• مجموعا اجرای طرح تحول اقتصادی، تاثیر عمیق و بسیار گسترده‌ای بر بازار ایران خواهد داشت که تورم شدید، جزء انکارناپذیر آن خواهد بود. پیچیدگی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و پارامترهای فراوان متاثر و اثرگذار بر نقدی کردن یارانه‌ها به حدی زیاد هستند که بعید است تیم اقتصادی ضعیف، سردرگم و بی‌برنامه دولت بتواند همه آنها را مطالعه و برایشان تمهیدات لازم را اتخاذ کند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۲۷ آذر ۱٣٨۷ -  ۱۷ دسامبر ۲۰۰٨

در هفته‌ای که گذشت، موضوع «طرح تحول اقتصادی» به مهمترین بحث محافل اقتصادی ایران تبدیل شد و پس از چند بار اعلام زمان ارایه لایحه آن به مجلس و انصراف دولت از این کار، بازار شایعات و حدسیات درباره تصمیم رییس جمهور محترم برای اجرای این طرح به شدت داغ شد.

آنچه از مصاحبه‌های رییس جمهور درباره این طرح بر می‌آید این است که دولت قصد دارد نظام یارانه‌ها، نظام بانکی، گمرکی، بهره‌وری، توزیع، مالیاتی و نیز تعیین ارزش پول ملی را بطور اساسی اصلاح کند.

تاکنون درباره ابعاد و نوع این تحول؛ اطلاع‌رسانی روشنی صورت نگرفته و کسی دقیقا نمی‌داند دولت قصد دارد در طرح تحول اقتصادی چه سیاستی را اجرا کند اما با این حال عده‌ای از سیاستمداران و اقتصاددانان به مدافع و موافق جدی و عده‌ای هم به مخالف جدی این طرح تبدیل شده‌اند. مدافعان طرح تحول اقتصادی، عمدتا مسوولان دولت فعلی هستند که بدون توجه به انتقادهای موجود، به مدح و ثنای این طرح مشغولند. مخالفان و منتقدان طرح تحول اقتصادی هم سنجش مهمی از سیاستمداران و مدیران دولتهای سابق و نیز برخی از اقتصاددانان کشورهستند که تصمیم دولت برای حذف یا حتی هدفمند کردن یارانه‌ها را بسیار خطیر می‌دانند و معتقدند اجرای این تصمیم به لحاظ تورم‌زا بودنش باید با مطالعه و آمادگی قبلی انجام شود تا صدماتش به حداقل رسیده و منافعش از ضررهایش پیشی بگیرد.

صرفنظر از دلایل و انگیزه‌های مدافعان و منتقدان این طرح، آنچه مسلم است ، رییس جمهور محترم بر اجرای هر چه سریعتر طرح تحول اقتصادی اصرار دارند و اجرای این طرح بر بازار ایران تاثیرات عمده‌ای خواهد گذاشت.

آثار طرح تحول اقتصادی در بازار ایران

از ظواهر امر پیداست که «حذف یا هدفمند کردن یارانه‌ها» ، بخش اصلی و پر سر و صدای این طرح خواهد بود و بر اساس آن قرار است دولت، یارانه هنگفت موجود برای انرژی برق و نیز سوخت‌های فسیلی (بنزین ، نفت خام، نفت کوره و گازوئیل) را حذف کند و در مقابل به خانواده‌های متوسط و فقیر و نیز برخی صنایع که از این کار ضرر می‌کنند، مبالغی بطور نقدی بپردازد.

چنانچه این ایده واقعا عملی شود، بازار ایران به شکلی تمام عیارتحت تاثیر قرار خواهد گرفت و چنین آثاری در بازار ایران مورد انتظار خواهد بود:

۱ – توقف تولید و تغییر تدریجی فناوری در کارخانه‌هایی که بر اساس انرژی ارزان طراحی شده‌اند که البته اکثر کارخانه‌های ایرانی به ویژه در صنایع سنگین نظیر سیمان و فولاد این ویژگی را دارند.

نتیجه این فرایند در بازار ایران بستگی به سیاست تجاری ، نرخ ارز، اعتماد مدیران صنعتی به سیاستهای دولت و حمایت‌های دولت از تولیدکنندگان داخلی دارد. اگر دولت مانند همه سالهای گذشته درمقابله با بحران، درهای واردات را بسوی کالاهای خارجی باز کند، باید گفت بدا به حال تولیدکنندگان و کارگر ایرانی ، چرا که دولت قاعدتا از محل فروش ارزهای نفتی، یارانه‌های نقدی را خواهد پرداخت و این کار یعنی افزایش ارز در بازار داخلی و فشار بیشتر برای واردات کالا.

بدیهی است خریداران ارز از دولت ، آنرا برای سپردن به بانک یا نگهداری‌ لای متکا نمی‌خواهند! خریدار ارز در اقتصاد ایران کسی نیست جز وارد کننده رسمی یا قاچاقچی کالا به داخل.

با توجه به این واقعیت، افزایش واردات انواع کالاهای مصرفی یا سرمایه‌ای به بازار داخل و فشار بیشتر به تولیدکنندگان ایرانی (که بخاطر گران شدن مواد اولیه و انرژی شدیدا تحت فشار قرار خواهند گرفت) نتیجه قهری و بدیهی حذف یارانه‌های انرژی و فروش ارزهای نفتی (برای تامین وجوه مورد نیاز برای پرداخت نقدی به عموم) خواهد بود.

