• بررسی نتایج اجلاس اخیر اوپک و تحولات بازار نفت با نگاهی به آینده بهای نفت در جهان، موضوع گفت‌وگویی است که با جواد یارجانی، رئیس امور اوپک در وزارت نفت، مسوول روابط با مجامع انرژی و نماینده ملی ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت صورت گرفته است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۹ مهر ۱٣٨۶ -  ۱ اکتبر ۲۰۰۷

نتیجه یکصدوچهل‌وپنجمین نشست مشترک اعضای اوپک در مقر دایمی این سازمان، افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای سطح تولید نفت خام بود. تصمیمی که برای نخستین‌بار در یک سال گذشته برای جلوگیری از ادامه رشد بهای انواع نفت خام در پایتخت اتریش اتخاذ شد. با این همه بهای نفت به رشد خود ادامه داد و از سقف ٨٣ دلار نیز گذشت. شدت یافتن سیر صعودی افزایش بهای نفت در بازارهای بین‌المللی، از یک سو نگرانی مصرف‌کنندگان غربی را برانگیخت و از سوی دیگر چشم کارشناسان اقتصاد انرژی را به خود خیره ساخت. بررسی این رویداد با نگاهی به آینده بهای نفت در جهان، موضوع گفت‌وگویی است که با جواد یارجانی، رئیس امور اوپک در وزارت نفت، مسوول روابط با مجامع انرژی و نماینده ملی ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت داشته‌ایم. وی در خلال این گفت‌وگو با نگاهی به آخرین آمار،‌از رسیدن بهای سبد نفتی اوپک به ۷۶ دلار و ۷۲ سنت در روز ۲۱ سپتامبر خبر داد. اگرچه امروز بازار کمی از تب‌وتاب افتاده است اما چشم‌انداز شرایط بین‌المللی موثر بر بازارهای نفت جهان،‌نشان از آتشی زیر خاکستر دارد.


افزایش بهای نفت خام در بازارهای جهان، اگرچه در پی روند صعودی قیمت‌ها در سال‌های گذشته اتفاق افتاد اما با این حال شگفتی‌ساز بود. عبور قیمت از مرز ٨۲ دلار و ثبت رکوردهایی تاریخی درست پس از تصمیم تازه‌ترین اجلاس سران اوپک مبنی بر افزایش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای است. این تصمیم در حالی بود که پیش از این نشست هم تقریبا تمامی وزیران نفت عضو اوپک میزان تولید قبلی نفت در کشورهای عضوی زمان را کافی می‌دانستند. پس اکنون با دو پارادوکس روبه‌رو هستیم؛ یکی تصمیم اوپک درباره افزایش سطح تولید و دیگری اوج گرفتن بهای نفت در بازارهای جهانی. تحلیل شما در این باره چیست؟

این درست است که وزیران عضو اوپک قبل از تشکیل اجلاس، با توجه به اطلاعاتی که در اختیار داشتند اعلام کرده بودند که کمبودی از نظر عرضه نفت خام در بازارها وجود ندارد و آنچه موجب افزایش قیمت‌هاست دلایلی دیگر غیر از عوامل اساسی دخیل در بازار دارد. وقتی که می‌گوییم عوامل اساسی یعنی آنچه مربوط به تقاضا و عرضه است. حتی به خاطر دارم که وزیر نفت عربستان سعودی نیز در تیرماه چنین اظهارنظری کرده بود. این موضع‌ وزیران اوپک کاملا طبیعی بود.

