• پس از ۱۰ روز کشمکش سیاسی بر سر استعفای پرویز مشرف رئیس‌جمهور پاکستان، سرانجام وی پس از یک ساعت سخنرانی احساسی استعفای خود را اعلام کرد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۲۹ مرداد ۱٣٨۷ -  ۱۹ اوت ۲۰۰٨

کارگزاران: محمد‌حسین باقی: پس از ۱۰ روز کشمکش سیاسی بر سر استعفای پرویز مشرف رئیس‌جمهور پاکستان و ۹ سال حضور دائمی او در قدرت (با کودتای بدون خونریزی ۱۹۹۹)، سرانجام وی در برنامه‌ای تلویزیونی حضور یافت و پس از یک ساعت سخنرانی احساسی استعفای خود را اعلام کرد؛ استعفایی که برخلاف میل باطنی او و با فشار پارلمان ملی و ۴ پارلمان ایالتی صورت تحقق به خود گرفت. استعفای این کماندوی سابق زمینه را برای احزاب ائتلافی (حزب مردم و حزب نواز) فراهم ساخت تا طی یک ماه آینده بتوانند برای اولین بار و بدون بیم از کودتا، رئیس‌جمهور منتخب را با رای مردمی برگزینند؛ اقدامی که در طول تاریخ ۶۱ ساله استقلال این کشور همچنان به مثابه رویا می‌نمود. مشرف که با کت و شلوار سورمه‌ای در تلویزیون ملی حضور یافته بود ضمن زیر سوال بردن عملکرد دولت ائتلافی به دفاع از برنامه‌ها و عملکرد ۹ ساله خود پرداخت. وی در بخشی از سخنانش گفت: «پس از مشورت با مشاوران حقوقی و حامیان نزدیک سیاسی خویش تصمیم به استعفا گرفتم. استعفای من امروز (دوشنبه) به رئیس پارلمان تحویل خواهد شد». به گزارش نیویورک تایمز، رئیس‌جمهور مستعفی پاکستان در دفاع از عملکرد خود افزود: «استیضاح من چه موفق باشد و چه شکست بخورد، ملت بازنده خواهد بود». وی اقدام دولت ائتلافی برای استیضاح را چنین مورد حمله قرار داد:«آنها سعی کردند دروغ را به عنوان واقعیت به خورد مردم دهند. آنها نمی‌فهمند که پیروزی آنها بر من می‌تواند آسیب‌های غیرقابل جبرانی به کشور وارد آورد». مشرف ۶۵ ساله پس از پایان سخنرانی یک ساعته و سراسر احساسی دستان خود را گره کرد و گفت: «زنده باد پاکستان». پیش از این انتظار می‌رفت که کناره‌گیری مشرف با خروج او از کشور همراه باشد اما به نظر می‌رسد تا آینده‌ای نامعلوم چنین احتمالی منتفی باشد. گزارش روزنامه Dawn چاپ پاکستان نیز جالب است. این روزنامه از رایزنی‌های پشت پرده به نفع مشرف سخن گفته است. این روزنامه می‌آورد: «یک روز پیش از استعفای مشرف، طارق عزیز ـ از دوستان و متحدان نزدیک مشرف ـ با الطاف حسین رئیس حزب «جنبش متحده قومی» دیدار کرد تا بتواند نظر او را در پارلمان ایالتی برای حمایت از مشرف جلب کند. هر چند این حزب چنین دیداری را نه تایید و نه تکذیب کرد اما رهبران این حزب به این نتیجه رسیده‌اند که به نفع منافع ملی پاکستان نیست که فردی را که به مدت ۹ سال رئیس‌جمهور بوده تحقیر کنند.» در هر حال هنوز اطلاعاتی در خصوص نام و هویت رئیس‌جمهور آینده و شیوه انتخاب وی منتشر نشده است. بر اساس قانون اساسی رئیس‌جمهور منتخب باید طی مدت ٣۰ روز برگزیده شود. نیویورک تایمز به نقل از مسوولان آمریکایی گزارش داده که زرداری متمایل به پذیرش ریاست‌جمهوری است؛ اقدامی که با مخالفت سخت نوازشریف مواجه شده است. نیویورک تایمز می‌افزاید: «نواز با هر‌گونه ارتقای زرداری به شدت مخالف است». به هر روی، با وجود این ایالات متحده نگرانی عمیق خود را از استعفای مشرف پنهان نکرده است چرا که این کشور از این بیم دارد که عصر «پسا‌مشرف» دوره بی‌ثباتی و ناامنی دوباره در پاکستان را به ارمغان آورد؛ کشوری که به‌رغم بی‌ثباتی‌های مکرر و جمعیت فقیر ۱۶۵ میلیونی اما صاحب زراد‌خانه‌ای هسته‌ای است.
