• به هیچ وجه نمی توان پایان افق سوسیالیستی را اعلام کرد. خیلی ها آمدند و با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این پایان را اعلام کردند. ولی واقعیتی که امروز در جهان در پیش روی ما هست نشان می دهد مبارزه برای اهدافی که انقلاب اکتبر بخاطر آن متحقق شد کماکان در سطح جهان ادامه دارد و این انقلاب جزئی از تلاش بشریت برای دست یابی به این آرمانها و ایده آل ها بود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲٣ آبان ۱٣٨۷ -  ۱٣ نوامبر ۲۰۰٨

کار آنلاین: نود و یک سال از پیروزی انقلاب سوسیالیستی اکتبر در روسیه و استقرار کشور شوراها و اتحاد جماهیر شوروی می گذرد. انقلابی که بدون شک تاثیرات انکارناپذیری در تحولات جهانی از خود به جای گذاشت. انقلاب اکتبر اگرچه به عنوان نخستین تجربه جامعه بشری در امر استقرار سوسیالیسم نتوانست موفق شود، اما نشان اشتیاقی ژرف از میل انسان به استقرار جامعه ای عاری از استثمار داشت.
در زیر مصاحبه خلیل مومنی از رادیو رسانه با رفیق ف. تابان، که به این مناسبت انجام شده است، از نظرتان می گذرد:


با درود رفیق تابان و با سپاس از این که دعوت ما را برای این مصاحبه پذیرفتید. می دانید که نود و یک سال پیش در چنین روزهائی در بخشی از جهان انقلابی به وقوع پیوست که همان طور که ضرب المثل قدیمی می گوید: "بچه دوست داشتنی نامهای بسیاری را صاحب است" این انقلاب نیز با نامهای انقلاب اکتبر، انقلاب سوسیالیستی، انقلاب بلشویکی و غیره نامگذاری شد. ابتدا می خواهم بپرسم با نگاه امروزین، انقلاب اکتبر را چگونه ارزیابی می کنید؟

علیرغم این که نود و یک سال از این انقلاب گذشته ولی هنوز برای یک ارزیابی تاریخی از این انقلاب شرایط مناسبی فراهم نشده است. نیروهائی که با افکار سوسیالیستی این انقلاب را ساختند و نیروهائی که مخالف این انقلاب بودند، هر دو طرف این قضیه، کماکان در عرصه جهان و بین المللی فعال هستند. از این نظر زمان برای ارزیابی تاریخی و بیطرفانه از این انقلاب هنوز فرا نرسیده است.
این انقلاب را مقایسه بکنیم با انقلابی مثل انقلاب فرانسه، که به هر حال یک طرف این انقلاب، یعنی ضدانقلاب آن، از گردونه تاریخ خارج شده است و امروز می شود ارزیابی بیطرفانه ای از آن کرد. ولی در مورد انقلاب اکتبر این وضعیت نیست. یعنی هم نیروهائی که انقلاب علیه آنان صورت گرفت و هم نیروهائی که انقلاب را صورت دادند، امروز کماکان در عرصه بین المللی رودرروی هم ایستاده اند و به این اعتبار نمی شود یک ارزیابی بیطرفانه از این انقلاب ارائه داد.
اما در مورد این انقلاب هم از زوایای مختلفی بهرحال ارزیابی صورت می گیرد. ما از زاویه نگاه خوداین انقلاب را ارزیابی می کنیم و من فکر می کنم علیرغم این که این انقلاب شکست خورد و نتوانست به اهداف خود برسد ولی چهره جهان را دگرگون کرد و تاثیرات بسیار زیادی را در عرصه جهانی و مناسبات بین المللی باقی گذاشت که برخی از این تاثیرات تا همین امروز هم باقی است و بدون تردید می شود به عنوان یکی از بزرگترین رویدادهای قرن بیستم از این انقلاب نام برد.

بله، انقلاب اکتبر در اصل با دورنمائی که کارگر و طبقه زحمتکش را از یوغ استبداد و غل و زنجیرهای سرمایه رها سازد آغاز و سپس تدارک سوسیالیزم و فراروئی به کمونیزم را در افق آینده ترسیم می کرد. آیا می توان با توجه به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پایان این افق را مطلق دانست؟ یا آن را صرفاً وقفه ای در رسیدن به آن باید تلقی کرد؟

