• حزب مشروطه ایران سهم اصلی خود را در دفاع از پادشاهی در صورت مدرن آن گزارده است. اکنون زمان آن است که بیش از پیش پیام حزب را در متن روشنگری ایرانی که سرانجام به شکوفائی رسیده است تکامل داد و نیروی خود را در پشتیبانی از جنبشی که می باید کوشید همچنان سبز بماند و تکه تکه نشود گذاشت ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۲۰ آبان ۱٣٨٨ -  ۱۱ نوامبر ۲۰۰۹

بحث پرمعنی و سودمندی که آقای علی کشگر پیرامون قطعنامه کنفرانس جنبش سبز حزب مشروطه ایران گشوده اند (خاستگاه فتحنامه لیبرال دمکراسی برابری انسان هاست، تلاش آنلاین) بسیار بجاست زیرا فرصتی می دهد که به ایهام های فزاینده در موضوع شکل حکومت پادشاهی و نظام سیاسی دمکراسی لیبرال بپردازیم.
دو نکته اصلی در نوشته آقای کشگر هست: تعارض بنیادی پادشاهی با دمکراسی لیبرال؛ و تردید در همفکری من با پیکره حزب مشروطه ایران.
پس از بیست سال و بیشتر، توضیحات و بررسی هائی که دو سه کتاب نخستین مرا در تبعید پوشانده است به نظر می رسد به درجه ای همرائی concensus انجامیده است ـــ اینکه طبیعت و نوع نظام سیاسی، دمکراسی به اضافه و در چهارچوب اعلامیه جهانی حقوق بشر، اهمیت دارد، نه شکل نظام سیاسی که می تواند جمهوری یا پادشاهی باشد (که در عمل نیز هست.) آقای کشگر با این گزاره مشکلی ندارند و گره را در جای دیگر می بینند. اگر به موجب همان اعلامیه جهانی، که فتحنامه دمکراسی لیبرال است، مردمان آزاد و برابر (در حقوق طبیعی و سلب نشدنی) به جهان می آیند چگونه می توان امتیاز پادشاهی را حتی در تشریفاتی ترین صورت آن و صرفا به عنوان رئیس کشور، به وراثت منتقل کرد؟ این ایراد بی ربط نیست و پاسخ متقاعد کننده می خواهد.
پاسخ ما در حزب مشروطه ایران این است که اگر این استدلال را تا پایان‌ش ببریم هیچ امتیازی نمی تواند به ارث برسد. من تردید دارم که پادشاهی به خودی خود بزرگ ترین امتیازها باشد. فرزند کسی مانند بیل گیتس کدام را ترجیح می دهد، وارث میلیاردها و فرصت های بیمانند مایکروسافت بودن یا پادشاهی مثلا بتسوانا و حتی بلژیک همیشه در تزلزل و نگرانی؟ پادشاهی در تعبیر امروزی پایدار مانده خود، پاداشی است که در برابر خدمتی به خاندانی داده می شود و مانند دوران کودکی تاریخ، حق کسی نیست. این خدمت می تواند در ایران کمک به همزیستی برابر اقوام ایرانی در دولت ملت ایران و احتمالا گزاردن سهمی در نگهبانی نهادهای دمکراسی در مواقع بحران باشد. اگر در فرایند آزادانه انتخابات مجلس موسسان و همه پرسی پس از آن، پادشاهی در گونه لیبرال دمکرات به ایران برگردد مردم چشمداشت چنان خدمتی خواهند داشت. از همین روست که در موروثی بودن پادشاهی لیبرال دمکرات تبعیضی هم نیست زیرا تبعیض تفاوتی است خود به خود و در خود، ولی مردم حق دارند هر لحظه پادشاهی را برچینند و امتیازات آن را پس بگیرند.
