• بیست و دو کشور عربی در این نمایشگاه بعنوان مهمان حضور داشتند و ۱۰۰۰۰ عنوان کتاب در غرفه های خود به نمایش گذاشتند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۱۲ آبان ۱٣٨٣ -  ۲ نوامبر ۲۰۰۴

زمانی که انسان از خیابانها ی پُرترافیک و چراغ قرمزهای متعدد مخصوص عابر پیاده عبور می کند و خود را به جلوی درب ورودی نمایشگاه کتاب درفرانکفورت می رساند و آرام آرام  به محل های کنترل کارت های ورود به نمایشگاه نزدیک می شود. یکدفعه با   ازدحام انبوه مراجعین و مهمانانی روبرو می گردد که همگی با کیف های دردست یا ساک هایی بردوش ویا با چمدان ها ی چرخ داری که آرام بدنبال خود می کشند، در صف های طولانی، منتظر کنترل کارت ورودی خود برای ورود به نمایشگاه هستند.
 
 بعد از این کنترل، اندک اندک دریای مواج مراجعین به سوی سالن های بزرگ محل برگزاری نمایشگاه که بر اساس موضوع تقسیم بندی شده اند، به حرکت در می آیند. جابجایی این جمعیت عظیم یا با پای پیاده و با گذشتن ازکریدور های طولانی و تو در توی روشن ِ مشرف بر محوطه و اطراف نمایشگاه  صورت می گیرد. که با تابلوهای راهنمای ویژه برای هرسالن در قسمت های مختلف و همچنین حضور دکه های کوچک اطلاعات در بین راه بهم وصل شده اند. یا با مینی بوس های مخصوص برای حمل و نقل مراجعین و مهمانان که سریع و پشت سرهم در محوطه ی بزرگ نمایشگاه بین سالن های مختلف در حال رفت و آمدند.
 
انسان زمانی که همراه این امواج انسانی وارد سالن های مختلف نمایشگاه می شود و غرفه های بزرگ و کوچک را در سالن های بسیار بزرگ و متنوع نمایشگاه می بیند، به یاد داستان آلیس در سرزمین عجایب و یا داستان گالیور می افتد.
 
نمایشگاه جهانی کتاب در آلمان در زمره ی یکی از بزرگترین نمایشگاه های جهانی کتاب می باشد که هر ساله در اوایل ماه اکتبر در فرانکفورت در محل دائمی نمایشگاه ها در این شهر برگزار می گردد.
امسال در این نمایشگاه ۱۱۰ کشور با تعداد ۶۶۹۸ غرفه شرکت کرده بودند. در مقایسه با سال گذشته که نمایشگاه ۲۶۸۰۳۰ مراجعه کننده داشت امسال این رقم به ۲۸۸۸۸۷ رسید که حدود ۳% افزایش را نشان می دهد.
 
این نمایشگاه با چند ویژه گی (که ازمشخصه های هرساله ی آن می باشد) باعث می شود که در مدت جریان برگزاریش در راس خبرهای رسانه ها ی ارتباط جمعی آلمان قرار گیرد .
اولین ویژه گی آن اعطای جایزه صلح از طرف ناشران و کتابفروشان آلمان می باشد که هر ساله طی مراسم با شکوهی به یک نویسنده، محقق و یا دانشمندی که با آثار و زندگی خود به صلح و به فرهنگ جامعه ی انسانی خدمت کرده اند اهداء می شود. 
دومین ویژه گی نمایشگاه حضور کشوری است که هرساله بعنوان "مهمان نمایشگاه" دعوت می شود. این کشور مهمان در طی برگزاری نمایشگاه با اجرای برنامه های مختلف، محور نمایشگاه قرار گرفته و به آن ویژه گی خاصی می دهد. یکی از اهداف مهم این ویژه گی، معرفی نویسندگان نه چندان معروف آنها در عرصه ی جهانی، به افکار عمومی است.
سومین ویژه گی نمایشگاه که غیرمستقیم بر فضای نمایشگاه تاثیر می گذارد مشخص شدن نویسنده ای است که جایزه نوبل ادبیات را دریافت می کند. این حادثه  که تاکنون هرساله یکی دو روز بعد از برگزاری نمایشگاه اتفاق افتاده، فضا و جو نمایشگاه کتاب را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد.
 
حادثه های جنبی دیگر نیز مانند حضور نویسندگان معروف و هنرمندان و روزنامه نگاران و سیاستمدارانی که کتابی منتشر کرده اند، می باشد. که هر کدام با ویژه گی خاص خود و بنوبه ی خود به فضای نمایشگاه حال و هوای خاصی می د هند.
 
