• خانه ای که علی و مادرش در آن زندگی می کنند، مال حسن جغجغه است که از اقوام مادرعلی بیغم است. علی بیغم به سبک نظام مادرسالارانی ایرانی، نه در خانه ی پدری، که در خانه ی اقوام مادری، پرورش یافته است. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲۵ بهمن ۱٣٨۶ -  ۱۴ فوريه ۲۰۰٨

 
Abbas.Ahmadi@Mailciy.com
 
در شماره ی پیش از فیلم گنج قارون سخن گفتم و نشان دادم که پدیده ی "غیبت پدر"، اولین خصیصه ی برجسته ی نظام مادرسالارانه ی ایرانی، در این فیلم، به خوبی، مشاهده می شود. در این مقاله می خواهم رد پای پدیده ی "ازدواج با محارم"، یعنی دومین خصیصه ی نظام مادرسالارانه ی ایرانی ، را در فیلم گنج قارون نشان بدهیم.
***
قارون به روایت قرآن
 
در قرآن، کتاب مقدس عرب ها،   از آدمی به نام قارون نام برده شده است که یکی از ثروتمندان مغرور و مستکبر بنی اسرائیل است. الله، حضرت موسی را با دلایل روشن به سوی او می فرستد تا او را راهنمایی کند، اما قارون از فرمان الله سرکشی می کند و الله نیز به زمین دستور می دهد تا او را در خود فرو ببرد.
 
وَ قَرُونَ وَ فِرْعَوْنَ وَ هَمَنَ وَ لَقَدْ جَاءَهُم مُّوسی بِالْبَیِّنَتِ فَاستَکبرُوا فی الاَرْضِ وَ مَا کانُوا سبِقِینَ(٣۹) فَکُلاًّ أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسلْنَا عَلَیْهِ حَاصِباً وَ مِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصیْحَهُ وَ مِنْهُم مَّنْ خَسفْنَا بِهِ الاَرْض وَ مِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَ مَا کانَ اللَّهُ لِیَظلِمَهُمْ وَ لَکِن کانُوا أَنفُسهُمْ یَظلِمُونَ(۴۰)
" قارون و فرعون و هامان را نیز هلاک کردیم ، موسی با دلائل روشن به سراغ آنها آمد. اما آنها در زمین برتری جوئی کردند، ولی نتوانستند بر خدا پیشی گیرند . ما هر یک از آنها را به گناهشان گرفتیم ، بر بعضی از آنها طوفانی توام با سنگریزه فرستادیم ، و بعضی از آنها را صیحه آسمانی فرو گرفت ، و بعضی دیگر را در زمین فرو بردیم ، و بعضی را غرق کردیم ، خداوند هرگز به آنها ستم نکرد، ولی آنها خودشان بر خویشتن ستم نمودند" .
 
در این آیه از سه نفر نام می برد به نام های قارون و فرعون و هامان. قارون مظهر ثروت ، فرعون مظهر قدرت، و هامان مظهر معاونت با ظلم است. [ هامان در حقیقت، وزیر خشایارشاه، شهنشاه پارسی ست، اما حضرت محمد (ص) از او به عنوان وزیر فرعون یاد کرده است.]   دو گروه دیگر، یعنی قوم عاد و قوم ثمود، را نیز باید به آین لیست سه نفره بیافزایم. در دنباله آیه مجازاتهای آنها، به ترتیب بیان شده است : بر بعضی از آنها طوفانی شدید و کوبنده توام با سنگریزه فرستادیم: "فمنهم من ارسلنا علیه حاصبا." منظور از این گروه ، قوم عاد است که بر طبق سوره ذاریات و حاقه و قمر، طوفان شدید و بسیار کوبنده ای در مدت هفت شب و هشت روز بر آنها مسلط گردید، خانه هاشان را درهم کوبید، و جسدهاشان را همچون برگهای پائیزی به اطراف پراکنده ساخت (سوره حاقه آیات ۵ تا ۷). بعضی دیگر را صیحه آسمانی فرو گرفت: "و منهم من اخذته الصیحه " صیحه آسمانی نتیجه صاعقه ها است که با زمین لرزه در مرکز وقوعش همراه است ، و این عذابی بود که برای قوم ثمود نازل گردید، چنانکه در سوره هود آیه ۶۷ در باره قوم ثمود می گوید: "و اخذ الذین ظلموا الصیحه فاصبحوا فی دیارهم جاثمین " و بعضی دیگر از آنها را در زمین فرو بردیم: "و منهم من خسفنا به الارض " این مجازاتی بود که در مورد قارون ، ثروتمند مغرور مستکبر بنی اسرائیل تحقق یافت که در آیه ٨۱ سوره قصص به آن اشاره شده است . و بالاخره بعضی دیگر را غرق کردیم: "و منهم من اغرقنا."می دانیم این اشاره به فرعون و هامان و اتباع آنها است ، که در سوره های مختلف قرآن از آن بحث شده است .
 
