• حق استفاده ی مردم از پیشرفتهای علمی و پی آمدها و شرایط استفاده از آن
بیانیه ی ونیز (قسمت اول) ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ٣۱ مرداد ۱٣٨٨ -  ۲۲ اوت ۲۰۰۹

مقدمه:
1. با توجه به نادیده گرفتن/کم بهاداده شدن به مفاد ماده ی 27 منشور عمومی حقوق بشر مصوبه ی 1947 و ماده ی 15 کنوانسیون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حقوق بشر سازمان ملل مصوبه ی شانزدهم دسامبر سال1966که در سوم ژانویه 1976به مرحله ی اجرا در آمد،[1] متخصصین امر در رابطه با توضیح و به اجرا در آوردن حق استفاده از دست آوردهای علمی و در اختیار مردم قرار گرفتن چنین امکاناتی، جلسات و بحث های گوناگونی را زیر نظر سازمان یونسکو و با همکاری مرکز تحقیقات بین المللی حقوق بشر و دموکراسی اروپائی آمستردام، ، مرکز تحقیقات حقوق بشر آتحادیه ی اروپا و مرکز حقوق بشر ایرلند که به ترتیب در سال 2007 در آمستردام – هلند، 2008 گالاوی- ایرلند و در 16-17 و در نهایت ژوئن سال 2009 در شهر ونیزایتالیا برگزارکردند که نتیجه آن با عنوان "بیانیه ی ونیز در باره حق استفاده ی مردم از دست آوردهای علمی" جهت تدقیق بیشتر مردم و کارشناسان ارایه می شود. ترجمه ی این مصوبه ها با توجه به اهمیت آن با توضیحات جنبی در پاورقی در زیر ارایه می شود.

2. دست آوردهای اولیه طرح های پیشنهادی زیر از این بحث ها و جلسات حاصل شد. هدف در این جلسات تشریح و حفظ محتوی توضیحی - حق استفاده ی شهروندان از دست آوردهای علمی - که بعنوان یک اصل مسلم حقوق بشری شناخته می شود، جهت بحث و بررسی تمامی شهروندان و سایر صاحب نظران ارایه می شود.

3. مناسبت موضوعی حق استفاده از دست آوردهای علوم: سرعت در تولید دستآوردهای دانش انسانی در بستر پروسه ی جهانی شدن؛ تاثیرات حقوق بشر را در جنبه های منفی و مثبت زندگی اجتماعی افزایش داد که یکی از جنبه های منفی آن وسعت یافتن نابرابری ها در بین نسلهای انسانی و دولت ها را بدنبال داشت. ما مثالهای زیادی از برخوردهای بین این حوزه ها داشتیم که می شود در موارد زیر خلاصه کرد:

الف: در حوزه ی تولید محصولات غذائی. پیشرفت علمی در این حوزه بسیار چشمگیر بوده و باعث افزایش در تولید محصولات خوراکی گشته، ولی متاسفانه این عامل باعث کاهش در انواع محصولات[2] و افزایش شکاف بین کشاورزان فقیر و تولید کنندگان محصولات کشاورزی انبوه را بهمراه داشته و در نتیجه اثر معکوس روی حق استفاده از غذای کافی برای همگان را بهمراه داشت.

ب: پیشرفت های علمی عامل جدی در مداوای امراض و افزایش کیفیت زندگی انسان بوده و هست. آنچه که مسلم است جنبه های تجاری در این پیشرفت ها غلبه داشته (بازار و سود حاصله) که متاسفانه کوتاه بینی شرکتهای بزرگ تولیدی در ایجاد این پدیده اغلب با نیازهای بهداشتی و سلامتی شهروندان جهان تطابق نداشته که خود نتیجه ی معکوس روی حق سلامتی مردم گذاشته است.[3]

پ: پیشرفت در امکان دسترسی به اطلاعات، تکنولوژی ارتباطات، امکان و فرصت های تحصیل همگانی، آزادی بیان و تجارت را افزایش داده است. چنین دستآوردهائی همچنین شکاف بین "فاصله ی دیجیتالی"، که منجر به نقض حقوق شهروندان و حوزه خصوصی بودن زندگی،[4] ایجاد نفرت و سانسور توسط اقتدارگرایان را بهمراه داشته و در نتیجه روی چشم اندازهای حقوق بشر و ایجاد محیط های مناسب برای چندگانگی فرهنگی تاثیر منفی گذاشته است.