ویژه گی اول
 همانطوری که هرساله رسم نمایشگاه می باشد در روز یکشنبه (و امسال به علت اینکه یک روز از تعداد روز های برگزاری نمایشگاه کم شده است) روز پایانی نمایشگاه در کلیسای پاول در فرانکفورت جایزه ی صلح ناشران و کتابفروشان آلمان به یک نویسنده ی اروپایی که از طرف یک هیئت انتخاب گردیده بود، اعطاء شد.
این حادثه ماه ها قبل از برگزاری نمایشگاه با مشخص شدن فردی که جایزه به او تعلق می گیرد نمایشگاه کتاب را تحت تاثیر اهمیت خود قرارمی دهد.
جایزه صلح امسال به پیتر استرهازی نویسنده ی پست مدرن مجاری تعلق گرفت (برای اطلاع بیشتر به آرشیو مقالات نگارنده در اخبار روز تحت عنوان پیتراسترهازی برنده ی... مراجعه شود)
 
ویژه گی دوم
 مهمان امسال نمایشگاه کشورهای عرب بنام "جهان عرب" بودند. هندریک مارک گراف Hendrik Margraf سردبیرنشریه ی بورس کتاب درویژه نامه ی مخصوص نمایشگاه در گفتارسردبیرمی نویسد :» فرهنگ وتمدن عربی چیست؟ بدون شک باید به جزء آن چیزی باشد که گروه القاعده آنرانمایندگی می کند ویا حتها چیزی ورای درک رمانتیک ها که تحت عنوان فرهنگ وتمدن عرب می شناسند . این تمدن وفرهنگ چه می تواند باشد؟ مهمانان امسال نمایشگاه" جهان عرب" می توانند آنرا به ما نشان دهند.» او می افزاید » اگر چه واژه ی جهان عرب یک، یکپارچگی را عنوان کرده وبه نمایش می گذارد، ولی همانطور که تاهابن جلون می گوید : این جهان عرب » یک اتوپی« است. بدون شک این کشورها با وجود اختلافات سیاسی دارای مشترکاتی نیزمی باشند که حضور آنها امسال بعنوان مهمان این اختلافات واشتراکات را بما نشان خواهند داد.«
 
۲۲ کشورعربی دراین نمایشگاه بعنوان مهمان حضورداشتند و۱۰۰۰۰ عنوان کتاب در غرفه های خود به نمایش گذاشتند.
از زمانی که اعلام گردید کشورهای عربی مهمان امسال نمایشگاه جهانی کتاب در فرانکفورت هستند و مشخص شدازاین کشورها چه نویسندگانی دعوت شده اند، در مطبوعات آلمان بخصوص از طرف نویسندگان عرب درمهاجرت بحث های انتقادی ازاین دعوت به عمل آمد که دامنه ی آن به فضای نمایشگاه وهمچنین به میزگردها وداستان خوانی ها وبرنامه های پرسش وپاسخ که درطول برگزاری نمایشگاه برگزارمی گردیدند نیز، کشیده شد. این انتقادها بیشترحول این محوربود که: بخش زیادی از نویسندگان دعوت شده ویا معرفی وفرستاده شده ازطرف کشورهای عربی درحقیقت پیام آوران حکومت هایشان هستند وحتها بعضی ها، آنها را ماموران سانسوردراین کشورها می نامیدند.
 
۲۰۰ روشنفکرونویسنده ومترجم برای گفتگو و میزگرد وسخنرانی از کشورهای عربی چه آنها که مستقیم ازاین کشورها آمده بودند وچه آنها که درمهاجرت بسرمی برند دعوت شده بودند. در میان آنها چهرهای سرشناس وبرجسته ایی مانند نویسنده ی مراکشی ساکن فرانسه تاها بن جلون Tshar Ben Jellon نویسنده ی فرانسوی آسیا جبار Assia Djebar  شاعرسوریه ای آدونیس Adonis شاعرونویسنده فلسطینی محمود درویش Mahmoud Darwish   ، نویسنده ومنتعقد مصری ادوار الکرات Edwar Al Kharrat   و... دیده می شدند. نجیب محفوظ نویسنده ی مشهورمصری برنده ی جایزه ی نوبل نیزبرای افتتاح نمایشگاه بعلت اینکه نتوانسته بود شرکت کند، پیام فرستاده بود که درروز اول نمایشگاه که توسط گرهارد شروده صدراعظم آلمان افتتاح گردید به نمایندگی ازطرف نویسندگان کشورهای عربی خوانده شد.
 
درطول برگزاری نمایشگاه جلسات و نشست هایی با موضوع هایی از قبیل آزادی نشر، سانسورو ترجمه درکناربرنامه های مختلف دیگرنمایشگاه برگزار شدند.
 
