اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۵ شهريور ۱٣٨۶ -  ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۷

تبریز نیوز: سرویس حوادث: زلزله ای به قدرت ۴/۴ درجه در مقیاس ریشتر صبح روز یک شنبه تبریز را لرزاند.
شبکه لرزه نگاری تبریز وابسته به مرکز لرزه نگاری کشوری موسسه ژیوفیزیک دانشگاه تهران، امروز یک شنبه ۲۵شهریور زمین لرزه ای به بزرگی ۴/۴ درجه بر اساس امواج درونی در ساعت ٨:۵۰:۱ صبح به عرض جغرافیایی ٣٨.۱۲ و طول جغرافیایی ۴۶.٣۷ در حوالی تبریز در استان آذربایجان شرقی را به ثبت رسانده است.
شبکه لرزه نگاری تبریز در کمتر از ۲ دقیقه پس از وقوع زلزله اطلاع رسانی سریع و دقیقی انجام داد.
هنوز از میزان خسارت احتمالی این زلزله در روستا های اطراف و بناهای ضعیف گزارشی از سوی مسیولین زیربط منتشر نشده است.

وقوع پس لرزه ها

به دنبال زلزله روز یکشنبه، وقوع چندین پس لرزه دیگر در تبریز و حومه نگرانی شدید شهروندان را برانگیخت.
به گزارش خبرنگاران تبریز نیوز، این پس لرزه ها که در طبقات بالایی ساختمان های مرتفع و برخی نقاط شهر احساس شده است از قدرت کمتری نسبت به زلزله ۴/۴ صبح امروز یک شنبه ۲۵ شهریور بود.
گفته می شود؛ شبکه لرزه نگاری تبریز به دلیل پایین بودن امواج این پس لرزه ها تاکنون گزارش خبری منتشر نکرده ولی مسئولان امر در جریان آن قرار دارند.
به گفته کارشناسان ضروریست سازمان های هلال احمر، حوادث غیر مترقبه، اورژانس، آتش نشانی و بیمارستان ها، نیروهای انتظامی و نظامی در حالت آماده باش کامل قرار گیرند.

یادآوری می شود "نظری" از کارشناسان شبکه لرزه نگاری تبریز، ۲ دقیقه پس از وقوع زلزله رسانه های خبری را در جریان آن قرار داد که تحسین خبرنگاران را برانگیخت.
خاطر نشان می سازد؛ کمترین سهل انگاری در اطلاع رسانی دقیق و عدم آماده باش نیروها و مقامات مسئول در خصوص حوادث این چنینی خسارت جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

گفتنی است کارشناسان زلزله در تبریز در خصوص خسارت های سنگین زلزله هشدارهایی را متوجه مردم و مسیولان در تبریز نموده اند که نمونه ای از آن با عنوان "صدای پای زلزله در تبریز"، به قلم مهندس "مهدی وجودی" کارشناس زلزله در زیر می آید:
تاریخ زلزله های شهر تبریز
تاریخ کهن شهر تبریز امکان ثبت زلزله¬های تاریخی را فراهم آورده است؛ چرا که با وجود تمدن بشری، بلایای بزرگ در تاریخ آن سرزمین ثبت شده اند که امکان مطالعه علمی پدیده¬های دوره¬ای و تعیین دوره های بازگشت آنها را نیز فراهم می¬آورد که بدین دلیل بررسی متون تاریخی در جستجوی زلزله¬های گذشته امری بسیار مهم می¬باشد. جهت واقف شدن به اهمیت موضوع زمین لرزه¬های شهر تبریز، ذکر این نکته کافی است که زلزله ۱٨ دی ماه سال ۱۱۵٨ هـ.ش. (۱۷٨۰ میلادی) به عنوان یکی از مخربترین و مرگبارترین زلزله¬های جهان با ۷۷ هزار کشته در لیستی که از سوی سازمان زمین شناسی آمریکا منتشر گردیده است، خودنمایی می¬کند.
آقای یحیی ذکاء در کتابی تحت عنوان "زمین لرزه های تبریز" در یک کار تحقیقاتی بزرگ به بررسی پدیده زمین لرزه در کتابهای تاریخی و سفرنامه های مربوط به شهر تبریز پرداخته است و بترتیب تاریخ آنها را بیان نموده است. در مقاله حاضر نیازی به بیان دقیق یک به یک آنها نیست. فقط بیان این نکته کافی است که شهر تبریز در طول تاریخ مکتوب خود ۱۲ بار با خاک یکسان شده است [۱]. تعدادی از این تاریخهای مهم عبارتند از: سال ۷۹۱ میلادی، ٨۵٨، ۱۰۴۱، ۱۷۲۱، و آخرین زمین لرزه مهیب سال ۱۷٨۰ میلادی.