اطلاعات در بازارهای نفت کاملا در حال تغییر است و هر هفته اطلاعات و آمار تازه می‌شود. آمار ذخایر نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا و درصد استفاده از ظرفیت پالایشگاهی این کشور به دلیل اینکه بزرگترین مصرف‌کننده و واردکننده نفت جهان است در کل اطلاعات نقش مهمی را ایفا می‌کند. همچنین در مورد اروپا و کشورهای OECD نیز با تاخیر ناچیزی آمارها به‌روز می‌شود. در نتیجه وقتی وزیران در اجلاس اوپک اخیر حاضر شدند اطلاعات و آمارشان کاملا جدید بود. یک هفته پیش از آن هم، کارشناسان کشورهای عضو اوپک به عنوان نمایندگان ملی به همراه کارشناسان دبیرخانه اوپک در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیدند که اگر طبق تصمیم اجلاس‌های مشورتی دوحه و نیجریه مبنی بر کاهش یک میلیون و هفتصد هزار بشکه‌ای از کل تولید اوپک عمل شود، در طول سال‌جاری میلادی به طور متوسط ۷۰۰ هزار بشکه از ذخایر نفت دنیا کاسته خواهد شد.

طبق مطالعه اوپک درباره سه‌ماهه‌‌های مصرف نفت در جهان، در سه‌ماهه‌های دوم و سوم سال میلادی برخلاف سال‌های گذشته از میزان ذخایر کشورها کاسته شده بود. بنابراین زمانی که وزیران نسبت به کافی بودن میزان تولید اوپک اظهارنظر می‌کردند این اطلاعات را در دست نداشتند. همچنین نگرانی‌هایی در مورد اقتصاد دنیا وجود داشت. مشکلاتی در بخش مسکن رهنی آمریکا وجود دارد که به دیگر نقاط دنیا نیز سرایت کرده است. اگرچه برای سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰٨ رشد پنج درصدی اقتصاد در دنیا در نظر گرفته شده است اما باز هم این نگرانی وجود دارد که آیا مساله مسکن رهنی در آمریکا و تسری آن به سایر اقتصاد کشورها ممکن است تبدیل به یک بحران در اقتصاد واقعی شود یا خیر؟ این نگرانی در ذهن کارشناسان بود و به اجلاس وزیران هم منتقل شد.

در مورد اینکه می‌گویید این تصمیم اوپک غیرمنتظره بود باید گفت اگر شرایط همان شرایط یک ماه قبل بود بهترین تصمیم ادامه روند گذشته می‌توانست باشد. با این حال با توجه به نگرانی از اقتصاد جهانی، اجرایی شدن تصمیم جدید را نیز حدود ۵۰ روز به تاخیر انداختند. در این فرصت ۵۰ روزه، شرایط بازار خود را نشان می‌دهد. تا به حال هم شاهد آن هستیم که اقتصاد جهان به این تصمیم اخیر اوپک واکنش منفی نشان نداده است.

در مورد اینکه وزیران عضو اوپک بدون در اختیار داشتن تازه‌ترین اطلاعات و آمار اظهارنظر کنند کمی جای شگفتی است و از طرف دیگر این تصمیم اوپک هرگز منجر به ایجاد ثبات در بازارهای جهانی نشد بلکه قیمت‌ها افزایش یافت.

شما باید به تاریخ اظهارنظر وزیران نگاه کنید.

از یک هفته قبل از اجلاس وزیران از سوی رسانه‌های بین‌المللی مورد پرسش قرار گرفتند.

من هم توضیح دادم که اطلاعات مربوط به بازار به طور دایم در حال تغییر است.

ولی آیا ممکن است که برای مثال در طول یک هفته ذخایر استراتژیک نفت آمریکا دچار چنان اختلاف سطحی با هفته گذشته خود شود که رای اعضای اوپک را برگرداند؟