۲ – افزایش ناگهانی و قابل ملاحظه قدرت خرید بیش از نیمی از جمعیت کشور (دولت قصد دارد یارانه نقدی را به ۷ دهک پایین بپردازد) و هجوم نقدینگی جدید به بازار و جهش تقاضا برای کالاهایی که طبقات کم درآمد به آنها نیاز دارند اما بخاطر درآمد کم تاکنون این نیاز خود را سرکوب می‌کردند.

البته اینکه کدام بازار بتواند این نقدینگی سرگردان را جذب کند، و طبقات پایین درآمدی ، کدام نیازشان را ضروری‌تر خواهند دانست، بستگی به فضای فرهنگی – اجتماعی کشور دارد. آیا خانواده‌های فقیر با یارانه نقدی خود گوشی لوکس موبایل یا تلویزیون LCD خواهند خرید یا آنرا صرف جهیزیه دختر دم بخت خود یا درمان بیمار‌ی‌های مزمن خود یا جبران سوء تغذیه فرزندان خود خواهد کرد؟

این سوالاتی است که تیم اقتصادی ضعیف دولت فعلی با آن نگاه مهندسی‌شان به مسایل اقتصادی، جوابی برای آنها ندارند و اصولا عادت ندارند به چنین سوالاتی فکر کنند.

آنچه مسلم است، با نقدی کردن یارانه‌ها، تقاضای شدید و ناگهانی به بازار ایران ترزیق می‌شود و جهش قیمت‌ها در اکثر بازارها قابل پیش‌بینی خواهد بود.

این تورم، سوای اثر تورمی حذف یارانه‌ها و اثر تورم انتظاری این کار خواهد بود. عجیب نیست که برخی اقتصاددانان تورم ناشی از نقدی‌کردن یارانه‌ها را بیش از ۵۰ درصد پیش‌بینی و به دولت توصیه می‌کنند تدارک باتوم و گازاشک‌آور برای نیروی انتظامی را جزو تمهیدات این طرح در نظر بگیرند.

٣ – از آنجا که طرح تحول اقتصادی ظاهرا با حذف یارانه سوخت آغاز خواهد شد،‌می‌توان پیش‌بینی کرد بازار خودروی ایران با تحولی خاص روبرو شود. حذف بنزین ارزان به معنی کاهش استفاده از خودرو، کاهش تقاضا برای خودروهای پرمصرف (نظیر روآ و سمند) افزایش بیشتر تقاضا برای خودروهای کم مصرف (نظیر ۲۰۶ و پراید) و نیز کاهش تقاضا در بازار لوازم یدکی خودرو خواهد بود.

۴ – ظاهرا در اجرای طرح تحول اقتصادی قرار است نظام توزیع تغییر کند. می‌توان انتظار داشت که دولت گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای را تشویق کند و این سیاست، البته نظام توزیع پر هرج و مرج فعلی را به سمت پاسخگویی و تعهد بیشتر به مشتری سوق خواهد داد البته مشروط بر اینکه دولت و دیگر نهادهای بخش عمومی (مانند شهرداری و بخش های نظامی) از سود سرشار بنگاه‌داری در این عرصه دست بکشند و راه را برای فعالیت بخش خصوصی واقعی و سالم در این عرصه باز کنند. امید که چنین باشد.

۵ – اصلاح نظام بانکی به عنوان یکی از محورهای تحول اقتصادی معرفی شده است . ناکارآمدی نظام بانکی در جذب سپرده‌ها و تامین مالی تولید و تجارت به حدی رسیده است که هر طرح اصلاحی برای اقتصاد ایران باید شامل اصلاح اساسی نظام بانکی باشد. می‌توان امیدوار بود در طرح تحول اقتصادی ، نظام بانکی به سمت شفافیت در ارایه تسهیلات، احترام به مشتری و «سپردن تصمیم‌گیری به سیستم» بجای رییس شعبه، حرکت کند.

۶ – اصلاح نظام گمرکی هم در چارچوب طرح تحول مطرح شده است. نظام گمرکی و تجارت خارجی در ایران ، از ابتدا به شکلی طراحی شده که واردات کالا تشویق و صادرات تضعیف شود. اگر دولت بتواند نظام گمرکی را طوری متحول کند که کارکرد این سیستم معکوس شود، بیشترین خدمت را به اقتصاد ایران کرده است.
*   *   *

مجموعا اجرای طرح تحول اقتصادی، تاثیر عمیق و بسیار گسترده‌ای بر بازار ایران خواهد داشت که تورم شدید، جزء انکارناپذیر آن خواهد بود. پیچیدگی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و پارامترهای فراوان متاثر و اثرگذار بر نقدی کردن یارانه‌ها به حدی زیاد هستند که بعید است تیم اقتصادی ضعیف، سردرگم و بی‌برنامه دولت بتواند همه آنها را مطالعه و برایشان تمهیدات لازم را اتخاذ کند. فقط باید دعا کرد دولت به نحوی از اجرای عجولانه و نپخته این کار صرفنظر کند. در غیر این صورت، خدا بخیر بگذراند!