پیش از این «آن پترسون» سفیر آمریکا در اسلام‌آباد اعلام کرده بود که در صورت کناره‌گیری مشرف، وی تضمین می‌کند که هیچ‌گونه خطری او را تهدید نکرده و تحت پیگرد نیز قرار نگیرد. جالب اینجاست که تا لحظه تنظیم خبر سفارت آمریکا در اسلام‌آباد هیچ‌گونه اظهارنظری در خصوص وداع مشرف نکرد. تنها روز یک‌شنبه (پریروز) بود که کاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریکا با ذکر این جمله که «مشرف متحد خوبی در مبارزه با تروریسم بود» به تمجید از او پرداخت اما وی هیچ ذکری از این به میان نیاورد که در صورت استعفای رئیس‌جمهور سابق و ارائه درخواست پناهندگی آیا به یاری این «متحد استراتژیک» خواهند شتافت یا خیر. رایس که با فاکس‌نیوز گفت‌وگو می‌کرد در ادامه سخن خود افزود: «این [استعفای مشرف] موضوعی است که بر روی میز نیست». البته برخی با تمسک به نظرهای خانم رایس و نظر به همکاری نزدیک مشرف با آمریکا در مبارزه با تروریسم به این نتیجه‌گیری رسیده‌اند که ائتلاف حاکم بر پاکستان به اخراج مشرف نخواهد پرداخت و پاداش همکاری با آمریکا همانا حضور او در کشور خواهد بود. با توجه به حدس و گمان‌هایی که در خصوص درخواست مصونیت یا پناهندگی مشرف ابراز می‌شد، وی در بخشی از سخنان خداحافظی‌اش چنین گفت: «من هیچ چیز از هیچکس نمی‌خواهم. من علاقه‌ای ندارم. من آینده خود را در دستان مردم پاکستان می‌گذارم». روزنامه The Economic Times چاپ هند نیز با تصریح این نظر به نقل از رشید قریشی سخنگوی مشرف گفت: «رئیس‌جمهور مشرف نه به عربستان خواهد رفت و نه به هیچ کشور دیگری».
گزارش‌ها حاکی است که قرار بود دیروز(دوشنبه) آصف علی زرداری (همسر مرحومه بی‌نظیر بوتو و رئیس حزب مردم پاکستان) و نواز شریف (نخست‌وزیر سابق و رهبر حزب مسلم لیگ شاخه نواز) با یکدیگر در خصوص استعفای مشرف، مسیر پیش روی خود و در نهایت چگونگی انتخاب رئیس‌جمهور آینده دیدار کنند. آنچه در خصوص این استعفا مسلم می‌نماید این است که هر چند بحران استیضاح و در نهایت استعفا ختم به خیر شد و به گونه‌ای صلح‌آمیز رقم خورد و تاکنون هیچ‌گونه پیامد منفی به دنبال نداشته است اما می‌تواند سبب‌ساز بحرانی دیگر باشد که در نظر بسیاری از تحلیلگران امور پاکستان ائتلاف شکننده زرداری ـ شریف را هدف گرفته است.
