• اعتیاد در ایران را هنگامی می توان مهار کرد که جامعه با کاهش بیکاری، افزایش تفریحات، پر کردن اوقاعات فراغت، افزایش حوزه آزادی های اجتماعی، پیشگیری از استفاده از هر نوع مصرف مواد مخدر حتی به صورت تفریحی و ... مواجه شود. تنها از این طریق است که می توان امیدوار شد که میزان گرایش نسل جوان به مصرف انواع مواد مخدر کاهش یابد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۲۵ آبان ۱٣٨٨ -  ۱۶ نوامبر ۲۰۰۹

در تاریخ 15 آبان سال 1386، گزارشی توسط مجلس شورای اسلامی در خصوص اعتیاد در میان جوانان انتشار یافته است. در این گزارش آمده است : " در حال حاضر 65 درصد جمعیت معتادان کشور را افراد زیر 35 سال تشکیل می دهند. که از میان این عده 30 درصدشان زیرسن 20 سال هستند" (1). در مورد آمار معتادان در ایران، اعداد و ارقام مختلفی ذکر می شود. لازم به تاکید است که "آمار دو میلیون معتاد در ایران اولین بار در سال 76 از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شد و از آن زمان تاکنون گویا این آمار ثابت باقی مانده است، بر اساس این آمار یک میلیون و 200 هزار نفر در ایران معتاد دائمی هستند و حدود 800 هزار نفر نیز به صورت تفننی مواد مخدر مصرف می کنند که البته با توجه به اینکه در همه جای دنیا تعداد افرادی که به صورت تفریحی و تفننی مواد مخدر مصرف می کنند بیش از معتادان دائمی است اکثر کارشناسان به این آمار به دیده تردید نگاه می کنند. بر اساس اعلام مسئولان درمانی کشور در وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی کشور، سالانه حدود 8 درصد به تعداد معتادان و مصرف کنندگان مواد مخدر در کشور افزوده می شود. سید موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت آمار معتادان را در ایران 3 میلیون و 700 هزار نفر اعلام می کند و معتقد است بررسی های وزارت بهداشت نشان می دهد در ایران یک میلیون و 200 هزار نفر معتاد دائمی و روزانه مواد مخدر هستند و بقیه این گروه مصرف تفننی و گاه به گاه مواد مخدر دارند. این آمار را دقیقاً محمد اسماعیل اکبری، معاون سابق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده بود، او نیزهمین تقسیم بندی را در مورد معتادان دائمی و تفننی داشت اما در همان زمان محسن وزیریان، مدیر کل پیشگیری از سو مصرف مواد مخدر، آمار 3 میلیون و 700 هزار نفری معتادان را مربوط به سال 80 اعلام کرد و گفت: مطمئناً این آمار در زمان حاضر (اردیبهشت 84) افزایش یافته است. اما درست در همان زمان، علی هاشمی، دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر و جانشین رئیس جمهوری وقت در این ستاد، آمار معتادان در ایران را 4 میلیون نفر اعلام کرد و گفت: 5/2 میلیون نفر از این افراد، معتاد قطعی روزانه و 5/1 میلیون نفر آنها، مصرف کننده قطعی تفننی و گاهگاهی مواد مخدر در کشور هستند. دبیر کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در آن زمان گفته بود که همه شاخصهای مربوط به مواد مخدر در این سالها تغییر کرده است"(2). با این حال کارشناسان مستقل معتقدند که آمار واقعی بیشتر از اینهاست. میثم آقاخانلو، روزنامهنگار و سردبیر هفتهنامه محلی کویر در خراسان شمالی، در مقاله خود با عنوان «مبارزه با مواد مخدر،عرصه ناکامی های متوالی در گذر سه دهه» می نویسد :"برخی از آمارهای نیمهرسمی که توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا کارشناسان مشهور ارایه شده، تاکید میکند ایران تقریباً 4 میلیون معتاد دائمی و 5/2 میلیون معتاد تفننی دارد. اگر ضریب متوسط تعداد اعضای خانوار را 4 فرض کنیم؛ 5/6 میلیون معتاد دائمی و تفننی بدان معناست که تقریباً 26 میلیون ایرانی بطور روزانه با تحمل بسیاری از مسائل، درگیر معضل اعتیاد و حاشیه های آن در میان خانواده های خود هستند"(3). مواردی چون طلاق، سرقت، قتل، فساد، فحشا، خودکشی، ابتلا به ایدز و بسیاری از بیمارهای روانی و ... در ارتباط نزدیک با پدیده اعتیاد دارد و از این طریق صدمات غیر قابل جبرانی به جامعه و نسل جوان کشور می زند.

