• وزیر رفاه جمهوری اسلامی روز شنبه اعلام کرد حدود ۲/۹ میلیون نفر از مردم ایران در زیر خط فقر شدید و مطلق به سر می برند. مطابق گفته های این مقام حدود ده و نیم درصد از شهری‌ها و ۱۱ درصد از روستاییان زیر خط مطلق فقر هستند. به گفته ی کارشناسان تعداد افراد زیر خط مطلق و شدید فقر به طور پیوسته در حال افزایش است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۱ مرداد ۱٣٨۶ -  ۱۲ اوت ۲۰۰۷

سرمایه: وزیر رفاه در کمیسیون اجتماعی مجلس اعلام کرد: «حدود ۲/۹ میلیون نفر زیر خط فقر شدید و مطلق هستند که حدود ۵/۱۰ درصد از شهری‌ها و ۱۱ درصد از روستاییان زیر خط مطلق فقر هستند.»
با این همه وی باز هم از اعلام خط فقر خودداری و تنها به ارایهء آمار و ارقام خط فقر شدید و مطلق بسنده کرد و حتی برنامه‌ای نیز برای کاهش این آمار ارایه نکرد. این در حالی است که بند «ج» مادهء ۹۵ قانون برنامهء چهارم توسعه تصریح کرده است که دولت مکلف به شناسایی و تحت پوشش قرار دادن تمامی خانوارهای زیر خط فقر مطلق حداکثر تا پایان سال دوم برنامه به طور کامل از سوی دستگاه‌ها و نهادهای متولی نظام تامین اجتماعی است. همچنین دولت مکلف به تعیین خط فقر و تبیین برنامه‌های توانمندسازی متناسب و سامان‌دهی نظام و خدمات اجتماعی است. اما آن‌چه که تاکنون دولت ارایه نکرده است تعریف نامشخصی از خط فقر بوده و تاکنون نیز خط فقر را نیز اعلام نکرده است.
تاکنون حداقل چهار نوع خط فقر نسبی، مطلق، شدید و خشن در ایران تعریف شده اما اجماع نظر در مورد یک تعریف کلی و واحد تاکنون صورت نگرفته است. در دنیا فقر تعاریف و نام‌های مختلف و متفاوتی دارد و وزارت رفاه باوجود وظیفهء قانونی خود و وظیفهء تعیین شدهء دولت در قانون بودجهء سال‌های ٨۴ تا ٨۶ که وزارت رفاه موظف به تعیین خط فقر شده این وزارتخانه تاکنون تنها خط فقر نیمهء نخست سال ٨۴ را اعلام کرده است و پس از آن نیز وزیر رفاه اعلام کرد که مایل به تعیین خط فقر نیست بلکه قصد دارد «خط بقا» را تعیین کند، یعنی خطی که از خط فقر خشن (که مولفهء آن استفاده از هزار کالری انرژی توسط هر فرد است) پایین‌تر است. هفتهء گذشته وزیر رفاه طی گزارشی که به کمیسیون اجتماعی مجلس ارایه کرد خط فقر شدید را بدون اعلام خط فقر اعلام کرد.

