• فجایع انسانی تنها منحصر به بلایای طبیعی نمی شود. کافی است که هر انسانی چشم خود را باز ترکند و به جلوی پای خود نظر اندازد و بعد کم کم همین نگاه را ادامه دهد تا "جایی که چشمش کار می کند". چه خواهد دید؟ فجایع بیشمار کوچک و بزرگ اقتصادی در اشکال و ابعاد مختلف ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۵ بهمن ۱٣٨٣ -  ۲۴ ژانويه ۲۰۰۵

درزمان های گذشته تاقبل ازانقلاب درعرصه ی رسانه های صوتی و تصویری مردم جهان حتا از فاجعه ایی که درنزدیکی آنهااتفاق می افتاد، به سادگی مطلع نمی شدند . این مسئله برای نقاط خیلی دورتر، جای خود را داشت. به همین خاطرباید زمان طولانی می گذشت تا اینکه مردم از طریق نوشته های بعضی ازرهگذاران ویا مسافران وجهان گردانی که دیده ها وشنیده های خود راازحوادث سیاسی- اجتماعی ویا فجایع طبیعی به رشته ی تحریردرآورده بودند ،درجریان اخباراتفاقات، حوادث وفجایع طبیعی واجتماعی که درمناطق دیگرجهان اتفاق افتاده بود، قرارمی گرفتند.
اما امروزبا سرعت وعمومیتی که رسانه های خبری دارند هیچ حادثه وروخداد ی نیست که دردورافتاده ترین نقطه ی دنیا اتفاق بیافتد وبه سرعت به یک مسئله ی جهانی تبدیل نشود. ولی آیا عوامل وابعاد تلفا ت وخسارات حوادث وبلایای طبیعی- اجتماعی که امروزاخباروگزارش می شوند، با حوادث وبلایای طبیعی مشابه خود درگذشته یکی است؟ آیا عوامل وابعاد خسارت همچنان درطول تاریخ یکسان مانده است؟
 
  نگاهی کوتاه به ابعاد تلفات حوادث وبلایای طبیعی وعوامل پیدایی آن:
مسلماً امروزه ابعاد تلفات حوادث وبلایای طبیعی واجتماعی خیلی بیشترازگذشته می باشد. بطوریکه درسی ساله ی اخیرآمارتلفات حوادث طبیعی نسبت به گذشته ۴ برابرشده است. درپیدایی این افزایش تلفات می توان چهارعامل زیررا از برجسته ترین عوامل آن ذکرکرد:
»- افزایش جمعیت
- تغیرآب وهوا (تغیرات جوی)
- افزایش وتکامل وسایل حمل ونقل
- حجم رو به افزایش سرمایه ی مالی در روند جهانی شدن«
 
افزایش جمعیت
در سال ١۹٠٠ طبق آمارهای موجود جمعیت جهان چیزی بالغ بر ۶, ١ میلیارد نفر بوده است درسال ١۹۷۴ این جمعیت به ۴ میلیارد نفرافزایش یافته ودراواسط قرن جدید تخمین زده می شود که به ۹ یا حتا درحد امکان به ١٢ میلیارد افزایش یابد.
اینکه آیا باید این افزایش جمعیت را به تنهایی یک مصیبت طبیعی واجتماعی دانست، جای بحث جدی دارد. ولی چیزی راکه نمی توان درمورد آن بحث کرد این مسئله است که بیشتر این جمعیت در محل هایی اسکان می یابند که به لحاظ حوادث طبیعی ، جزء محل های خطرناک محسوب می شوند.
طبق گزارش سازمان ملل متحد همین امروز ۷۵% جمعیت جهان در محل هایی زندگی می کنند که دربیست سال گذشته مرکززمین لرزه های شدید، سیل های ویران گر وخشک سالی های مداوم بوده است.
هم اکنون ۵٠٠ میلیون چینی و ١۶٠ میلیون هندی در معرض طوفان های خاص مناطق استوایی هستند و ٣٠ میلیون ژاپنی در محل های زلزله خیز زندگی می کنند.
 
