارج از این دو قاعده حقوقی تنها در صورتی قوای نظامی یک کشور می توانند وارد قلمرو ارضی کشور دیگر شوند که یا مورد تهاجم واقع شده باشند یا اینکه دلایل محکمی دال بر وجود تهدید عینی در خاک اشغالی موجود باشد که تازه در این صورت هم باید بعد از وارد کردن ضربه بازدارنده قوای مهاجم به پشت مرزهای بین المللی عقب نشینی کنند. این ادعای دولت آنکارا دال بر دعوت رسمی اقلیم خودمختار از آنان برای حضور در عراق نیز به لحاظ حقوق بین الملل مشروعیت حقوقی نخواهد داشت چرا که اقلیم و رهبران حاکم در اربیل قدرت مستقل در سیاست خارجی ندارد و باید تابع اراده دولت مرکزی بغداد باشند.                  
درخواست رسمی دولت عراق برای خروج نیروهای نظامی ترکیه از پایگاه بعشیقه که حدود دو هزار تن نظامی کادر و مستشار آموزش نظامی برآورد می شود هم اکنون به سطح یک تنش بزرگ در روابط بین دو کشور تبدیل شده است. در خواست دولت بغداد در چارچوب معیارهای حقوق بین الملل و متکی بر اصل استقلال ارضی کشور انجام گرفته است اما به نظر می رسد که دولت ترکیه و شخص "رجب طیب اردوغان" در چارچوب اهداف دخالتگرانه و قلدری سیاسی نه تنها به حقوق بین المللی عراق احترام نمی گذارند که حتی با طرح بهانه دفاع از وضعیت "دمگرافی" منطقه موصل به صورت علنی سعی در دامن زدن به منازعات فرقه یی در این کشور را دارند. زبان زورگویانه و غیردیپلماتیک اردوغان در جواب درخواست بغداد از چنان منطقی پیروی می کند که تخلف آشکار در حوزه حقوق بین المللی است. چنانچه در روز سه شنبه ۱۱ اکتبر اردوغان در جواب درخواست دولت عراق در یک تجمع حزبی در قونیه به صراحت خطاب به "حیدر عبادی" نخست وزیر عراق ضمن مخالفت با این درخواست می گوید "حد خودت را بدان...تو در سطح من نیستی....ارتش جمهوری ترکیه در موقعیتی نیست که از تو دستور بگیرد، باید درک کنی که ما کاری را که بخواهیم می‌کنیم". این اظهارات خشم آلود و قلدرموابانه اردوغان بلافاصله با عکس العمل عبادی مواجهه گردید و وی در یک توئیت نیش دار خطاب به پاشای عثمانی گفته است "ما کشورمان را با تکیه بر عزم نیروهای خود آزاد خواهیم کرد و نه با تماس تلفنی ویدیویی" که به نوعی اشاره به کودتای نظامی اخیر ترکیه بود.                                             
در حالی که قوانین بین المللی در این خصوص از شفافیت کاملی برخوردار است دولت حیدر عبادی نیز به صورت رسمی نسبت به نقض حاکمیت ارضی خود توسط ترکیه به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت کرده است. هم اکنون با طرح شکایت عراق در شورای امنیت و اذعان مقامات رسمی آمریکایی مبنی بر اینکه ترکیه بخشی از ائتلاف جنگی برای آزادسازی موصل نخواهد بود هیچ توجیه فراحقوقی حول یک توافق سیاسی در چارچوب یک ائتلاف منطقه یی یا بین المللی حتی برای مشروعیت نسبی این اقدام ترکیه نیز وجود ندارد. دولت اردوغان دقیقا همان اهدافی را در عراق دنبال می کند که قبل از آن در توجیه ورود نیروهای نظامی خود به خاک سوریه دنبال می کرد و در هر دو مورد نیز نقض حقوق بین الملل و عدم رعایت حریم قلمرو ارضی یک کشور ثالث بوده است. در هر دو مورد نیز دولت های مرکزی دمشق و بغداد نه تنها از این کشور دعوت به دخالت نکرده اند که به صورت رسمی نیز نسبت به این تجاوز آشکار عکس العمل نشان داده و شکایت رسمی خود را در شورای امنیت به ثبت رسانده اند. به همین دلیل اقدامات دخالتگرایانه و بی ثبات کننده ترکیه در سوریه و عراق در چارچوب "تجاوز نظامی" و نقض آشکار قوانین بین المللی قابل ارزیابی است.                                                   
هم اکنون به لحاظ مناقشات سیاسی که در بین جناح های عراقی و قدرت های منطقه یی حول چگونگی آزادسازی موصل جریان دارد وضعیت بسیار فراتر از نبرد با داعش و پاکسازی مناطق تصرفی از وجود این گروه تروریستی رفته است. سوال بزرگ و بدون جوابی که هم اکنون وجود دارد موقعیت موصل و به تبع شمال عراق در فردای شکست داعش می باشد که در استراتژی هر کدام از بازیگران داخلی و خارجی جنگ عراق اهداف متفاوت و بعضا متناقضی را به تصویر می کشد. به همین دلیل فردای آزادسازی موصل می تواند مشکلات پیش روی عراق را دو چندان کند و معضلی که الان همه بازیگران را در مقابل داعش به صف کرده است در مرحله بعدی همین بازیگران را رو در روی هم قرار دهد. رویای دولت مرکزی برای اعاده عراق متحد در حوزه سرزمینی واحد، مطالبه کردهای تابع "مسعود بارزانی" برای تحقق ایجاد کردستان بزرگ و مستقل، تمایل اعراب سنی جهت ایجاد یک گرانیکای مشخص به شیوه اقلیم کردستان جهت بالانس در مناسبات قدرت با دولت بغداد و مهم تر از همه اهداف ناهمجوش کشورهای همسایه برای دستیابی به یک حوزه نفوذ قابل اطمینان در این کشور در کنار گمانه زنی حول انتقال نیروهای داعش به طرف سوریه برای جنگ با رژیم "بشار اسد"، همگی عواملی می باشند که به طور بالقوه می توانند خود کلیدواژه های مجموعه یی از بحران های جدید در عراق در هم گسیخته امروز به حساب آیند. در چنین شرایط آنارشیک با توجه به اهداف ترکیه و اظهارنظرهای مقامات ارشد این کشور در خصوص چرایی حضور نیروهای نظامی خود در عراق به نظر می رسد که موضوع چگونگی آزادسازی موصل نیز به یک "معمای جنگی" در چارچوب اهداف ژئوپلتیک در قالب جنگ های نیابتی همچون جنگ حلب تبدیل شده است که می تواند هم بحران عراق را وارد فاز تازه یی کند و هم دامنه ی منازعات در سوریه را تشدید کند.