4. تفاوت ها بین دولتها در ارتباط با تامین امکانات، ظرفیت ها، و ایجاد زیربنای لازم جهت پژوهش و توسعه افزایش پیدا کرده است. به بیان دیگر کشورهائی که امکانات مادی و صنعتی بیشتری دارند بیشترین سرمایه گذاری روی امر پژوهش می گذارند و نتیجه ی همین سیاستها شتاب در توسعه ی علمی و اجتماعی/اقتصادی این جوامع را بهمراه دارد. شتاب در پیشرفت های علمی و رشد ناموزون شکاف بین جوامع توسعه یافته و در حال توسعه را فزایش داده است.
این رشد ناموزون، امکان استفاده از حقوق بشر را کاهش می دهد. بدین ترتیب تقسیم کار بین المللی موجود، امکان رقابت دولتهای فقیر را بویژه در حوزه ی تکامل یافته های علمی کاهش می دهد که این پروسه روی تاثیر دستآوردهای علمی در اجرای حقوق بشر تاثیر منفی می گذارد.

5. رابطه ی حقوق بشر و علم؛ بدلیل افزایش نقش و کنترل یافته های علمی و پیشرفت تکنیک توسط شرکتهای بزرگ خصوصی و غیر دولتی پیچیده گی خاص دیگری عصر جهانی شدن است. یکی از وظایف مهم دولت ها ایجاد توازن بین علایق خصوصی/سرمایه ی خصوصی و پیشرفتهای علمی جهت حفظ و ارتقا حقوق بشرباید باشد.

II چالش در مفهوم های ساختاری
6. پروسه ی تکاملی استفاده از دستآوردهای علمی در شکل گرفتن حوزه های گوناگون اجتماعی/اقتصادی؛ محتوا و تاثیرات آنها گوناگونی داشته و می تواند بعنوان یک موضوع اجتماعی مهمی که روی رعایت و یا نقض حقوق بشر تاثیر میکند، چالش اساسی کنشگران اعتلای هویت انسانی در جهان امروز باشد.
پروسه ی تکامل، تولید و استفاده از دستآوردهای علمی بدون هیچ گونه مرز و تبعیض بایست در خدمت همه ی بشریت قرار گیرد، این تاکید با توجه به وجود میانکنش زندگی فقیرانه ی انبوهی از افراد، گروه ها و اجتماعاتی که هنوز جزو مناطق پیرامونی و توسعه نیافته اقتصادی هستند، ضروری است. برای اجرای چنین اقداماتی توجه به مسایل زیر ضروری است:

7. اولین مسئله قابل توجه در چنین پروسه ای این است که در باره ی؛ طبیعت دانش علمی، پیشرفت و یا ترقی، و اینکه چه کسی روی هدف، سیاستها و توزیع امکانات مادی و تضادها/اختلافات احتمالی بین آزادی در پژوهش و حمایت/حفظ سایر حقوق و شان انسانی کنترل دارد و یا اعمال نفوذ می کند، توضیح داده شود. این بدین معنی است که به حق مسلم و آزاد افراد در استفاده از دستآوردهای علمی بها داده شود و از طرف دیگر حقوق یکسان گروه ها و اجتماعات در استفاده از این دستآوردها تضمین شود. بدیگر بیان چنان سیاستهائی تدوین شوند که آزادی افراد در استفاده از علم (دارندگان قدرت) در مقابل امکان استفاده همه ی مردم قرار نگیرد. آنچه که امروزه مشاهده می شود.

8. دوم، آزادی پژوهش و طرح هر نوع فرضیه و سئوال علمی موضوع پایه ای در تکامل علم در معنی وسیع کلمه محسوب می شود. علم تنها بمعنی بالا بردن دانش در یک موضوع و محدوده ی مشخص نبوده و جمعآوری و یا بدست آوردن اطلاعات، آزمایش فرضیه های محدود هم نیست. پژوهش علمی تنها بخاطر کنجکاوی و رسیدن به معنی علم نمی تواند کافی باشد. این موارد برای افزایش فعالیت فرهنگی و بالا بردن دانش عمومی بوده و می بایست در خدمت رفاه بشریت باشد.