به هیچ وجه نمی توان پایان این افق را اعلام کرد. خیلی ها آمدند و با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این پایان را اعلام کردند. ولی واقعیتی که امروز در جهان در پیش روی ما هست نشان می دهد مبارزه برای آن اهدافی که انقلاب اکتبر بخاطر آن متحقق شد کماکان در سطح جهان ادامه دارد و این انقلاب جزئی از تلاش بشریت برای دست یابی به این آرمانها و ایده آل ها بود.
من چندین بار دیگر هم این موضوع را تاکید کرده ام، که شاید در زمان گذشته درک ساده انگارانه ای از سوسیالیسم و بویژه از پیروزی سوسیالیسم و کمونیسم در جهان وجود داشته است و انقلابیون اکتبر مثل امروز با پیچیدگی هائی که در دنیا با آن مواجه‌ شدیم به این موضوع نگاه نمی کردند. ساختن سوسیالیزم به عنوان یک نظام اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کار بسیار سترگ و بزرگی است. ما از این تجربه نود سال و حتی قبل از آن می توانیم این درس را بگیریم. این تصور که با اولین تلاش می بایست این حرکت به یک نتیجه ای برسد و سوسیالیسم حداقل در بخشی از جهان مستقر بشود، از یک طرف به نظر من درک ساده انگارانه از مسئله سوسیالیزم بود و از طرفی دیگر و بویژه می خواهم روی این تاکید کنم که یک درک انحرافی، یک درک ضدسوسیالیستی، که از طرف جبهه سرمایه داری تبلیغ می شود که چنین انتظاری تولید بشود که با یک حرکت و با یک انقلاب می بایست سوسیالیسم در جهان متحقق می شد، و چون نشد، پس اصلا عملی نیست این کار.
صحیح این است که ما انقلاب اکتبر را تلاشی در جهت این آرمان بزرگ بدانیم که ناموفق ماند، از این زاویه که نتوانست به آنچه که می خواست دست پیدا بکند. ولی برای ما تجارب زیادی باقی گذاشته که هر حرکتی به طرف سوسیالیزم بدون توجه به این تجارب ناممکن و ناموفق خواهد بود.

امروز آن نقطه از جهان یعنی مهد سوسیالیزم از نظر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با کشمکشهای جهانی روبرو است. از طرفی دیگر آنها امروز در تلاشند که جهان را از حالتی یک قطبی که بعد از فروپاشی از آن نام برده می شود به مصاف بکشند و نهایتاً در تلاش اند برای بازیابی جایگاه قبلی خویش. این امکان را از لحاظ سیاسی ونیز نظامی چگونه می توان ارزیابی کرد؟

هر تلاشی که امروز برای پایان دادن به نظام تک قطبی در جهان که زیر سیطره مطلق آمریکا باشد و صورت می گیرد تلاشی است که‌‌ باید از آن استفاده کرد. از این زاویه شاید بشود گفت که حرکت مثبتی است که به این وضعیت تک قطبی در جهان پایان بدهد و قدرت در عرصه بین المللی را تقسیم بکند.
ولی تلاشهائی که امروز از طرف دولت روسیه صورت می گیرد ربطی به‌ پیشینیان آنها ندارد و این را نمی شود ادامه آن تلاشهائی که با انقلاب اکتبر شروع شد، در نظر گرفت. روسیه امروز بعد از فروپاشی اتحاد شوروی به جزیی از نظام سرمایه داری جهانی تبدیل شده است که البته به دلیل حاکمیت هفتاد ساله آن چیزی که با انقلاب اکتبر بوجود آمده بود، با پیچیدگیهای خاص خود و همان طور که خودتان اشاره کردید در آن جا کشمکشهای زیادی وجود دارد. ولی این اشتباه است که ما سیاستها و تلاشهای امروز دولت روسیه را ادامه آنچه که پیشینیان شروع کردند و می خواستند، بدانیم.

با توجه به بحران سرمایه و جهان سرمایه داری امروز، هم نگاه و هم بازبینی و باز خوانی کتاب "کاپیتـــــال" مارکس که در یک ماه و نیم گذشته فروشی به اندازه کل سال ۲۰۰۷ را داشته، آیا می توان بر این باور بود که جهان و مردم کشورهای مختلف که دیگر تنها کشورهای در حال رشد و صنعتی را در بر نمی گیرد ایدئولوژی سوسیالیستی و نیز سوسیالیزم را نه تنها پایان یافته و متعلق به گذشته نداند، بلکه برای استفاده و بهره گیری از این اندیشه و شیوه های پیشنهادی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن تلاشی جدید صورت دهند؟

هر بحران سرمایه داری و هر وضعیت نابهنجاری که در نظام سرمایه داری جهانی بوجود می آید خواه ناخواه این فکر را، چه در نزد نیروهای روشنفکر و صاحب اندیشه و چه در نزد توده های مردم، بوجود می آورد که برای رهائی از این بحران ها و بدبختی ها چه باید کرد. بحران اخیری که در نظام سرمایه داری بین المللی بوجود آمده است از این روی حائز اهمیت است که بعد از پیروزیهای پی درپی این نظام، بعد از اعلام "پایان تاریخ"، بعد از اعلام این که نظام سرمایه داری یگانه انتخاب و آخرین انتخاب تاریخی بشریت است، به وقوع پیوسته و ایدئولوژی و تفکر محافظه کاری نو را که بر جهان ما غالب شده بود با ضربه سختی از نظر اقتصادی مواجه کرده است.
این شکست در عرصه اقتصاد با شکست سیاسی هم همراه شده است و با شکست جمهوریخواهان و ادامه دهندگان راه جرج بوش که به عنوان مظهر این سیاست مطرح می شد، امروز سرمایه داری هم از نظر سیاسی و هم از نظر اقتصادی ضربات جدی خورده است. بطوری که مسئله بازنگری در این نوع نئولیبرالیسم دیگر مسئله فقط سوسیالیستها و کمونیست ها نیست. بلکه خود بخشهای مختلفی از متفکرین نظام سرمایه داری را هم به فکر انداخته و اندیشه اقتصاد بدون کنترل و اقتصاد بدون نظارت که هسته اصلی این تفکر را تشکیل می داده است امروز به شدت زیر سئوال رفته است.
تمام اینها زمینه های مساعدتری را برای این فکر بوجود می آورد که نظام سرمایه داری نظام ایده آلی نیست. حتی اگر این نتیجه گیری امروز بطور مستقیم به این تفکر نرسد که جایگزین این نظام باید سوسیالیسم باشد، ولی زمینه های رشد افکار سوسیالیستی و چپ گرایانه را تقویت می کند. هر بحرانی که نظام سرمایه داری به آن دچار بشود زمینه های بیشتری را برای رشد تفکرات سوسیالیستی در جهان ما بوجود خواهد آورد کما این که در این یکی دو ماهه های اخیر هم بوجود آورد.