در هر حال می‌توان گفت پاکستان وارد عصر جدیدی در حیات سیاسی خود شده است. اگر پیش از این کودتاهای نظامی بود که زمینه تغییر حکومت را فراهم می‌آورد اما این بار بلوغ سیاسی در پاکستان بود که سبب‌ساز تغییری بدون خونریزی و کودتا شد. ارتش در تاریخ ۶۱ ساله پاکستان رکن اساسی تغییر دولت‌ها بود. به بیانی دیگر رهبری که ریاست بر ارتش را به‌دست داشت، رهبر واقعی کشور بود. بی‌دلیل نیست که رئیس‌جمهور هماره ریاست فرماندهی ارتش را نیز به عهده داشت. در هر حال، حیات پاکستان را می‌توان به دو دوره قبل از مشرف و بعد از مشرف تقسیم کرد. دوره قبل از مشرف که مشخصه آن حضور ارتش در سیاست و تغییرات سیاسی به‌واسطه ارتش بود. دوره بعد از مشرف که عصر دگرگونی‌های دموکراتیک و بلوغ سیاسی است. حضور ژنرال اشفق کیانی در روند این استعفای دموکراتیک بی‌تاثیر نبود چرا که وی از زمانی که ریاست بر ارتش را به‌دست گرفت از هرگونه مداخله ارتش در امور سیاسی ممانعت کرده است. هر چند وی دست‌پرورده پرویز مشرف بود و عده‌ای بر این باور بودند که ارتباط نزدیک او با رئیس‌جمهور مستعفی زمینه مداخله ارتش را فراهم خواهد آورد اما بینش سیاسی کیانی نشان داد که فرمانده قابلی است و بر این است که دوره کودتاهای نظامی و مداخلات ارتش را پایان دهد.
به هر روی، این استعفا پرسش‌های دیگری را به اذهان متبادر می‌سازد که پاسخ به آنها به عهده زمان واگذار شده است؛ پرسش‌هایی در خصوص رقابت احتمالی میان زرداری ـ شریف بر سر تصاحب ریاست‌جمهوری؛ پرونده فساد زرداری که در دوره مشرف مختومه اعلام شد و اینکه سرنوشت این پرونده به کجا خواهد رسید؛ پرونده‌های نواز شریف که تا کنون مانع فعالیت‌های مستقیم وی برای حضور در قدرت شده است؛ سرانجام بسته پیشنهادی قانون اساسی زرداری در خصوص چگونگی ابقای قضات و در نهایت آینده سیاسی مشرف و غیره.
۱ - کودتای بدون خونریزی در سال ۱۹۹۹
۲ - تعلیق عضویت این کشور از کشورهای مشترک المنافع تا سال ۲۰۰۴
٣ - همکاری با آمریکا در مبارزه با تروریسم در سپتامبر ۲۰۰۱
۴ - تلاش در جهت محدود کردن بنیادگرایان اسلامی و در نهایت چندین سوء‌قصد به جان وی در سال ۲۰۰۱
۵ - در سال ۲۰۰۲ ریاست‌جمهوری ۵ ساله خود را با حق انحلال پارلمان آغاز کرد
۶ - در اکتبر ۲۰۰۷ پنج ساله دوم حکومت خود را با انتخاباتی چالش‌برانگیز آغاز کرد
۷ - در ۱٨ فوریه ۲۰۰٨ اکثریت پارلمانی خود را از دست داد
٨ - و در نهایت پس از ۹ سال حضور در مسند قدرت سرانجام ۱٨ آگوست (۲٨ مرداد) استعفای خود را اعلام کرد.
به این ترتیب پاکستان تجربه‌ای جدید از تعاملات دموکراتیک را در کشورهای درحال توسعه به نمایش گذاشت به‌ویژه آنکه برای نخستین بار یک رئیس‌جمهور که به‌وسیله کودتا بر سر کار آمده بود و اصلی‌ترین رهبران مخالف خود را به خارج تبعید کرد و طی سال‌های اقتدار خود توانست بر بسیاری از مشکلات پیش رو فایق آید سرانجام تسلیم دموکراسی شد و با قبول کناره‌گیری مسالمت‌آمیز از افتادن کشور به ورطه‌ بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی جلوگیری کرد. البته هنوز نمی‌توان درباره آینده سیاسی پاکستان با قاطعیت گمانه‌زنی کرد چرا که این کشور به‌رغم کناره‌گیری رئیس‌جمهور همچنان مبتلابه مشکلاتی است که آن را از یک سو یکی از کانون‌های تروریسم قرار داده و از سوی دیگر عدم حضور او فرصت را برای رقابت‌های پنهان میان احزاب قدرتمند این کشور فراهم می‌کند. به هر حال پاکستان همچنان آبستن تحولات پیش‌روست.