نحوه و گونه ای که کشورهای بزرگ و کوچک عربی با آن خود را به نمایش گذاشته بودند چیزی بین خطاطی سنتی و Computeranimation ، فلکلور در کنار رقص مدرن، فرهنگ اسلامی در کنار تکنیک ساته لیتی، آسمانخراش های ساخته شده از آهن و شیشه در کنار چادرها و نخل ها که در پوسترها و عکس های مختلف نشان داده شده بودند، همگی این ها در حقیقت تجلی از سنت و مدرنیته را به نمایش می گذاشتند .
نمایشگاه کتاب امسال تنها با برپایی ۱۴ نمایشگاه کوچک درسالن های بزرگی که مخصوص گرد همایی هاست وبا برگزاری تعداد زیادی جلسات بحث وسخنرانی وگفتگو وبرنامه های هنری در چادرهای بزرگی که درمحوطه ی نمایشگاه برپا گردیده بودند حال وهوای خاصی به نمایشگاه می دادند. فولکر نیومن رئیس نمایشگاه کتاب درفرانکفورت معتقد است :» با این تنوع برنامه و همچنین با برنامه های متنوع دیگری که درموزه ها و محل های فرهنگی درشهرفرانکفورت درحاشیه ی نمایشگاه برگزارمی گردد یک فرم از برنامه ایی به نمایش گذاشته می شود که تا حال هیچ کجای جهان تا کنون نتوانسته است اینگونه آنرا ارائه دهد.«
تازه همه این ها گوشه ایی ازاین دنیای اعجاب آورنمایشگاه می باشند. درکنارهمه این ها جلسات کتاب خوانی و بحث وگفتگو و معرفی کتاب که ازکارهای جنبی غرفه های ناشران بزرگ می باشد را، نیز می توان نام برد.
 
درنمایشگاه کتاب فرانکفورت می توان اکثرنویسندگان کوچک وبزرگ را دید. نویسندگان تازه کاری که با دست نوشته های خود به دنبا ل ناشری می گردند ویا ناشرانی که بدنبال نویسندگان نامی روانند. دنیای پشت پرده ویا پشت درهای بسته نیزجزء بسیارمهم نمایشگاه است که در آن حق نشر (کپی رایت ) خرید وفروش می شود. درسراسرطول روزهای برگزاری نمایشگاه آژانس های ادبی را می توان دید که یا درحال معرفی دست نوشته ها ی نویسندگان مختلف به ناشران می باشند ویا درحال بستن قراردادها بین نویسندگان وناشران برای حق تالیف وچاپ کتاب وده ها مسئله ی دیگر.
قرارومدارها درحوزه چاپ و پخش ونشرکه در قسمت پشت پرده ی نمایشگاه کتاب صورت می گیرد از مسائل اصلی نمایشگاه کتاب می باشند که کمترکسی بجزء طرفین گفتگوها ازجزئیات آنها مطلع می شود.
 
حادثه ی سوم
 جایزه ادبی نوبل امسال به الفریده یلینک Elfriede Jelinek نویسنده ی اطریشی  اعطاء شد . خبری که خیلی ها را غافلگیر کرد. یادرحقیقت خبری که خیلی ها راخوشحال نساخت. یلینک نویسنده ای است که بیشتر از دوست منتقد دارد.
 خبر آنقدر غیر مترقبه بود که ناشر اکثر کارهای این نویسنده ی زن اطریشی "انتشارات روولت" حتا یک کتاب او را هم درغرفه ی بسیار بزرگ خود تا قبل از انتشاراین خبرنداشت. بعد از اعلام آکادمی جایزه ی نوبل، لوژستیک انتشاراتی رورولت در عرض چند ساعت کتاب های یلینک را با برچسب" برنده جایزه ی نوبل امسال" با همراه پوسترهای بزرگ او درسراسرغرفه خود به معرض نمایش گذاشت. این در حالی بود که سفارش ها مستقیم از خود نمایشگاه نیز به مرکز پخش ناشر فرستاده می شد تا به موقع کتاب فروشان آلمانی آن ها را در میان سایر کتاب های خود برای عرضه داشته باشند.
 