کاملا درست می‌گویید، اما باید میان اطلاعات ذخایر تجاری و استراتژیک تفاوت گذاشت. آنچه بازار را به شدت تکان می‌دهد سطح ذخایر تجاری است و من بیشتر در مورد اطلاعات و آمار ذخایر تجاری تاکید می‌کنم.اگر گزارش‌ها بیانگر آن باشد که هفته به هفته ذخایر تجاری کشورهای مصرف‌کننده نفت در حال کاهش است، به طور حتم منجر به افزایش قیمت‌ها و تاثیر در بازار خواهد شد. اما در مورد اینکه چرا پس از این تصمیم اخیر اوپک باز هم شاهد افزایش قیمت بودیم، باید گفت که این نشان‌دهنده آن است که حرف وزیران اوپک مبنی بر اینکه از نظر عوامل اساسی مرتبط با عرضه و تقاضا، هیچ نشانی از کمبود عرضه در بازارهای جهانی وجود ندارد کاملا درست بوده است و علت افزایش قیمت‌ها خارج از این موضوع باید بررسی شود.

پس اوج‌گیری قیمت نفت به دلایل کاملا سیاسی و خارج از بازار اتفاق افتاد؟

یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار بحران‌های ژئوپلتیک است که به طور عمده در خاورمیانه وجود دارد. همچنین اکنون شورش‌ها و مخالفت‌های موجود در نیجریه نیز هنوز بر بازار تاثیرگذار است. برخی می‌گویند بین ۵۶۰ تا ٨۰۰ هزار بشکه نفت این کشور از تولید خارج است و معلوم نیست که چه زمانی دوباره به چرخه تولید بازگردد. همچنین شش انفجار اخیر در خطوط لوله گازرسانی مکزیک بدون قطع عرضه، نشان داد که این تاسیسات چقدر آسیب‌پذیر است پس نگرانی‌ها را افزایش داد. بنابراین با آنکه اوپک اعلام کرد سطح تولید خود را از ابتدای نوامبر تا سقف ۵۰۰ هزار بشکه افزایش خواهد داد، برخی از کارشناسان از دیرهنگام بودن زمان اجرایی شدن این تصمیم سخن گفتند و عده‌ای دیگر هم این افزایش را ناکافی دانستند. علاوه بر آن عوامل ژئوپلتیک بر تصمیم اوپک سایه انداخت. مسایل مطرح شده در مورد ایران و به‌ویژه موضع وزیر امور خارجه فرانسه تاثیر بسزایی بر بازار داشت. از سوی دیگر هنوز فصل توفان‌های موسمی در خلیج مکزیک پایان نیافته و به زودی ۴۰۰ هزار بشکه از مدار تولید خارج می‌شود. کمبود ظرفیت پالایشی جهان علت دیگری است و البته عامل بسیار مهم دیگر سرمایه‌های کلانی است که به ویژه در صندوق‌های بازنشستگی و سرمایه‌گذاری آمریکا وجود دارد. به طور عمده در سال‌های گذشته این سرمایه‌ها در بازار سهام وارد شد و به سود رسید. در سال‌های اخیر نیز این سرمایه‌ها به بازارهای نفت هجوم آوردند. نقش آنها کاملا غیرتجاری است به ویژه با حضور در بازار نایمکس، با پیش‌بینی از آینده بازار به خرید اقدام می‌کنند و همین امر موجب افزایش تقاضا می‌شود. تمام این عوامل که گفته شد به عدم ثبات در بازار منجر شده است.

پیش از اینکه به دلایل عدم ثبات بازار با وجود نتیجه اجلاس ۱۴۵ اوپک بپردازید، به عواملی که باعث شد تا سران اوپک به تغییر تصمیم پیشین خود اقدام کنند اشاره کردید. می‌خواهم بدانم که در این تصمیم اخیر نقش عربستان سعودی تا چه اندازه بوده است؟