رفیق تابان به عنوان آخرین سئوال تاثیرات انقلاب اکتبر، دولت و تاثیرات اتحاد جماهیر شوروی را بر جامعه احزاب ایرانی چگونه ارزیابی می کنید؟ و نیز درسی که از انقلاب اکتبر می توان گرفت چه می تواند باشد؟

تاثیر این انقلاب بر کشور ما فوق العاده زیاد بود. یعنی بیشتر از آن چه که این انقلاب بر سایر کشورها داشت. یکی از دلایلش هم این بود که هم مرز بودن کشور ما با شوروی سابق و رفت و آمد مرتب روشنفکران و کارگرا ایرانی به آن جا، این انقلاب را به یک حادثه بسیار تاثیرگذار در جامعه ما تبدیل کرد. برخی از اولین تصمیمات دولت سوسیالیستی بعد از انقلاب اکتبر، از جمله لغو قراردادهای استعماری حکومت تزاری با ایران، هم این تاثیرات را تشدید کرد.
به این ترتیب می بینیم که تاثیرات بسیار زیادی در جامعه ما داشته و از نظر فکری و ایدئولوژیک هم چپ ایران به طور کلی تا همین اواخر تقریباً زیر سیطره افکاری که منشاء آن حزب کمونیست شوروی بود قرار داشت. به تعبیری که امروز مصطلح شده چپ ما یک چپ روسی بود. اکثریت خیلی زیادی از آنها مارکسیست- لنینیست خالص بوده اند و همه آن نکات منفی و مثبتی که آن تئوری و تفکر و آن ایدئولوژی داشت، چپ ما از آن تاثیر پذیرفت.
اگر قرار باشد ما درسی از این تجربه بگیریم این است که ساختمان سوسیالیزم نه اراده گرایانه امکان پذیر است و نه امروز در جهان به هم پیوسته ما می شود این امید را داشت که در کشوری مثل کشور ما، انقلابیون و سوسیالیست ها با چشم بستن به همه دنیا، یک تنه انقلاب سوسیالیستی را جلو ببرند. همان طوری که در ابتدای صحبتم هم گفتم، راه بسیار مشکل و سخت است، ولی نه به این معنی که غیرممکن است.
هم پیش از انقلاب اکتبر و هم بعد از انقلاب اکتبر خواسته های عدالتخواهانه و آزادیخواهانه در مردم سرتاسر جهان وجود داشته و وجود خواهد داشت. ما که از موضع عدالت طلبانه به قضایا نگاه می کنیم به این نتیجه می رسیم که یک نظامی که عادلانه نباشد نمی تواند انتخاب آخر تاریخ و جامعه انسانی باشد. به انقلاب اکتبر و مجموعه دستاوردها و ضددستاوردهای بعدی آن باید به عنوان یک تجربه در جنبش سوسیالیستی نگریست. تجربه ای که در اساس آن ناموفق بوده است. ولی ما این را به خاطر بیاوریم که نظامهای اقصادی - اجتماعی براحتی از بین نمی روند، براحتی هم مستقر نمی شوند. نظام سرمایه داری حدود پانصد تا ششصد سال طول کشیده است که به این مرحله رسیده است. از مراحل مختلفی گذشته است، بالا و پائین های زیادی داشته، تا مرز فروپاشی پیش رفته است.
پاسخ من به آنهائی که حکم می کنند به دلیل تجربه ناموفق انقلاب اکتبر پس سوسیالیزم را شکست خورده بدانیم، این است که همان زمانی که سرمایه داری نیاز داشت تا از آن سرمایه داری بدوی و وحشی به این مرحله برسد؛ همان زمان را به سوسیالیست ها بدهیم و بعد قضاوت بکنیم. در مورد سیستم سوسیالیزم با یک تجربه شصت هفتاد ساله قضاوت کردن، قضاوت صحیحی از آب در نخواهد آمد.


این متن توسط اخبار روز ادیت شده است