تغیرات آب وهوا
تغیرات آب وهوا که از بعضی عوامل آن می توان آلوده شدن هرچه بیشترمحیط زیست وافزایش اوزون وازبین رفتن منابع طبیعی مانند جنگل ها وتغیرات اکولوژی را نام برد، باعث گردیده که فجایع طبیعی ابعاد گسترده و وحشتناکی به خود بگیرند.
تحقیقات سازمان ملل متحد مشخص کرده است که هم اکنون خطر زیر آب رفتن کامل خیلی از جزیره ها وجود دارد. همچنین وارد شدن آب های دریا به منابع و سرچشمه های آب های شیرین ازیک سو واز سوی دیگر کمبود آب آشامیدنی هم، خطری است که زندگی انسان های بیشماری را امروز تهدید می کند.
در حال حاضر بیش از۷ , ١ میلیارد انسان ازکمبود آب رنج می برد. طبق پیش بینی های کارشناسان در ٣٠ سال آینده این تعداد به ۵ میلیارد خواهد رسید . چیزی حدود نصف جمعیتی که جهان درآینده خواهد داشت.
بالا آمدن آب وشسته شدن زمین در اثربارندگی های شدید وراه افتادن سیلاب های  ناشی ازآن زندگی نصف مردم جهان را تهدید می کند.
شیوع بیماری های مسری مانند اسهال و بیماری های تنفسی ناشی از جاری شدن سیلاب ها وبالا آمدن سطح آب دریا وپیش روی آن در سطح خشکی ها  به این بیماری ها ابعاد وسیع و سراسری داده است.
 
افزایش وتکامل وسایل حمل ونقل
مسافرت وجا به جا شدن با وسایل حمل ونقل مدرن امروز این امکان را بوجود آورده است که هر انسانی خیلی راحت در عرض ۴٨ ساعت تمام جهان را زیر پای خود بگذارد.
»یک بیماری آنفلو نزای ناشناخته کاندیدای خوبی خواهد بود که درعرض مدت کوتاهی به سراسر جهان مسافرت نماید. «
بیماری های جدید دراثرانتشار ویروس های ناشناخته چه از طریق انسان وچه ازطریق حیوانات دامی و جهانی شدن آنها ازطریق حمل ونقل درمدت زمان کوتاهی نیز، به این خطرات اضافه گردیده است . کافی است که یک بیمار ویروسی پای خود را به یک فرودگاه برساند.
بیماری هایی که درسال ٢٠٠٣ مانند سارس وغیره به مدت کوتاهی جهانی شدند، حاصل جا به جایی یک فرد مبتلا به این ویروس ،ازطریق وسایل حمل ونقل مدرن بوده است.
 
حجم رو به افزایش سرمایه ی مالی درروند جهانی شدن:
فجایع انسانی تنها منحصربه بلایای طبیعی نمی شود. کافی است که هر انسانی چشم خود را باز ترکند وبه جلوی پای خود نظر اندازد وبعد کم کم همین نگاه را ادامه دهد تا "جایی که چشمش کار می کند" . چه خواهد دید؟ فجایع بیشمارکوچک وبزرگ اقتصادی دراشکال وابعاد مختلف .
 