لرزه خیزی شهر تبریز
قرار گرفتن تبریز در مجاورت دو خط گسله شمال تبریز و گسل آذرشهر (دهخوارقان) باعث می¬شود تا با جنبا شدن هرکدام از این گسلهای فعال، شهر تبریز و اطراف آن در معرض زلزله مهیبی قرار بگیرد. تحقیقات انجام شده توسط دکتر زارع و دکتر قنبری، و نیز تعیین گسل ها توسط بربریان نشان از خطر بسیار بالای زلزله در این شهر تاریخی دارد. سیستم گسل شمال تبریز در شمال و شمال شرقی فروافتادگی دریاچه ارومیه، یک پهنه شکستگی با طول عمومی حدود ۲۵۰ کیلومتر می¬باشد. از طرف دیگر سیستم گسل دهخوارقان (آذرشهر)- تبریز با روند شمال شرقی-جنوب غربی در قسمت غربی شهر تبریز قرار دارد که این دو سیستم دقیقا در محل شهر تبریز با هم تداخل می¬کنند. در پژوهشهای پیشین نشان داده شده است که چنین پهنه های برخوردی در ناحیه شمال غربی ایران عمومیت داشته و اساسا رخداد زمین لرزه های مخرب با روندهای یاد شده کنترل می¬گردد. داده های بدست آمده از شبکه لرزه نگاری آذربایجان نشان از تراکم رویدادهای لرزه¬ای با بزرگای ۱ تا ۴ در پیرامون این دو سیستم گسل دارد. چنین داده هایی موید فعال بودن این گسل حتی در حال حاضر است بگونه¬ای که زمین لرزه سال ۱۶۴۱ میلادی دهخوارقان ( آذر شهر کنونی ) به احتمال زیاد بر اثر جنبا شدن سیستم گسله اخیر است. به این ترتیب با در نظر گرفتن مرزها و گرههای لرزه زمین ساختی ( که یکی از آنها بر شهر تبریز منطبق است )، گسیختگی مجدد گسل شمال تبریز محرز می¬باشد [۱].

گسترش شهر
در سالهای اخیر شاهد گسترش اکثر شهرهای ایران بوده¬ایم که با افزایش جمعیت امری غیرقابل انکار است. ولی اینکه شهرها در چه مناطقی گسترش یابند، و با چه روندی این ساخت و سازها انجام بپذیرند مهم است. شاید بتوان گفت که در شهری مثل تهران، گسترش شهر به سمت گسلها قبل از پیشرفت علوم وابسته به زلزله شناسی که به شناسایی گسلها انجامید، اتفاق افتاده است و در این مرحله امکان جلوگیری از این روند وجود ندارد. اما در بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهر تبریز وضعیت چنین نبوده است. مناطق بسیار وسیعی که تا چند سال اخیر کاملا خالی از سکنه بوده¬اند و با وجود مشخص بودن محل دقیق گسل و دلایل کافی مبنی بر فعال بودن آن، ساخت و ساز به این سمت هدایت شده است. گسل شمال تبریز که زمانی از ٣ کیلومتری شهر تبریز عبور می¬کرد، در حال حاضر جزو یکی از محله های شهر تبریز به حساب می¬اید. شهرک های باغمیشه، ولی امر، یوسف آباد و ارم دقیقا بر روی روند اصلی گسل شمال تبریز احداث شده¬اند. فرض اینکه هرکجا میخواهیم بسازیم، ولی محکم بسازیم، امری است که بشدت از سوی کارشناسان علم زلزله رد می¬شود. چرا که در تحقیقات اخیر مشخص گردیده است که در نزدیکی محل گسلش شرایط خاص و ویژه¬ای حاکم است از جمله شتاب قائم بسیار زیاد همانند آنچه که در زلزله بم شاهد بودیم و نیز تاثیر بسیار مخرب زلزله های نزدیک بر ساختمانهای بلند بدلیل ایجاد تغییر مکان بسیار زیاد در این سازه ها. بر اساس تحقیقی که در زمینه حریم گسلهای ایران بصورت کلی انجام پذیرفته است، این حریم حداقل ۲ کیلومتر تعیین گردیده است [۱].

خسارتهای ناشی از زمین لرزه در تبریز
خسارتهایی که در اثر زمین¬لرزه ایجاد می¬شوند، خسارتهایی مشخص و تجربه شده هستند که در زلزله های گذشته ایران و جهان، شاهد تکرار این خسارتها بوده¬ایم. اما آنچه که در تبریز علاوه بر خرابی معمول سازه¬ها شاهد خواهیم بود، خسارتهایی همچون زمین لغزش است که قبلا هم در اوایل دهه هفتاد در تپه های ولیعصر شاهد آن بوده ایم. خطرات ثانویه دیگری که در شهر تبریز انتظار می¬رود، خطر آتش سوزی بر اثر لوله کشی گاز، و نیز وجود پالایشگاه و پتروشیمی در مجاورت شهر تبریز است. از سوی دیگر یک سد تفریحی در منطقه بارنج تبریز در حال احداث است که در صورت عدم طراحی مناسب این سد، با وجود اینکه مخزن سد زیاد بزرگ نیست، ولی باز هم احتمال بروز سیل در صورت شکست احتمالی آن در مناطق پشت دریاچه این سد وجود دارد.