با توجه به پراکندگی نیرو های سیاسی ایران و چیرگی روحیه رویاروئی بجای همرائی که در عموم آنان می توان دید یک مقام تشریفاتی و بی طرف، وابسته به هیچ کس، می تواند عاملی در ثبات و آرامش باشد. همان پادشاهی بلژیک که یادی از آن شد امروز در کنار بروکسل بزرگ ترین عامل نگهداری بلژیک یکپارچه است. (هیچ گروه قومی در بلژیک نمی تواند بروکسل را که دیگ در هم جوش والون ها و فلامان هاست از دست بدهد؛ تهران نیز همین حال را در ایران دارد).
اینکه من و حزب چه اندازه همفکریم بسته به این است که بخش کوچک تر یا بزرگ تر لیوان را ببینیم. درست است که من گاه از اینکه هنوز در پیکره حزب، حتی در کادرهای آن بقایای طرز تفکری را می بینم که مسئله ایران برای‌ش پادشاهی پهلوی است و چندان کاری به اینهمه ادبیات حزبی که وقف مدرن کردن اندیشه و عمل سیاسی شده است ندارد. آری ما هنوز در مرحله گذار از یک حزب سلطنت طلب به یک حزب راست میانه، لیبرال دمکرات، با گرایش پادشاهی هستیم. ولی اگر بی پیشداوری به راهی که در پانزده ساله گذشته پیموده شده است نگاهی بیندازیم با خوشبینی بیشتری به حزب خواهیم نگریست. با همه ناخشنودی که از گفتاورد های من در نوشته آقای کشگر می بارد این حقیقت را نمی باید فراموش کرد که آن بخش پیکره حزب که به نظر من هنوز اساسا در عوالم چهل سال پیش است در برخورد با سیاست ها و اعلام های رسمی حزب و موضع گیری های غیررسمی ولی بحث انگیز من با روحیه تفاهم روبرو می شود و در پایان پیام اصلی حزب، اگر هم نه لحن پیام را می پذیرد. ما انشعاب ایدئولوژیک نداشته ایم؛ و نود درصدی از عمر نوح اشاره آقای کشگر را در ۱۵ سال آمده ایم.
اینهمه از لطف دوستان به من و همفکران من در کادرهای روز افزون حزب نیست و از تحولات این سی ساله در همه چیز از جمله نگاه به پادشاهی سرچشمه می گیرد.
                                                             * * *
در نخستین سال های پس از انقلاب و فرو کش کردن شور و حال انقلابی، بازگشت به دوران پادشاهی آرزوی بیشتر ایرانیان می بود. نستالژی آن دو دهه پایانی سازندگی و فراوانی هر خاطره بد دوران پادشاهی را از خاطر ها می زدود. کسان بیشماری که به خود وعده برگشت اوضاع و بسته شدن پرانتز جمهوری اسلامی را می دادند طبعا هر انتقاد از گذشته را سنگی می پنداشتند که در راه آزادی سریع ایران انداخته می شد. آن حساب ها البته نادرست و آرزوپروری بود و برای همیشه نگذاشت نیروهای سلطنت طلب وزنه ای در مبارزه با جمهوری اسلامی شوند. حکومت انقلابی پیروزمند را در زندگانی خمینی ــ جنگ عراق به کنار ــ تنها با کودتای نظامی که هیچ ربطی به پادشاهی نمی داشت در همان چند ماه اول می شد برانداخت که آن نیز در نوژه فدای ندانم کاری از همه سوی نظامی و سیاسی شد. از آن پس با رژیمی که دقیقه ای را (به هر دو معنی زمانی و کمی) برای محکم کردن جای خود هدر نمی دهد، براندازی تنها در خیابان ها و کافه های اروپا و امریکا میسر بوده است. بقایای "فعال" آن هواداران یک سونگر هنوز روی عامل نستالژی حساب می کنند ولی نستالژی با گذشت زمان رابطه معکوس دارد. بیست و پنج سال پیش هزاران تن در لوس آنجلس گرد می آمدند. امروز چند صد تن.