9. دولت ها، موسسات علمی و شرکتهای تجاری هر سه مسئول حمایت از ایجاد انگیزه های کافی برای طرح سئوالات/مشکلات علمی جدید و همچنین تکامل و ارایه ی پایاننامه ها و تزهای علمی جدید باشند، تعقیب و بالا بردن ظرفیتهای جدید علمی در سطح جهانی، بویژه در کشورهای پیرامون/جهان سوم می بایست در الویت کار سازمان ملل قرار گیرد.

10. چهارم، طبیعی است که تحت شرایط فعلی، استفاده ی عموم/همه ی انسانها و گروه ها در تضاد با سیستم حقوقی و مالی بین المللی فعلی قرار دارد. این تنش بایست با یک ظرافت خاص و در نظر گرفتن انگیزه های سودبری و سود دهی که در خدمت هم سرمایه گذاران و نیز مردم توامن باشد، حل شود. در این پروسه ی عمل نبایست به هیچ کسی و یا گروهی الویت ویژه ای داد.

   ، برخورداری/استفاده بعنوان (ICESCR) 11. پنجم: در متن/زمینه ی ماده ی شماره 15 تبصره ی 1.ب

"همراهی" و یا حضور" در جامعه ای که در آن کشفیات علمی صورت می گیرد با حق برخورداری در "تقسیم" واقعی دستآوردها و یافته های علمی و نتایج آن متفاوت است. همراه/شاهد بودن در کشفیات علمی بخودی خود با ارزش است، ولی دستآوردها و منافع کشفیات علمی می بایست بطور عادلانه[5] در بین مردم تقسیم شود. تاکید روی یک نکته ضروری است. طبیعی است که امکان استفاده از این حقوق نبایست جایگزین سایر حقوق انسانی شود.
حق استفاده از دستآوردهای علمی نبایست با مشارکت فیزیک/فکری در پروسه ی اکتشاف پیوند داشته باشد، بویژه اگر سایر حقوق انسانی از قبیل حق حیات، سلامتی و یا دسترسی به غذا به خطر بیافتد.

Fifth, in the context of Article 15 1(b) ICESCR, enjoyment as ”participation” is distinct from enjoyment as actual “sharing” in the benefits of scientific progress and its application. Participation in scientific progress is valuable in its own right, and while the benefits of science should be shared equitably, neither of these components of the right is a substitute for other. The right to share in scientific benefits should not be predicted on participation, particularly where there is a direct threat to fundamental rights, mostly the rights to life, health and food.


III جنبه های محتوائی هنجارین[6] این پروسه و وظایف دولت
پرنسیب های بنیادی
12. در رابطه با توضیح ابعاد حق استفاده از دستآوردهای علمی و نتایج آن، چند اصل اساسی می بایست مورد توجه باشد:

الف). این حق بایست همه ی حوزه های علوم و و نحوه ی استفاده از آنها را شامل شود

ب). این رویکرد حقوق بشری، به ضرورت تطابق علم و کارکرد علوم با بنیادهای اساسی حقوق بشر منجمله عدم تبیعض بین انسانها، برابری جنسی، مشارکت و تعهد عملی و اینکه تاکید اساسی روی افراد و گروه های اجتماعی تحت فشار و حاشیه نشین باید باشد؛ تاکید دارد.

ج). این موارد در هماهنگی با پرنسیبهای بنیادی حقوق بشر یعنی: جهانشمول بودن، غیرقابل تقسیم بودن، همپشت بودن، وابسته بهم بودن، دسترسی و حق استفاده از دستآوردهای علوم، قابلیتهای به تحقق پیوستن سایر حقوق بشری (حقوق مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حقوق اجتماعی) را افزایش می دهد.

د). این حقوق (استفاده از علم/دستآوردهای علمی) از طرفی به ارتباط آزادی بدون قید و شرط پژوهش های علمی که در ماده ی شماره 15 حقوق اجتماعی فرهنگی مصوبه ی سازمان ملل را بطور مشخص تضمین می کند، همچنین روی احترام به حقوق نویسندگان و کاشفین که در همان قطعنامه آمده تاکید دارد، از طرف دیگر بایست ضرورت داشتن محیط زیست سالم، تامین آموزش همگانی، دسترسی به اطلاعات، حفظ کار و حقوق کارگران، امنیت اجتماعی، رشد و توسعه ی بادوام، دسترسی همگان به مواد غذائی، بهداشت عمومی و تامین آب آشامیدنی و مصرفی شهروندان با استفاده از آخرین دستآوردهای علمی تامین شود.