مسئول کسیت؟
گسترش شهرها بر اساس طرح جامع انجام می¬پذیرد. طرح جامع، محدوده های شهری را مشخص می¬کند و نیز کاربری اراضی مختلف را نیز تعیین می¬کند. از طرف دیگر گسترش شهر تبریز بر روی منطقه گسلی شمال تبریز، گسترش بی¬رویه نیست. چرا که شاهد ساختارمند بودن این مناطق هستیم که مشخص می¬کند بر اساس طرح جامع و یا طرحی که از سوی سازمانهای متولی زمین و مسکن دیکته شده، انجام پذیرفته است. ساخت برجهای نسبتا بلند دقیقا بر روی خط گسلی و نیز شهرکهایی که هنوز هم با شدت هرچه بیشتر گسترش آنها به پای دامنه کوههای شمالی شهر ادامه دارد، حاکی از برنامه مند بودن چنین گسترشی دارد. پس فرض اینکه این گسترش توسط مردم و بدون در نظر گرفتن قوانین توسعه شهری انجام پذیرفته، کاملا رد می¬شود. پس مسئول کسی است که اجازه ساخت و ساز در این منطقه را داده و می¬دهد.

نتیجه گیری
مدتهاست که بحث مدیریت بحران در شرایط بروز حوادث غیرمترقبه از جمله زلزله، تبدیل به بحث روز شده است. چرا باید همیشه منتظر بروز شرایط بحرانی باشیم و سپس اقدام به مدیریت آن نماییم. چرا باید همواره شاهد تلفات هزاران تن از هموطنان باشیم و سپس اقدام به مدیریت این شرایط کنیم و در نهایت با ارائه آمارهای مربوط به زنده یابی و کفن و دفن و نیز بازسازی مناطق آسیب دیده افتخار کنیم؟ همین امروز، روزی است که باید مدیریت بحران را شروع کنیم. تمام متخصصان علم زلزله بر حتمی بودن بروز زلزله در شهر تبریز صحه میگذارند و با توجه به نزدیک شدن دوره بازگشت زمینلرزه های این منطقه، خود را برای بروز فاجعه انسانی و اقتصادی دیگری آماده می¬کنند. و بقول یکی از اساتید، از همین امروز زمینلرزه اینده ایران را تسلیت میگویند. چرا باید شرایطی را بوجود آوریم که جامعه علمی کشور که سالهاست در زمینه لرزه خیزی کشور تحقیق می¬کنند، حالا فقط بر اساس تصمیم اشتباه، فقط به ابراز تاسف بسنده کنند. جامعه علمی کشور ایران، قدرت اجرایی ندارد و این وظیفه مقامات اجرایی است که به تحقیقات کارشناسی ارج نهاده و به عنوان یک ارزش به آن بنگرند و با بکار بستن این راهکارها حافظ جان و مال مردم باشند.
یک گفته قدیمی است که می¬گوید: "عاقل کسی است که از یک سوراخ دوبار گزیده نشود"! ایا کشته شدن بیش از ٣۰ هزار نفر از هموطنانمان در شهر بم، به اندازه کافی تکان دهنده نبود و باز هم منتظر زنگ خطر دیگری هستیم؟
آنچه که مسلم است عدم وجود ارگانهای ناظر قوی و بی¬طرف در نظام ساخت و ساز کشور، باعث گردیده تا از بی¬اطلاعی مردم، در گسترش شهرها سوء استفاده گردد. در این بین سازمان نظام مهندسی که خود را نماینده قشر مهندسان می¬داند، باید با هوشیاری هرچه بیشتر، اقدام به جلوگیری از تصمیمات نادرست و خطرساز نماید ولی آنچه که در سالهای اخیر از این سازمان دیده¬ایم کاملا ناامید کننده بوده است و متاسفانه این سازمان به غیر از تایید نقشه، بهیچ عنوان جایگاهی در تصمیم گیری های کلان ندارد و این به ضعف ساختاری این سازمان برمی¬گردد. پس لازم است تا مردم خود با هوشیاری نسبت به خطری که زندگی آنها را تهدید می¬کند اقدام به تهیه مسکن نمایند و این چیزی نسیت که فقط در شهر تبریز مطرح باشد، چرا که در شهر مشهد، بندرعباس و بسیاری از شهرهای کشورمان شاهد این معضل هستیم.

مراجع
۱- زارع، مهدی. "خطر زمین لرزه و ساخت و ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسلهای زمین لرزه¬ای ایران"، پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، سال چهارم، شماره دوم و سوم، تابستان و پاییز ٨۰
۲- یحیی ذکاء، زمین لرزه¬های تبریز، انتشارات کتاب سرا، ۱٣۶٨
٣- جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران، "آشنایی با بحرانهای پس از زلزله در ایران" تابستان ۱٣٨٣