خط فقر شدید، ۶۵ هزار تومان

موسی‌الرضا ثروتی نمایندهء بجنورد و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس گفت: «وزیر رفاه و تامین اجتماعی آمار دقیق و کارشناسی جمعیت زیر خط فقر کشور و اعتبار موردنیاز برای پوشش کامل اقشار آسیب‌پذیر را در گزارشی به کمیسیون اجتماعی مجلس ارایه کرده است.»
وی افزود: «خط فقر شدید شهری ۶۵ هزار تومان با نرخ ۲/٨ درصد اعلام شد که به این ترتیب جمعیت زیر خط فقر شدید شهری یک میلیون و ۲۷٨ هزار نفر است، اما تعداد روستاییان زیر خط فقر شدید حدود ۶۶۱ هزار و ۷۰۰ نفر با نرخ ۹/۲ درصدی اعلام شد که این افراد درآمدی بالغ بر ۵۱ هزار و ۴۰۰ تومان داشته‌اند.»
ثروتی تعداد کل جمعیت زیر فقر شدید روستایی و شهری در کشور را حدود یک میلیون و ۹٣۹ هزار و ۷۰۰ نفر طبق گزارش‌های ارایه شده اعلام و خاطرنشان کرد: «خط فقر مطلق شهری طبق این گزارش حدود ۱۶۲ هزار و ۵۰۰ تومان و نرخ آن ۵/۱۰ درصد در شهر و ۱۱ درصد در روستا عنوان شده است که جمعیت زیر خط فقر مطلق شهری چهار میلیون و ۷٣۹ هزار نفر و جمعیت زیر خط فقر مطلق روستایی دو میلیون و ۶۱۰ هزار نفر است.»
وی افزود:‌«در مجموع حدود هفت میلیون و ٣۰٣ هزار نفر زیر خط فقر مطلق در کشور وجود دارد که با در نظر گرفتن جمعیت خط فقر شدید شهری و روستایی ۹ میلیون و ۲۴۲ هزار و ۷۰۰ نفر در کشور زیر خط فقر شدید و مطلق هستند.»
ایـن عضو کمیسیون اجتماعی مجلس یادآور شد: «میزان مواد غذایی تامین‌کننده در روز برای هر فرد طبق الگوی غذایی حدود دو هزار و صد کیلو کالری است. براساس آمارهای ارایه شده از سوی جامعه‌شناسان و با توجه به گزارش‌ها و تغییر تعداد جمعیت، ‌وضعیت اقتصادی و تورم موجود در کشور به نظر می‌رسد حدود ۱۲ میلیون نفر در کشور زیر خط فقر شدید و مطلق باشند چرا که آمارهای استناد شده مربوط به سال‌های پیش است.»
ثروتی در مورد چتر حمایتی و اسـتقـرار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی گفت: «در راستای استقرار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، چتر حمایتی و شناسایی و تحت پوشش قراردادن این اقشار در پنج سال گذشته اقداماتی صورت گرفته است که در راستای آن در سال ٨۱ به خانواده‌های یک نفره هشت هزار تومان به‌عنوان مستمری ماهانه و خانواده‌های پنج نفره ۱٨ هزار تومان پرداخت می‌شد که نرخ تورم در سال ٨۱، حدود ٨/۱۵ درصد و افزایش هزینهء پرسنلی دولت نیز ۵/۲٣ درصد بود.»
وی افزود: «در سال ٨۴ در لایحهء بودجهء دولت مستمری مددجویان تحت پوشش تامین اجتماعی (بدون تغییر) حدود هشت تا ۱٨ هزار تومان تعیین شده بود که مجلس زمان بررسی لایحهء بودجهء سال ٨۴ مستمری و ماهانهء این افراد را با صددرصد افزایش ببه۱۶ تا ۲۶ هزار تومان رساند که نرخ تورم در این سال حدود ۱/۱۲ درصد اعلام شده بود.»
عضو کمیسیون اجتماعی با بیان این‌که «در سال ٨۵ به حدود ۹ میلیون نفر از نیازمندان زیر پوشش و غیر‌تحت پوشش به طور سرانه ۴۰ هزار تومان کالای اساسی و بن کالا داده شد»، گفت: «در چنین شرایطی یک خانوادهء پنج نفره حدود ۲۰۰ هزار تومان بن یا کالای اساسی دریافت کرده‌اند در سال‌جاری نیز دولت یک میلیون نفر از افرادی که موفق به دریافت این حمایت‌ها نشده بودند با اعتباری معادل ۱٨ میلیارد تومان تحت پوشش کمیتهء امداد قرار داد.»
برخی از کارشناسان معتقدند، با توجه به رشد روزافزون جمعیت، تورم و بیکاری فزاینده در جامعه این تعداد بسیار بیش‌تر از رقم اعلام شده است اما با این حال دولت و وزارت رفاه همچنان اعلام خط فقر را بی‌جواب گذاشته‌اند و در ضمن از مولفه‌های موثر در اعلام خط فقر و برنامه‌های فقرزدایی دولت هیچ صحبتی نکرده‌اند.

دولت چه برنامه‌ای دارد؟

محسن ایزدخواه، کارشناس ارشد و معاون سابق تامین اجتماعی در مورد اعلام خط فقر شدید و خط فقر مطلق گفت: «در گام نخست باید به این نکته توجه داشت که خط فقر شدید و فقر مطلق بسیار نزدیک به هم هستند و تفاوت چندانی ندارند که بر اساس الگوی غذایی ۲۰۰ر۲ کالری تعیین می‌شود.»
وی افزود: «دولت با وزیر رفاه ابتدا باید خط فقر نسبی را مشخص می‌کرد پس از آن اعلام می‌کرد که خط فقر مطلق یا شدید کجاست. در خط فقر مطلق یا شدید تنها نیاز فرد برای امور حیاتی بدن در نظر گرفته شده است در حالی که در فقر نسبی موارد دیگری نیز باید دیده و لحاظ شود; مواردی مانند پوشاک، مسکن، بهداشت، سواد و در یک کلام کرامت و منزلت انسانی.»
ایزدخواه خاطرنشان کرد: «حتی در تعریف این الگو با مقدار کالری یادشده باید گروه‌های متفاوت و مختلف مواد غذایی لحاظ شود اما آن‌چه از همه مهم‌تر است برنامهء دولت برای این افراد و کاهش تعداد این افراد است; افرادی که در حال حاضر با توجه به شرایط موجود به احتمال زیاد تعدادشان در حال افزایش است.»
این در حالی است که بنا به بسیاری از آمار و ارقام رسمی و غیررسمی اعلام شده در سال‌های گذشته به تعداد افراد زیر خط فقر شدید اضافه شده یعنی فاصلهء دهک‌های پایینی و بالایی به یکباره اضافه شده و دهک‌های حد مرز خط فقر به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند.