رویکرد درست به نظر من آن بود که در فرصت طولانی تبعید، به بازنگری بنیادی مشکل جامعه ایرانی بپردازیم؛ از جمله پادشاهی را نیز مانند همه سویه های جهان بینی خود مدرن کنیم و به جای مزیت های دوران پادشاهی که سخن از کاستی ها را نیز پیش می آورد، بیشتر تکیه را بر دلائل سودمندی آن برای آینده ایران، و زمینه های موجود قابل استفاده اش در تفکر اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی بگذاریم (مثلا آن قدرت اخلاقی که می تواند به ثبات و یکپارچگی ایران و نظام سیاسی دمکرات و آزاد منش آن کمک کند.) به نظر من نوسازندگی و دگرگون کردن فرهنگ سیاسی ایران پس از فاجعه ای که مردم با تسلیم شدن به شعارها و برنامه های سیاسی ویرانگر و رهبران سیاسی خطرناک بر سر خود آورده بودند بزرگ ترین اولویت به شمار می آمد و نمی شد با گریز از ارزیابی درست و منصفانه تاریخ همروزگار ایران و شاه پرستی و بازگشت و انتقام دم از دگرگونی فرهنگ سیاسی زد. اما سلطنت طلبان یعنی تقریبا همه هواداران پادشاهی که ذره ای از توطئه بافی پائین نمی آمدند (هنوز هم نمی آیند) همه این سخنان را خطرناک می انگاشتند. پیام همیشگی آنان بازگشت و انتقام، و استراتژی‌شان گرد آمدن زیر فرماندهی شخص پادشاه ــ هر کدام مستقیما ــ بود و هست.
من از همان هنگام که پایم به بیرون رسید از بازگشت پادشاهی ولی درصورت مدرن شده آن در بستر یک جهان بینی امروزی و در عین بی پرده ترین نقد ها از دوران گذشته دفاع کردم و هنوز بر همان هستم. با این تفاوت که بر خلاف آن دو سه سال نخستین، کسی را به گرویدن به پادشاهی نمی خوانم و همرائی بر سر پادشاهی مشروطه را بهترین رویکرد نمی دانم. نگاه‌م در این موضوع باز شده است؛ لیبرال دمکرات تر شده ام. تفاوت دیگر این که امروز بیش از دهه های گذشته نگران آینده ام. این باور که هر چه را در آینده برای ایران می خواهیم از هم اکنون می باید بسازیم مرا منتقد سختگیرتری از امر پادشاهی کرده است. حساسیت من در برابر هر کوچک ترین انحراف بیشتر شده است اما هیچ "فاصله گیری از شکل نظام پادشاهی" که باور داشتن بدان منافاتی با "زندگی کردن در اندیشه های خود" (من) ندارد در میان نیست.
موضع گیری سخت من در موضوع فدرالیسم و پذیرش آن به عنوان یک راه حل، یا دعوی رهبری، از سوی نامزد پادشاهی؛ یا در برابر نشست های لندن و پاریس در گرماگرم جایگزین سازی در رابطه با تهدیدهای نظامی امریکا را می باید در این بافتار context دید. به همین ترتیب تاکید روز افزون من بر اهمیت نظام سیاسی و نه شکل ظاهری حکومت از همین جا بوده است. تردید نیست که گذر سی سال بسیاری نظرها را در باره نقش پادشاهی در مبارزه کنونی و در آینده ایران تغییر داده است و هر سیاستگری در عین پا بر جائی بر اصول خود می باید گوش های‌ش رانیز گاهگاه به زمین بچسباند. با این نسلی که ایران را در شماره و در گفتمان خود سراسر فرا گرفته است سخنان و رویکردهای سی سال پیش حتی در بیرون ایران نیز خریداری ندارد.