در ماه رمضان سال گذشته رشد قیمت‌ها به دلیل بالا رفتن حجم ذخایر، افزایش چشمگیری داشت و بنابراین برخلاف اینکه معمولا در این ماه نشستی توسط اوپک برگزار نمی‌شود، جلسه فوق‌العاده‌ای تشکیل و تصمیم به کاهش تولید گرفته شد و پس از آن هم در نشست فوق‌العاده نیجریه، تصمیم بر کاهش تولید گرفته شد. آمارها نشان می‌دهد که به دلیل پایبندی اعضا به ویژه در اوایل دوره اجرایی شدن این تصمیم‌ها، حجم ذخایر تجاری نفت با سرعتی که رفته‌رفته افزایش می‌یافت دچار کاهش شد.
در جلسه اخیر، اوپک با بررسی‌های خود متوجه شد که ذخایر نفت کشورهای OECD به سطح مطلوبی رسیده است. مهم همزمانی این تصمیم با افزایش تقاضاست چرا که اوپک پیش‌بینی کرده است که یک میلیون و ٣۰۰ هزار بشکه به سطح تقاضا افزوده خواهد شد. در مورد نقش عربستان سعودی شکی وجود ندارد که به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان و با داشتن مازاد ظرفیت تولید بیش از سایر اعضا، به نظرات آن عضو توجه بیشتری نشان داده شود.

یعنی این امر در اوپک به عنوان یک امتیاز ویژه محسوب می‌شود؟

نمی‌توان از آن چنین یاد کرد. در اوپک هر عضو تنها حق یک رای دارد. البته نباید از خاطر برد که همواره نشریات بین‌المللی تمایل به جلوه دادن تصویری از اوپک دارند که در آن اختلاف‌ها بسیار است و گروهی در برابر گروهی دیگر قرار گرفته است. اعضای اوپک اما به درستی می‌دانند که در بحث‌ها همه اعضا حضور دارند و هر کدام نیز دارای حق رای هستند.

به عبارتی شما می‌گویید که کشورهای مصرف‌کننده نفت و حتی غیراوپکی‌ها از ابزارهای رسانه‌ای خود برای داغ‌تر کردن تنور اختلاف‌نظرها استفاده می‌کنند؟

بله، دقیقا درست است.

ولی شما به نفوذ عربستان سعودی و تاثیر عمده آن در تصمیم‌گیری‌ها اشاره کردید.

حتما اینطور است و منافاتی با نفوذ دیگر اعضا با توجه به اندازه تولید و صادرات و ظرفیت مازاد تولید آنها ندارد. برای مثال قطر از نظر صادرات و تولید نفت خام، کشور بزرگی نیست اما وزیر نفت این کشور به دلیل اینکه سال‌های سال در این سمت بوده به عنوان یک صاحبنظر توجه دیگر اعضا را به خود جلب کرده است. مثال دیگر عراق است. این کشور امروز سهمیه‌ای در اوپک ندارد ولی همچنان به نظر وزیر نفت عراق توجه می‌شود. مطمئن باشید رسانه‌های خاصی وجود دارند که به دلیل نداشتن دل‌خوشی از برخی از اعضای اوپک سعی در تصویرپردازی‌های غیرواقعی دارند.

چرا تصمیم‌های اوپک معمولا در ماه‌های اول جدی گرفته می‌شود و رفته‌رفته توجه به آن کمرنگ می‌شود. نمونه بارز آن در سخنان خود شما هم وجود دارد. آنجایی که از تصمیم اوپک برای کاهش سطح تولید گفتید، اشاره‌ای داشتید به اینکه «به‌ویژه» در ماه‌های اول اجرایی شدن تصمیم، اعضا پایبند برنامه بودند. همچنین چنان که در جریان هستید موسسه تحقیقاتی پترولجستیک در گزارشی آورده است که کشورهای ایران، عربستان سعودی و نیجریه در شهریورماه افزایش تولید داشته‌اند.