قارون فیلم گنج قارون نیز مانند قارون کتاب مقدس، مرد ثروتمند و مغرور ی است که در کاخ رویایی خود با خدم و حشم زندگی می کند. اما مرگ قارون فیلم گنج قارون با مرگ قارون کتاب مقدس، فرق می کند. به این ترتیب که قارون کتاب مقدس، توسط خدا در زمین فرو برده می شود و هرگز از دل خاکی که او را در خود فروبرده است، بیرون آورده نمی شود. اما، قارون فیلم گنج قارون، نه توسط خدا، بلکه به دست خویش، خود را در رودخانه می اندازد و گرچه آب رودخانه او را در خود فرو می برد، اما سرانجام توسط پسرش از آبی که او را در خود فرو برده است، بیرون آورده می شود. بیرون آمدن پدر از دل آب های رودخانه، معنای تمثیلی دارد و به معنای بازگشت پدر از دنیای فراموش شده ی مردگان است. بهشت فرویدی "پسر بعلاوه ی مادر و منهای پدر" با ظهور پدر از وادی غیبت، دچار بحران می شود.
***
ردپای ازدواج با محارم
 
  اما پیش از آن که به بحران ظهور پدر بپردازم باید به شخصیت حسن جغجغه بپردازم. حسن جغجغه یک دستفروش دوره گرد است که بادبادک و قارقارک و جغجغه می فروشد و با علی بیغم و مادر علی، در یک خانه زندگی می کن. حسن جغجغه قارون را با اسم مستعار اسمال بی کله، به عنوان شاگرد، پیش خودش برده است. در سکانس گفت و گوی حسن با اسمال، به رابطه ی حسن با علی و مادرش اشاره می شود:
 
حسن جغجغه – اون خونه ای رو که شب ها می خوابی، از پول همین جغجغه ها خریدم.
اسمال بی کله – من خیال کردم مال علی یه.
حسن جغجغه – نه بابا! اون و مادرش، مدت هاست که پیش من زندگی می کنند.
اسمال بی کله – آها.
حسن جغجغه – آخه من با مادرش، یک نسبتی دارم.
 
خانه ای که علی و مادرش در آن زندگی می کنند، مال حسن جغجغه است که از اقوام مادرعلی بیغم است. علی بیغم به سبک نظام مادرسالارانی ایرانی، نه در خانه ی پدری، که در خانه ی اقوام مادری، پرورش یافته است. می توان گفت که حسن جغجغه در حکم دایی اوست و بنابراین همخانه بودن اوبا مادرعلی بیغم، یاد آور همخانه بودن دایی قیصر با مادر قیصر و همخانه بودن برادر نامزد قیصر با نامزد قیصر می باشد. این نوع همخانه بودن مادر با اقوام مادری، یاد آور رسم ازواج با محارم در دوره ی مادر سالاری ست.
 