امروز کافی است که با چند جا بجایی مآوس کامپیوتردربازارهای بورس نیویورک یا لندن ویا توکیو وبالا بردن ویا پائین آوردن قیمت ها فقر وبیچارگی بوجود آورد که ابعاد آن  نه تنها به روستائیان حاشیه ی صحرا درافریقا و یا آسیای مرکزی ویا آمریکای لاتین که محصولات قهوه وکاکائو وپنبه وغلات وشکربرای فروش دارند منتهی نشود بلکه، این ابعاد دامن بخش وسیعی ازمردم دیگررا نیزدرنقاط مختلف جهان بگیرد که با این محصولات سروکار مستقیم نیز ندارند.
بطور مثال ١٢۵ میلیون انسان در سراسر جهان از تولید دانه های قهوه امرار معاش می کنند که بیشتر آنها نیزدهقانان خرده پا هستند. درسال ١۹۹۷ با گران شدن قهوه و۵ سال بعد با ارزان شدن قیمت آن به پائین ترین حد ممکن همانطوری که آماربانک جهانی نشان می دهد فقط ۶٠٠٠٠٠ روستایی که با قهوه سروکار داشته اند شغل خود را ازدست داده اند ودر هند وراس ده ها هزار کودک بعلت کمبود مواد غذایی راهی بیمارستان ها شده اند. این یک مثال کوچک از ابعاد یک فاجعه ی اقتصادی است.
در٢٠ یونی ١۹۹۷ بازیگران بورس در نیویورک وفرانکفورت ولندن توکیو وسنگاپورراه سقوط پول را درتایلند برروی صفحه های کامپیتوتری خود آماده کردند. تعویض ارزش خرید وفروش Baht (واحد پول تایلند) باعث سقوط ارزش این پول گردید . این سقوط آغازگر بحران اقتصادی شد که به سرعت به نام بحران اقتصادی آسیایی معروف گردید . بحرانی که در ٣٠ ساله اخیر جهان شاهد آن نبوده است. در تایلند  تنهاآمار بیکاری سه برابر شد و دراندونزی این آمار به ده برابر رسید.
درسایر نقاط جهان نیز بحران های کوچک وبزرگ اقتصادی با ابعاد دیگر به کار فقیر سازی وایجادفجایع مختلف درکارند. بحران پرداخت بدهی ها وعواقب ناشی از آنها مثلاً درآمریکای لاتین درسال ١۹٨٢ در مکزیک ١۹۹۴ ودرشرق آسیا ١۹۹۷/١۹۹٨ روسیه درسال ١۹۹٨ برزیل ١۹۹۹ آرژانتین ٢٠٠١/٢٠٠٢ نشان می دهند که هیچ گاه جهان این چنین دریک شبکه مالی وبحران ها وفجایع ناشی ازآن درهم تنیده نشده است.
 
دریا لرزه ی جنوب شرقی آسیا:
»دریا لرزه ای که درجنوب شرقی آسیا اتفاق افتاد تاکنون ١۵٠٠٠٠ کشته و۵٠٠٠٠٠ زخمی وپنج میلیون آواره وبی خان ومان از خود بجای گذاشته است. بیماری های خاص مناطق استوایی دراین مناطق در حال افزایش هستند. «
این حادثه ازجنس حوادثی بود که به سرعت درعرض چند ساعت به مسئله ایی جهانی تبدیل گشت و توانست به سرعت احساسات انسانی نوع پرستانه ی اکثریت مردم جهان را برانگیزاند. این احساس نوع دوستانه درشکل جمع آوری کمک های مالی و رهسپار شدن گروه های امداد رسانی دولتی وغیردولتی ازسراسرجهان به مناطق آسیب دیده خود را نشان داد.
درنگاه ناظران بین المللی ابعاد گسترده ی این کمک ها در نوع خود تاکنون بی سابقه بوده است.
زمانی که جهان شاهد این کمک رسانی انسانی بود درطرف دیگراین فاجعه طبیعی- تاریخی همانطوری که معمول این چنین حوادثی است و بعضی ازرسانه ها هم آنها را گزارش کردند غارت ودزدی ازنوع بیرون آوردن انگشترواشیاء قیمتی مردگان و دزدیدن وقاچاق بچه های که بی سرپرست شده وتمامی خانواده ی خود را از دست داده اند، درحا ل اتفاق افتادن بود. همچنین ماشاهد تصاویری بودیم که توریست هایی که تعطیلات خود در سواحلی که آسیب وخسارت دیده ولی خود آنها هیچ خسارتی ندیده بودند، بدون آنکه تعطیلات خودرا نیمه کاره بگذارند به سپری کردن آن مشغول  بودند . بهمین خاطر نیز»فاحشه خانه های تایلند مثل اینکه اتفاقی رخ نداده است شب وروز به کارخود مشغول بودند. «
 