یلینک در ۲۰ اکتبر ۱۹۴۶ در اطریش بدنیا آمده است. او درهنرستان موسیقی درشهروین به تحصیل ویاد گیری ارگ و فلوت وبعداً آهنگ سازی پرداخت و بعد به دانشگاه رفت و در آنجا به خواندن رشته ی دانش تئاتر و تاریخ هنرمشغول شد. اولین رمان او بنام" آی بچه! ما کبوتران پرقیچی هستیم" در سال ۱۹۷۰ منتشر شد. آثار او اکثراً بصورت جستار، شعر و نثرادبی ، نمایشنامه ، ترجمه و فیلم نامه و اپرا نویسی می باشد. کارهای ادبی یلینک تا به حال جوایز بسیاری را بدست آورده از قبیل جایزه مهم گئورگ بوشنر در آلمان در سال ۱۹۹۸. او ازدواج کرده و در وین و مونیخ زندگی می کند.
آثار او از صراحت لهجه برخورداراست. او خیلی عصبی، رک و سیاسی با گرایشات قوی فمنیستی و چپ گرایانه می باشد و اخیراً در آثار تئاتری اش سیاست بوش و جنگ عراق را به باد انتقاد گرفته است. مشهور ترین رمان او نوازنده ی پیانو است ( ۱۹۸۳)که از روی آن نیز فیلمی به همین نام تهیه شده که درفستیوال کن درسال ۲۰۰۱ برنده ی جایزه این فستیوال گردید.
 
دردی که بازار کتاب ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت از آن رنج می بُرد
 با نگاهی به غرفه های ناشران شرکت کننده ی ایرانی در نمایشگاه فرانکفورت چه دولتی وچه غیردولتی چه با حمایت و چه بدون حمایت دولت، خارج ازضعف های متعدد وهزاران مشکل داخلی دیگرمانند حضورتیغ سانسورو ایجاد موانع بی حساب وکتاب درسرراه ناشران ونویسندگان که بحث آن نوشته ی جداگانه ای را طلب می کند ، این حضور یک درد مشترک برجسته را به نمایش می گذاشت وآن به حاشیه رانده شدن ناشران ایرانی به دلیل عدم پذیرش قانون کپی رایت دراین نمایشگاه بود. که به قول خود دست اندرکاران شرکت کننده:" بیشتر بازدید کنندگان آنها ایرانی بودند" .
درسال های اخیربه علت ارتباطی که ایرانیان خارج کشورکه دستی درکارنوشتن وکتاب دارند وبا واسطه گری آنها، ویا به دلیل برجسته شدن مسائل سیاسی ایران وبازبا تلاش عده ای ازایرانیان مقیم خارج ومترجمینی که به زبان فارسی مسلط هستند، بعضی ازکارهای نویسندگان ایرانی با درنظرگرفتن حق ناشرونویسنده نزد ناشران معتبرآلمانی (خارجی) چاپ شود. همچنین به عکس هم درراستای همین تلاش، بعضی ازناشران ایرانی که خواسته اند حق واحترام کپی رایت را داشته باشندهم توانسته اند،حق ترجمه وچاپ بعضی ازکتاب ها را ازناشران خارجی بخصوص آلمانی دریافت کنند. این ناشران می توانند توضیح دهند که به چه راحتی وبا چه احترامی این حق تقریباً به رایگان ویا به قولی با یک شاخه نبات به آنها داده شده است، ویا حتا هم اگرمبلغی مطرح بوده با تبدیل تومان(قیمت پشت جلد کتاب) به دلارویوروچیزی به حساب نمی آمده است. شاخ ودُم درست کردن برای قانون کپی رایت اگرمنافع تنگ نظرانه و سرقت مابآنه ای بعضی ازناشران بی پرنسیب را درپشت خود نداشته باشد هیچگونه توجیه دیگری برای آن نمی توان پیدا کرد. ناشران با پرنسیب باید سعی کنند وفشارآورند تا ایران هم به قانون جهانی کپی رایت بپیوند (با وجود اینکه بعضی از ناشران ایرانی به واقع خواهان آن هستند) وگرنه هیچگاه ایران جا ی مناسبی دربازارهای جهانی کتاب نخواهد داشت وهمیشه درحاشیه خواهد بود وبه همین خاطر حتها نویسندگان معروف ما هم بشکلی بومی باقی خواهند ماند. پیوستن به کپی رایت برای رشد فرهنگی وارتباط درست بین ناشران ونویسندگان چه درعرصه داخلی وچه درعرصه خارجی نیازی اجتناب ناپذیراست. ولی آیا برای کسانی که بیشترسعی دارند که برسرراه نشرونویسنده مانع ایجاد کنند، آیا این اجتناب ناپذیری قابل درک است؟
    
درسال آینده پنجاه وهفتمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت از ۱۹ تا ۲۳ اکتبر برگزارخواهد شد. کشورمهمان نمایشگاه درسال ۲۰۰۵ کشورکره می باشد. قراراست ازماه مارس، ۶۰ نویسنده کره ای یک تورمسافرتی برای دیداروگفتگو وآشنایی به آلمان داشته باشند.