• این طور به نظر می رسد که در چهارچوب مجازات قصاص، تحقق عدالت که غایت نهای هر رژیم کیفری است، به تمامی به دست فرد سپرده می شود. فردی که در مقام یکی از اولیای دم، طبیعتاً با نادیده انگاشتن تمامی عناصر اجتماعی صرفاً برحسب حس انتقام شخصی خود عمل می کند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۶ آبان ۱٣٨٨ -  ۲٨ اکتبر ۲۰۰۹

اعدام "بهنود شجاعی" در سحرگاه چهارشنبه ۲۲ مهرماه، به تمامی وجه انتقام گیری مجازات قصاص را در چهارچوب قوانین جزایی ایران روشن ساخت. قصاص مجازاتی است که به وضوح با بازتولید خشونت، خشم و نفرت را در جان بازماندگان قربانی تازه می آفریند. فردی که به خون خواهی از فرزند کشته شده اش، شخصاً چهارپایه دار را از زیر پای محکوم به اعدام می کشد- با هر تعریفی که قائل به آن باشیم- بی تردید مرتکب قتل عمد شده است. عمل قتل مقبوح است، به واسطه آن که حق حیات را از افراد سلب می کند. لذا از این منظر، اولیای دم نیز با اجرای قصاص، قاتل محسوب می شوند، چرا که آشکارا و عمداً حق حیات انسانی دیگر را با قصد قبلی سلب کرده اند. قطع نظر از آن که در قتل دوم (قصاص) عنصر قصد و عمد بسیار برجسته تر از واقعه نخست است، باید به این نکته نیز توجه داشت که رابطه حقوقی قاتل با مقتول نیز در ذات خود یک رابطه دوجانبه است که در فرض انتزاعی، هیچ ارتباطی با بستگان نسبی طرفین نزاع ندارد.
در جامعه ای که هویت فردی افراد هنوز به طور کامل به رسمیت شناخته نشده است، متاسفانه این تعلقات خانوادگی نسبی و مناسبات عشیره ای است جای نهاد های مدرن اجتماعی را در تحقق عدالت برعهده می گیرد. بی شک همین تعلقات نسبی نهاد خانواده است که موجب شده سازوکار مجازات قصاص به صورت کنونی آن شکل بگیرد. از همین روی است که وفق موازین شرعی، همسر مقتول هیچگاه در زمره ی اولیای دم قرار نمی گیرد و نمی تواند کوچک ترین نقشی در گذشت و یا قصاص محکوم به اعدام داشته باشد.
به هر روی این طور به نظر می رسد که در چهارچوب مجازات قصاص، تحقق عدالت که غایت نهای هر رژیم کیفری است، به تمامی به دست فرد سپرده می شود. فردی که در مقام یکی از اولیای دم، طبیعتاً با نادیده انگاشتن تمامی عناصر اجتماعی ( همچون مادر احسان در پرونده ی بهنود شجاعی ) صرفاً برحسب حس انتقام شخصی خود عمل می کند. فراموش نکنیم که "انتقام" عنصر اساسی رژیم های کیفری بدوی، مسلماً آن ساختار حقوقی ای که اجازه می دهد "عدالت" در قالب انتقام مطرح شود، اگر هیچ عنوان دیگری هم نداشته باشد، دست کم واپس گرا و نیازمند بازنگری های اساسی است.