همه این ها بر می گردد به اینکه از کجا آغاز کنیم و از چه نظرگاهی perspective به موقعیت بنگریم. برای من مسئله اصلی نه افراد است نه خاطره ها نه احساسات. مسئله اصلی ایرانی است یکپارچه و در همین مرزها؛ از بند تاریخ خود، بخشی به یاری همان تاریخ بدر آمده؛ (عنوان یکی از کتاب ها‌یم را گذار از تاریخ گذاشته ام) از جهان اسلامی و جهان سوم و جهان خاورمیانه ای بیرون جسته؛ و پای در سده بیست و یکم استوار کرده. شکل حکومت فرعی است؛ تعبیر تاریخ مسئله باورهای فردی؛ و سیاستگزاری های استراتژیک و روزانه موضوع بحث و توافق های طرف های دست در کار. مسلم است کسی که از پادشاهی آغاز و در پادشاهی تمام می کند و در حزب مشروطه ایران نیز مانده است با من مشکل دارد. ولی گذر زمان و واقعیات سرانجام کار خود را خواهد کرد. دریافتن اینکه نمی توان با این سلاح جمهوری اسلامی را برانداخت بسیاری را از حق مداری و نگرش سیاه و سپید آن سال ها‌شان بدر آورده است. و ما هنوز در نتایج سحریم. هنگامی که ژرفا و معنای جنبش سبز به تمامی بر خود آن جنبش نیز آشکار شود به خوبی خواهیم دید که کدام رهیافت درست تر بوده است: بهره گرفتن سازنده از دوران تبعید و درس های صد سال کشاکش ما با تجدد، یا درجا زدن در دوران پادشاهی از هر دو سوی طیف سیاسی؟
ما امروز در پانزدهمین سال حزب می توانیم بی هیچ خودستائی یا فروتنی کاذب ادعا کنیم که حزب تنها یک سازمان سیاسی موثر در مبارزه با جمهوری اسلامی؛ یک پیشاهنگ بازسازی فرهنگ سیاسی ایران؛ یا یک جریان پیشرو در طیف هواداران پادشاهی که بسیار لازم می بود زیرا به هر حال طیفی گسترده است و نیاز به مدرن شدن دارد نبوده است. این حزب درست به دلیل هوادار پادشاهی بودن‌ توانست بزرگ ترین سهم را در متمدن کردن فضای سیاست های مخالف و آسان تر کردن همرائی بر اصول دمکراسی لیبرال داشته باشد ــ درست به همین دلیل که رابطه میان هواداران و مخالفان پادشاهی رابطه تاریخی نفرت و کینه بوده است. رویکرد آزاد منشانه بیشترین تاثیر را از سوی کسانی می بخشید که طرف اصلی آن دشمنی خونین می بودند. از بی طرف ها یا موافقان چنان رویکردی دور از انتظار نمی بود و جز تاثیر محدودی نمی داشت.
آینده پادشاهی در ایران بستگی به عوامل فراوان و پیش بینی ناپذیر دارد و نقش هواداران پادشاهی را می باید در پرتو نیروها و گرایش های پرزوری نگریست که نو به نو در جامعه دیگرگون ایران سر بر می آورند و هم اکنون بسیاری معادله ها را دگرگون کرده اند. حزب مشروطه ایران سهم اصلی خود را در دفاع از پادشاهی در صورت مدرن آن گزارده است. خدمتی که این حزب در آینده می تواند به امر پادشاهی بکند نشان دادن صورت مدرن و متمدنانه یک گرایش هوادار پادشاهی است. دیگر زمان آن است که بیش از پیش پیام حزب را در متن روشنگری ایرانی که سرانجام به شکوفائی رسیده است تکامل داد و نیروی خود را در پشتیبانی از جنبشی که می باید کوشید همچنان سبز بماند و تکه تکه نشود گذاشت. پانزده سال پیش فضای دیگری بود. امروز خوشبختانه فضای دیگری است. آن روشنگری ایرانی از محافل روشنفکری به لایه های بزرگ اجتماعی راه یافته است. برای من تردید نیست که آیندگان از دو دهه پایانی و آغازین سده های بیست و بیست و یک به عنوان آغاز عصر بلوغ روشنگری enlightenment ایرانی نام خواهند برد. این روشنگری بیشتر زیر تاثیر روشنگری بریتانیائی (انگلیسی و به ویژه اسکاتلندی) و کمتر اثر گرفته از روشنگری فرانسوی است و نه رویکرد مکانیکی آن را دارد نه دانه های توتالیتاریسم روسوئی را در خود. در عصر روشنگری کمتر کسی فرصت داشت از معنی به صورت بپردازد.