چـرا نـمـادِ خـدا نزد ایرانیان ، مـُرغ بود؟


منوچهر جمالی


• اندیشه ای که بنیادِ بزرگی و گشودگی و راستی وزندگی افزائی ایرانیان بود، اندیشه «نوشوی ِهمیشگی ِخود در زندگی، یا نوزائی ِهمیشگی ِخود در زندگی» بود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۱ ارديبهشت ۱٣٨۶ -  ۲۱ آوريل ۲۰۰۷


اندیشه ای که بنیادِ بزرگی و گشودگی و راستی وزندگی افزائی ایرانیان بود ، اندیشه « نوشوی ِهمیشگی ِخود در زندگی ، یا نوزائی ِهمیشگی ِخود در زندگی » بود.
این اندیشه، درتصویـر ِ« مـُرغ »، پیکر به خود میگرفت . این بود که نماد ِ « بُن هستی وآفرینش » ، مرغ، یا پرنده بود . به پـرنده، « بـاز» میگفتند ، چون « بـاز» ، به معنای « دو» هست . پرنده ، تنی هست که دوپر را به هم می پیوندد ، و با جنبش دوپردرهمآهنگی باهم ، پروازمیکند . هر پروازی، هرکاری ، هر اندیشه ای ، باز زائی و نوشوی مجددِ زندگی هست . « باز» ، همان واژه « واز، یا وای » است که درسانسکریت نیز به معنای « دو» هست( مانند بازو ) . وای همان « اندروای » ، خدای آسمان و ابرسیاه و باران است ، که نام دیگرش ، سیمرغ بوده است . ایرانیان ، خدا را « بُن یا اصل خودزائی » و« زهدان یا سرچشمه نوزائی» میدانستند . اصلی ، که ازخودش ، خودش را همیشه ازنو میزاید ، واین بُن وبیخ را ، درهمه جانها و انسانها درگیتی ، میافشاند و میپراکند . مرغ ، نماد چنین اصلی ، شمرده میشد .
آموزه ِ زرتشت وشریعت اسلام ، تصویر مارا ازخدا ، به کلی دگرگون ساخته اند. دراثر عادت ذهن به این تصاویر ِخـدا ، به سختی میتوان، اندیشه ِ ژرف واصیل ایرانیان را ازنو دریافـت . اساسا « پـر» به معنای « جفت= دوتا باهم» است. درکردی به حجله عروسی « په ری » گفته میشود. درانگلیسی به جفت pair و در آلمانی «sich paaren به جفت گیری » گفته میشود . ازاین رو « پـری = فـری » درسانسکریت و اوستا، معنای عشق و دوستی داشتند . دو پـرمرغ ، نماد جفت یا یوغ ، یا « همزاد به هم چسبیده »، یا دو اسبی که گردونه آفرینش را باهم، میکشند ، بود . اینکه سیمرغ ، پر خود را به زال زر میدهد ، به معنای آنست که زال زر ، جفت وهمال سیمرغ است . زال زر، با پرسیمرغ ، پیکریابی خودِ سیمرغ میشود .
یکی شدن دونیرو یا دو اصل ، با نیروی سومی که آن دو را باهم ، همآهنگ میسازد ، ولی خودش ، نادیدنی و ناگرفتنی است ، نماد « خود زائی و نو زائی و مهرو شادی وراستی وجوانمردی و اندیشیدن » بود . این « سه تای یکتا ، یا یک جفت بهم چسبیده= سئنا = سه تا نی که یک نی هست » ، نماد « اصل عشق و اندازه وهمآهنگی و جشن و شادی و آفرینندگی و اندیشیدن » بود . ازاین رو بود که هخامنشی ها و اشکانیان و سایر ایرانیان درخدایشان ، سرچشمه نوشوی ونوزائی همیشگی میدیدند .
خود واژه « پــرنده » ، که مرکب از دوبخش « پـر+ انده » هست ، به معنای « تخم عشق ورزی ، تخم باززائی، اصل پرواز، اصل معراج » هست .
نام دیگر« مـرغ» درایران« تن گوریا tangoria = tan+goria» بود (Junker ) . تن، به معنای زهدان است، وپسوند « گوریا= گوری ، گور» ، به معنای « ازنو تکوین یابی » است . مُـرغ ، سرچشمه تکوین یافتن ازنو است . همچنین خود واژه مرغ که دراوستا « meregha» میباشد ، مرکب از دوبخش gha+ mere است .