برخی اوپک را متهم می‌کنند که یک کارتل نفتی است اما در یک کارتل معمولا تصمیم‌ها محرمانه است. این در حالی است که اکثر تصمیم‌های اوپک کاملا شفاف، روشن و غیرمحرمانه است. گفته می‌شود ایران طبق تصمیم سران اوپک قرار است از کاهش یک میلیون و هفتصد هزار بشکه‌ای تولید، ۲۴۹ هزار بشکه از تولید خود بکاهد. دو اشکال اینجا پیش می‌آید. ما اعلام می‌کنیم که منابع اطلاعاتی ثانویه به دلایل سیاسی خاص ظرفیت تولید نفتی ما را درست اعلام نمی‌کنند. بنابراین کاهش ۲۴۹ هزار بشکه ایران از روی اطلاعات منابع ثانویه محاسبه می‌شود. نکته دیگر این است که با وجود تقاضا، خیلی از کشورها احتمال دارد که به تعهدات خود عمل نکنند و بیشتر منافع ملی خود را مدنظر قرار ‌دهند. چرا که تعهد در اوپک صرفا تعهدی اخلاقی است. اما در مورد ایران و صحبت‌هایی که می‌شود ما اعلام کرده‌‌ایم که گزارش‌های منابع ثانویه اوپک را قبول نداریم چرا که به دلیل اغراض سیاسی ظرفیت تولید نفت ایران و ونزوئلا به صورت واقعی در نظر گرفته نمی‌شود.

اما در این گزارش نام عربستان سعودی هم وجود دارد؟

ممکن است میزان تولید این کشور از یک‌ماه پس از تصمیم افزایش یافته باشد. این مهم نیست. مهم درصد پایبندی به تصمیم است که با افزایش کل سطح تولید از درصد پایبندی کاسته می‌شود. من در آخرین گزارش‌هایی که به دستم رسیده است دیدم که برخلاف سال‌های گذشته، درصد پایبندی ونزوئلا بالا بوده، ولی در مورد ایران چنین نبوده است.

با توجه به شرایط قیمتی امروز واکنش آژانس بین‌المللی انرژی را نسبت به تصمیم‌های اوپک چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اوپک از اول نوامبر به میزان ۵۰۰ هزار بشکه به تولید خود در ماه آگوست اضافه خواهد کرد. آژانس بین‌المللی انرژی، همواره خواهان افزایش تولید بوده و این طبیعی است چرا که صرفا در پی منافع کشورهای پیشرفته و صنعتی جهان هستند. از حالا تا پنجم دسامبر یعنی اجلاس فوق‌العاده اوپک در امارات متحده عربی فرصتی برای اعضای اوپک وجود دارد تا نسبت به تصمیم افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای، شرایط بازار را بسنجند. به طور مسلم وضعیت ژئوپلتیک خاورمیانه و پیش‌بینی وضع جوی زمستان پیش‌رو در تصمیم ماه دسامبر اوپک دخیل خواهد بود. همچنین قرار است که وزیران عضو اوپک در اواخر آبان‌ماه در ریاض نیز جلسه مشترکی داشته باشند که در آنجا بررسی این مساله صورت خواهد گرفت.

اعضای اوپک باید از افزایش سطح قیمت در بازارهای جهانی خشنود باشند. آیا تلاش برای کاهش قیمت توسط سازمان کشورهای صادرکننده نفت منطقی است؟

این اشاره شما درست است اما واقعیت آن است که اوپک نمی‌تواند نسبت به تاثیر قیمت‌های بالا روی سطح تقاضا بی‌تفاوت باشد. در زمان اوج‌گیری قیمت‌ها چند اتفاق ممکن است روی دهد.
انرژی‌های جانشین در این برهه صرفه اقتصادی پیدا می‌کند. در گذشته هم ما تجربه قیمت‌های بسیار بالا را داشته‌ایم و بنابراین احتمال دارد که با کاهش تقاضا هدف استمرار درآمدها در اوپک برای تولیدکنندگان محقق نشود. اوپک همواره از کاهش یا افزایش چشمگیر قیمت نفت خام در بازارهای جهانی زیان دیده‌ است. اتفاق دیگری که معمولا روی می‌دهد آن است که بلافاصله پس از افزایش قیمت‌ها، قیمت تمام کالاهای وارداتی و خدمات به ویژه در صنعت نفت افزایش می‌یابد. بگذریم از اینکه قیمت‌های بالای نفت، انتظارات مردم کشورهای عضو اوپک را نیز افزایش می‌دهد، در حالی که تبدیل این درآمدها به سرمایه و تاثیرگذاری‌ آن بر رفاه عمومی یک پروسه بلندمدت را می‌طلبد. در نتیجه قیمت‌های بالای نفت همیشه خبر خوبی برای کشورهای تولیدکننده نفت خام نیست. اوپک سال‌هاست که دیگر قیمت خاصی را به عنوان هدف اعلام نمی‌کند و همیشه در راستای ثبات بازار گام برمی‌دارد.