ه). این حقوق بایست هم بصورت فردی و هم کلکتیو تامین شود.

و). در صورت عدم وفاق علمی در رابطه با احتمال تاثیرات منفی و یا دراز مدت به محیط زیست و مردم؛ امکان اجرای این حقوق بایست با در نظر گرفتن تمامی جوانب کار بطور مستمر همراه باشد (پیاده شود).

ز). پیاده کردن این حقوق نیاز به همکاری نزدیک بین المللی – همانگونه که اجرای منشورهای سابق مصوب سازمان ملل داشت، در بر دارد - تصریح می کند.

جنبه های هنجارین این مصوبات
13). محتوای هنجارین این حقوق می باسیت روی موارد زیر متمرکز شود:

الف). آفرینش و فراهم کردن یک محیط پویا برای مشارکت و دیالوگ جهت تکامل و گسترش تکنولوژی علمی در بین مردم، که خود توام است با فراهم کردن و رعایت آزادیهای علمی از آن جمله آزادی پرورش و داشتن هر نوع عقیده/ نظریه علمی، آزادی بیان/پخش، دریافت و ارسال اطلاعات، آزادی حرکت، اجتماعات؛ و امکان دسترسی داشتن برابر به تمامی بازیگران عمومی و خصوصی در این حوزه ها و در نهایت ایجاد ظرفیت های جدید علمی و آموزشی

ب). استفاده و بهره برداری همه ی مردم از آخرین پیشرفت ها و دستآوردهای علمی بدون تبیض و با امکانات و حقوق برابر که از آن جمله است انتقال دانش استفاده از تکنولوژی جدید و ایجاد طرفیت های اجتماعی برای چنین پروسه هائی.

ج). نهاد های بین المللی می بایست امکانات و وسایل لازم برای کنترل سوء استفاده از علم/یافته های آن را پیش بینی کنند (مکانیسم های کنترلی ایجاد شود تا از احتمال استفاده ی آن گروه ها/ نیروها و کشورهائی که امکان چنین استفاده علیه مردم را دارند. چون سلاح های کشتار جمعی).
حوزه های مجادله بر انگیز پژوهش های علمی از قبیل پژوهش در "راستای تباری ژنیتیکی"[7] تکنولوژی نانو، انرژی هسته ای، کلون کردن موجودات زنده (انسان)، تاثیر مستقیم در تغییرات آب و هوائی، پژوهش روی انواع بذرهای نباتی که باز استفاده می توان کرد،[8] ارگانیسم هائی که در ژن های آنها تغییرات داده می شود؛[9] بحث هائی در باره ی رعایت اخلاق در علم و تکنولوژی و استفاده از تکنولوژیهای جدید در محلهای کار.
امکان زیان آور بودن پاره ای از یافته های علم در این و یا آن مورد ضرورت یک ارزیابی همه جانبه از تکامل علم را در تصمیمات بعدی مسئولین را بدنبال دارد.

بخش دوم وظایف دولت
14). احترام به حقوق ...شامل موارد زیر است:

ادامه دارد...

[1]- International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights: Adopted and opened for signature, ratification and accession by General Assembly resolution 2200A (XXI) of 16 December 1966 entry into force 3 January 1976, in accordance with article 27
[2] – Reduce crop genetic diversity
3- دو نمونه ی بارز مریضی ایدز و حق ثبت داروها توسط شرکتها بزرگ و عدم امکان تولید ارزان آن برای مردم فقیر و همچنین ایجاد مونوپول روی محصولات کشاورزی وبذر های کشت غلات را می توان ذکر کرد.مثال گویا انحصار تولید کوتاه مدت برنج صدری در هندوستان توسط مونوپول های کشاورزی آمریکا بود که با وساطت ارگانهای بزرگ جهان سومی و ... بطور موقت حل شد یا ...[3] -
[4] -Facilitated infringements of privacy
[5] - Equitably
[6] - Element of the Normative content and …
[7] – Stem cell research
[8] - Generic seeds that can be reused
[9] – GMO, Genetic Modified Organism