خط فقر بر کدام اساس؟

علیرضا زاهدیان، مسوول پژوهشکدهء آمار در سال ٨۴ اعلام کرد که خط فقر براساس روش ٣۰۰ر۲ کالری در روز محاسبه می‌شود و طبق آخرین آمار رسمی اعلام شده در سال ٨۴ (تیرماه ٨۴) خط فقر شهری ۲۵۰ هزار تومان و خط فقر روستایی ۱۵۰ هزار تومان برای یک خانوار چهار نفرهء ایرانی در نظر گرفته شده است.»
در همین گزارش که جدیدترین گزارش وزارت رفاه بوده است، خط فقر شدید شهری ۶۵ هزار تومان با ۲/٨ درصد و روستایی با حدود ۵۱ هزار تومان با نرخ ۹/۲ درصد اعلام شده است و خط فقر مطلق شهری نیز ۱۶۲ هزار و ۵۰۰ تومان با ۵/۱۰ درصد اعلام شده است و این اعلام نیز گره چندانی از اعلام نشدن خط فقر باز نکرده است و به عقیدهء بسیاری از صاحب‌نظران اعلام نکردن خط فقر بدان جهت بسیار مهم است که می‌توان با در نظر گرفتن آن درصد جمعیت زیرخط فقر را محاسبه و براساس آن برنامه‌های دولت را برای فقرزدایی و هدفمند کردن یارانه‌ها ارایه کرد.
در ایـن بین غلامعلی فرجادی، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه به چندگانگی آمار و ارقام خط فقر اشاره کرده و گفت: «در طول سال‌های گذشته افراد و مسوولان مختلف از ابتدا تـا انتهای هر سال اعداد و ارقام گوناگونی را مطرح می‌کنند به نحوی که این ارقام از ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان متفاوت است به همین جهت تعیین دقیق و کارشناسانهء خط فقر در ایران منجر به مناقشات بسیاری شده است.»
وی افزود: «در تعیین خط فقر باید توجه داشت که تعاریف خط فقر (فقر مطلق، نسبی، فقر خشن و...) متفاوت و بـسیـار گستـرده اسـت، سازمان مدیریت براساس تحقیقات کارشناسی خود حدود ۱۰ درصد افراد را زیر خط فقر مطلق و ۲۰ تا ۲۵ درصد مردم را نیز زیر خط فقر نسبی اعلام کرده است. بنابراین در ارایهء تعریف روشنی از خط فقر باید حداقل نیازهای اولیه مانند خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت و... تعریف شود تا وظایف دولت که تامین نـیـازهـای اولیـهء هر فرد است، به دست‌آید.»
در فروردین سال گذشته ۱٣٨۵۵) گزارش منتشر نشده‌ای از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی بیرون آمد که نشان می‌داد هر خانوادهء پنج نفری که درآمد آن‌ها کم‌تر از دو میلیون و ۷۵۰ هزار ریال ۲۷۵۵ هزار تومان) داشته باشد زیرخط فقر محسوب می‌شود و این در حالی است که رقم اعلام شده برای کف دستمزد در سال ٨۵ حدود ۱۵٣ هزار تومان بوده. این گزارش نشان می‌داده که آن گروه از اقشار جامعه که ماهانه بین ۲۱۰ تا ۲۷۵ هزار تومان درآمد دارند، در دهک هشتم درآمدی کشور و دهک‌های پایین‌تر از آن (یعنی دهک‌های نهم و دهم) زیر خط فقر هستند; مبنایی است که توسط بانک مرکزی اعلام شده است.

نقشهء فقر

چندی پیش دولت با وجود اعلام نکردن خط فقر، اعلام کرد که قصد تهیهء نقشهء فقر با همکاری وزارت کشور را دارد و در صورت اتمام این نقشه می‌توان به میزان افراد نیازمند و تعداد آن‌ها در استان‌های مختلف شهرها و روستاها دسترسی پیدا کرد.
گزارشی که در سال ٨۵ در مورد این نقشه مـنتشـر شـد، نشان می‌دهد شاخص فقر(شاخصی که بین صفر و یک حرکت می‌کند و هرچه به سمت یک نزدیک‌تر باشد فاصله جمعیت تا خط فقر کم‌تر است) در مناطق روستایی و شهری تفاوت بسیار دارد و روستاییان به خصوص در مناطقی مانند گرگان، زاهدان، کرمانشاه و ... از درصد بیش‌تر جمعیت نزدیک به خطر فقر برخوردارند.