»حادثه ی فاجعه بار جنوب آسیا بازیکبار دیگراین واقعیت تلخ را به مردم جهان نشان داد که پشت چهره به ظاهر بزک کرده ی بهشت توریستان چه چهره ی خشن فقری خوابیده است. «مردم فقیرو دست وبال بسته ایی که ازکمترین امکانات دارویی وپزشکی برخودار نبوده وسرنوشت آنها دردست حکومت گران ومسئولین لاابالی وغیرصالح دولتی ای قراردارد که بجزء منافع خود ، بجزء به رشوه خواری ودزدی وبند وبس های سیاسی ، به چیز دیگری فکر نمی کنند.
اما با این همه کمک" گلوبال" برای میلیون ها قربانی دریا لرزه درجنوب شرقی آسیا نشان داد که »احساس نوع دوستانه ووجدان آگاه جامعه ی بشری نه تنها راه اشتباهی را انتخاب نکرده« بلکه یک مجموعه ی زیبای همبستگی عمومی وجهانی را با محوریت انسان به نمایش گذاشته است. انسانی که محور جامعه مدرن است. انسانی که محوراتوپیای امروز، یک "جهان واحد" فارع ازهرگونه بی عدالتی و فقر وتبعض می باشد . اما همچنان فاجعه اخیر نشان داد که ساکنان کشورهای فقیر چگونه نتایج خود محوربودن کشورهای ثروتمند را تحمل می کنند ویا درسناریوی دیگر،چگونه فقرا با حوادث و فجایعی که بر آنها تحمیل می شود ساکنان کشورهای ثروتمند را ازخواب وخیال به در می آورند وآنها را با واقعیات خشنی روبرو می سازنند، که به سرعت جهانی می شود. با این همه این ها تصویری کوچک از ابعاد بزرگ فجایعی است که هرروز به ابعاد آن افزوده می شود آیا همبستگی های زیبای بشری که ما اخیراً بعد ازاتفاق افتادن فاجعه های انسانی شاهد آن هستیم به همبستگی جهانی فراخواهد روئید که ازگسترش وابعاد فجایع طبیعی وانسانی قبل ازوقوع  آنها بکاهد ویا اساساً ازپدید آمدن یکسری ازآنها جلوگیری کند. آیا فقط ارسال کمک های مالی وکمک های انسان دوستانه کافی هستند؟  تا وجدان جامعه بشری با آرامش شب را به روز برساند.
حوادثی از نوع دریا لرزه ی جنوب شرقی آسیا وعوارض ناشی از آن، خود نشان دهنده این مسئله هستند که این کمک ها به تنها یی کافی نیستند بلکه کشورهای عقب مانده احتیاج به برنامه های توسعه ی اقتصادی - اجتماعی سیاسی جدیدی دارند که باید درجهت منافع عموم مردم این مناطق به اجرا درآیند تنها کمک های واقعی درجهت  تقویت این برنامه هامی تواند مقدارزیادی ازآلام ورنج های مردم این مناطق را بکاهد.
بدون شک روند جهانی شدن و تلاش برای تبدیل شدن اتوپیای جهان به یک "جهان واحد" این کمک ها را اجتناب ناپذیر خواهد ساخت وگرنه باید بشرازهم اکنون درعزای جهان واحد خود بنشیند.
 
 
٭ قسمت بیشتراین مقاله وآمارهای مندرج در آن برگرفته شده ازدومقاله ی مندرج درهفته نامه ی معتبردی سایت Die Zeit   شماره ی ٢  ٢٠٠۵ می باشد:
١- Gefahrene Erde : von H. Albercht, F. Drieschner
   R. von Heusinger, W. Uchatius und F. Vorholz
٢- Die Welt rückt zusammen : von Michael Naumann