معانی « مر= امر» درسانسکریت باقی مانده است ۱- بیزوالی و بیمرگی و فناناپذیری ۲- خدا ٣- جایگاه انـدر( که همان اندروای = سیمرغ میباشد ) ۴- جفت ۵- عدد ٣٣ است . بدینسان ، مرغ یا «مره + غـه » دارای معانی ۱- جایگاه بیزوالی و بیمرگی ۲- جایگاه خدا ٣- جایگاه اندروای یا سیمرغ ، خدائی که بنا بر رام یشت ، اصل جویندگیست، و همه اضداد ( سپنتا مینو و انگره مینو) را به هم میرساند و به هم پیوند میدهد . ۴= جایگاه ، یا بند جفتها و یوغ وهمزاد ۵= جایگاه انجمن همه خدایان ، چون خدایان ایران ٣٣ تا بودند . پیشوند « مـر = امـر» ، اهمیت فوق العاده دارد . چون پیشوند « مر+ تخم = مردم = انسان » نیزهست . انسان ، تخم خدایان ، تخم سیمرغ ، تخم دواصل جفت نخستین ، تخم خدا ، تخم بیمرگی است . همچنین « امر= مر» پیشوند ِ امرتات = امرداد= مرداد هم هست . امرتات ، بیمرگی است، نه جاوید بودن به معنای زرتشتی و اسلامی . جان یا انسان ، یا خدا ،« بیمرگ» است ، چون همیشه ازنو زاده و از نو تازه میشود . موبدان زرتشتی ، واژه « مردم » را به شکل « مرت + تخم = تخم مردنی » ، تحریف میکنند، تا اصالت را ازانسان بگیرند وتبار خدائی و سیمرغی اورا ازاو بگیرند . انسان ، ازاین پس، فرزندِ خدا ( فرزندِ ارتا ) نیست. این اندیشه زرتشت ، برای خانواده سام – زال زر- رستم ، بزرگترین توهین به ارج انسان بود .
ازاین نامها بخوبی میتوان دید که « مرغ » ، اینهمانی با خدا ، با سی وسه خدا ، با جفت سپنتا مینو و انگره مینو( دوپر) داشت، که دراصل ، همکارهم بوده اند، نه چنانچه زرتشت میاندیشد ، بر ضد هم . تصویر خدا برای ایرانیان ، شخصی نبود که با همه دانی ( هرویسپ آگاهی) ، گیتی را بیافریند ، بلکه بُن وسرچشمه و زهدان نوزائی همیشگی در هر جانی ودرهر انسانی بود . این اندیشه بنیادی است که منشور حقوق بشر کوروش ، ازآن تراویده است . زرتشت با تصویر همزادش که مفهوم « جفت آفرید= یوغ = گواز= اسیم = مـر= پــر » را بکلی رد و طرد میکند ، خدا را به کردارمجموعه تخمها و تخمدانها ، درهمه جانها و درهمه انسانها نمیشناسد .
این واژه « مـُرغ » درتلفظ « تنگوریا » در شکل « تنگری » سبکشده است ، و نام « خدا » ، نزد ملل شرقی و ترکان ودرادبیات ، باقی مانده است . تصویر انسان بالدار هخامنشی ها ( چه دوبال ، چه چهار بال ، ... ) یا تصویر جفت مرغ برسرستونها ، نمودار همین اصل همزاد بهم چسبیده هخامنشیهاست ، که به کلی برضد اندیشه زرتشت میباشد . چنانکه درآثار هنری ومعماری ساسانیها نیز چنین جفت هائی را نمیتوان یافت.
این اندیشه « نوشوی و باز زائی »، که نمادش « مـُرغ » بود ، گوهر خدای ایران، و بن و فطرت انسان ، و اینهمانی یافتن خدا را با انسان، نشان میداد . افسانه شمردن سیمرغ ، نابود ساختن « اصل نوشوی و باز زائی » درمنش هر انسانی است . این اندیشه بود که فطرت انسان را فراسوی همه ادیان ( فراسوی کفرودین ) و عقاید و مذاهب و مسالک میشمرد، و هیچگونه تبعیضی رامیان انسانها وملت ها واقوام نمیشناخت . افسانه شمردن سیمرغ ، نابود ساختن فرهنگ اصیل ایران ، و اصالت انسان و اصالت گیتی است.