در سال‌های اخیر که شاهد افزایش قیمت‌ها بوده‌ایم، کارشناسان بسیاری از احتمال رسیدن بهای نفت به یکصد دلار در آینده نزدیک گفته‌اند. رویای نفت یکصد دلاری زمینه‌ساز بحث‌ها و جدل‌های بسیاری در محافل سیاسی و اقتصادی جهان بوده است. دیدیم که در هفته‌های گذشته بهای جهانی نفت به ٨۴ دلار نیز رسید و فاصله خود را تا آن رویا کوتاه کرد. از نظر شما اوپک در جلوگیری از تحقق چنین فرضیه‌ای موفق می‌‌شود؟

بازار نفت بازار پیچیده‌ای است. حتما آنهایی که از نفت یکصد دلاری سخن می‌گویند فرضیه‌ای مستدل دارند. ما می‌توانیم شاهد نفت یکصددلاری با تحقق چند شرط باشیم. اگر بحران‌های ژئوپلتیک از آنچه امروز هست حادتر شود یا اینکه با توفان‌های شدیدتر از آنچه دو سال پیش شاهد بودیم مواجه شویم امکان تحقق آن وجود دارد.

فرض را بر این بگیریم که شرایط مستعد باشد، آیا اوپک توان جلوگیری از رسیدن بهای نفت به یکصد دلار را دارد یا خیر؟

اوپک در آن موقع هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد. ما وقتی که می‌گوییم قیمت‌ها ممکن است در فصل زمستان تغییر نکند، شرط یک وضع جوی معمولی را در نظر گرفته‌ایم. حال آنکه ممکن است عکس آن روی دهد. من جزء کسانی نیستم که بدون اعلام فرضیه، از افزایش بهای نفت سخن بگویم.

فرضیه شما چیست؟

به نظر من هیچ‌کس نمی‌تواند به طور قطع آینده بازار نفت را پیش‌بینی کند. ما از حالا نمی‌توانیم در مورد وضع جوی زمستان یا وقوع توفان‌هایی با شدت کاترینا و ریتا نظر دهیم. به هر حال تاریخچه قیمت نفت را که مرور می‌کنیم به قیمت‌های بسیار بالا برمی‌خوریم.

اما قیمت‌های موجود سابقه تاریخی ندارد.

فراموش نکنید امروز ما با قیمت‌های اسمی مواجه هستیم. قیمت‌های واقعی اما باید با میزان تورم و ارزش دلار سنجیده شود. در این صورت قیمت‌های امروز در بازارهای جهانی نفت، با قیمت‌های سال ۱۹۷۹ در پی وقوع انقلاب اسلامی در ایران و همچنین قیمت‌های سال ۱۹٨۰ که بر اثر حمله نظامی عراق به ایران شاهد آن بودیم، هنوز هم فاصله دارد. به هر حال من قیمت یکصد دلار برای نفت را رویا نمی‌دانم. چرا که واژه رویا بار مثبتی دارد. این خبر خوشی نخواهد بود چرا که از قدرت خرید کشورهای صادرکننده نفت به دلیل کاهش ارزش دلار بسیار کاسته شده است. من نگران گرانی‌هایی هستم که در صورت افزایش قیمت نفت، اقتصاد جهان و کشورمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.