باید بدانیم که رسم ازدواج با محارم و ازدواج خواهربا برادر و پسر با مادر، که امروزه عجیب به نظر می رسد، در ایران در دوره ی مادرسالاری رایج بوده است و تنها پس از ظهورنظام پدرسالاری است که به صورت تابو در می آید. شواهد زیادی در دست است که نشان می دهد که حتی در دوره ی پدرسالاری نیز ازدواج با محارم، حداقل در دربار شاهان ایرانی رواج داشته اشت. به این چند نمونه توجه کنید :
 
در کتاب "یادگار زریران" (بند ۶۷) آمده است که گشتاسپ، پادشاه کیانی، با خواهرش، هوتس (با ضم ت) ازدواج می کند. گشتاسپ نخستین شاهی است که به دین زردشتی می گرود و از او در اوستا با احترام یاد شده است .
 
در کتاب "اردویراف نامه" (فصل ۲، بند ۱) "ویراف" با هفت خواهر خود ازدواج می کند .
 
در کتاب "شایست و ناشایست" (فصل ٨، بند ۱) آمده است که ازدواج با محارم، صواب دارد و باعث می شود تا بار گناهان آدم سبک شود .
 
در کتاب "گزیده های زاد سپرم" ( فصل ۲۶، بند ٣) آمده است که ازدواج با محارم کار پسندیده ای ست و برای ادامه ی نسل پاک، بهترین کار است .
 
در کتاب "مینوی خرد (فصل ٣۶، بند ۷) آمده است که کسی که مراسم ازدواج با محارم را بهم بزند، مرتکب گناه کبیره می شود .
 
کمبوجیه با دو تن از خواهرانش به نام های ، "مروئه" (با کسر میم و کسر همزه) و آتوسا، ازدواج می کند .
 
اردشیر دوم هخامنشی با کوچکترین دختر خود، آتوسا، ازدواج می کند .
 
قباد اول ساسانی با دخترش "سمبیکه (با فتح سین) ازدواج می کند .
 
در منظومه ی ویس و رامین، سروده ی فخرالدین اسعد گرگانی، ویس با برادرش "ویرو" ازدواج می کند .
 
گذشته از شواهد تاریخی، اسطوره ی آفرینش در فرهنگ ایران نیز، به پیروی از سنت های عصر مادرسالاری، بر مبنای الگوی ازدواج با محارم ساخته شده است. در اساطیر ایرانی، همه ی آدمیان از زن و مردی به نام های مشی و مشیانه به وجود آمده اند. مشی و مشیانه به صورت دو بوته ی ریواس، از دو قطره آب منی کیومرث که پیش از شهادت اش بر زمین ریخته شده است، از زمین روییده اند. به عبارت دیگر، هردو از یک پدر و در حقیقت، برادر و خواهر یک دیگرند. مشی و مشیانه که خواهر و برادرند با یکدیگر نزدیکی می کنند و از این هماغوشی برادر با خواهر، مردمان روی زمین به وجود می آیند.
 
در اساطیر هندی نیز همه ی آدمیان از جماع برادر با خواهر به وجود آمده اند. در اساطیر هندی، نخستین آدم "یما" (با فتح یای) است که با خواهرش "یمی" (با فتح یای) زندگی می کند . "یما" به وسوسه و اغوای خواهرش مرتکب زنای با محارم می شود و با خواهر خود همبستر می گردد و از این همبستری آدمیان بوجود می آیند. گناه "یما" و "یمی" همبستری با خواهر و زنای با محارم است.
 
در اساطیر مذهبی عرب ها نیز با آن که ادعا می کنند که آدم و حوا با هم برادر و خواهر نیسنتد، اما مجبورند بپذیرند که همه ی آدمیان از ازدواج پسران آدم و حوا با خواهران خود به وجود آمده اند، زیرا در آن زمان به غیر از آدم و حوا، خانواده ی دیگری بر روی زمین زندگی نمی کرده است. بنابراین بر اساس اساطیر ایرانی، هندی، و یا عربی، همه ی آدمیان از ازدواج با محارم به وجود آمده اند.
 
متاسفانه، پیش از آن که به داستان اصلی خود بپردازم، مجال من برای امروزدر همین جا به پایان می رسد و مجبورم که دنباله ی این سلسله مطالب را در شماره ی آینده ، پی بگیرم.
 
ادامه دارد