تمام شواهد آماری بر این واقعیت تاکید دارد که وجود کشور افغانستان در همسایگی ایران باعث تبدیل کشور به معبر ترانزیتی برای قاچاق مواد مخدر شده است. بر اساس نتایج یک تحقیق در سال 2006، "میزان تولید تریاک افغانستان 6100 تن بود، در سال 2007 میلادی، تولید تریاک به 8200 تن افزایش یافت و در سال 2008 نیز توافق شده است که اعلام شود تولید تریاک افغانستان به 7 هزار تن کاهش مییابد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در سال 2006 میلادی 1057 تن از مواد مخدر و تریاک تولید افغانستان وارد بازار مصرف ایران شده است و 1200 تن از این مواد نیز از ایران به عنوان نزدیک ترین راه به کشورهای بالکان، ترانزیت شده است"(4). در ضمن "سالانه 120 تن از این مواد توسط ارگان های مختلف مبارزه با مواد مخدر کشف و ضبط می شود"(5). افزایش سالانه کشفیات مواد مخدر در کشور نشان میدهد که باید به همین نسبت مصرف و ترانزیت مواد مخدر از ایران نیز افزایش یافته باشد. "از نظر آماری هم گرچه آمارهای مختلفی از تعداد معتادان کشور توسط مسئولین دولتی و ارگان های مختلف اعلام شده و ما در این خصوص از 700 هزار نفر تا 3 یا 4 میلیون نفر هم آمار داشته ایم اما اگر آمار رسمی 2 میلیون نفر را بپذیریم که یک میلیون و 200هزار نفر آن دائمی و 800 هزار نفر آن تفننی است با در نظر گرفتن مصرف 5/1 گرم تریاک روزانه برای معتادان دائمی و 3 گرم در هفته برای تفننی ها میزان مصرف تریاک در ایران حدود همان هزار تن در سال است که 3/17 درصد تریاک تولید شده در افغانستان است"(6).

در گذشته استعمال مواد مخدر تنها مختص به افراد بالای 50 سال بود. طی دو دهه گذشته سن اعتیاد به 20 سالگی و امروز سن گرایش به مواد مخدر و استعمال آن به دوره نوجوانی رسیده است. خبرگزاری «برنا»، ارگان رسمی سازمان ملی جوانان، اعلام کرد: "جدیدترین آمار ارایه شده از میزان معتادان کشور حاکی از کاهش چشمگیر سن اعتیاد در کشور از 17 سال به 13 سال است"(7). در همین گزارش آمده است که : "بیش از یک میلیون نفر از معتادان کشور زیر 19 سال هستند و هر سه دقیقه یک نفر از افراد جامعه (بویژه از میان جوانان و نوجوانان) و بیش از 300 نوجوان، بطور روزانه به مواد مخدر معتاد می شوند"(8). موسی الرضا ثروتی، یکی از نمایندگان مجلس نیز به روزنامه همشهری گفته است:" بر اساس آماری که ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است، بیش از 25 درصد معتادان، اعتیاد را از دوران مدرسه شروع کرده اند"(9). بنا به تحقیقات ستاد مبارزه با مواد مخدر، بیش از 20 درصد دانشجویان و 3/13 درصد دانش آموزان کشور به علت شرایط نامناسب خانواده، مدرسه، جامعه و داشتن دوستان ناباب و نداشتن انگیزه زیستن در معرض اعتیاد قرار دارند. آمار قریانیان مواد مخدر در ایران بسیار تکان دهنده است. بر طبق آمار انتشار یافته درهر دو ساعت یک نفر و هر روز 12 نفر بر اثر اعتیاد در ایران می میرند. در سال 84 دقیقاً 4320 نفر بر اثر سو مصرف مواد مخدر جان خود را از دست دادند.
همه شواهد فوق نشانگر این است که جوانان و نوجوانان بیش از هر قشر دیگری بطور بالقوه در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند. شرایط جغرافیائی و جمعیت جوان و ناتوانی حکومت اسلامی در حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی باعث افزایش این معضل اجتماعی در جامعه و بویژه در میان نسل جوان کشور شده است.
جوانی دوره ای کاملاً پر هیجان و سرشار از تجربیات جدید و پیش بینی نشده است. در این دوره جوان با سوالات اساسی و جدی مواجه می شود که در صورت عدم یافتن پاسخ های روشن، قابل فهم و قانع کننده و نیز نبودن فضای مناسب برای طرح این سوالات، می تواند زمینه ساز مشکلات اساسی برای او شود. بسیاری از افراد در دوران جوانی اهل ریسک و خطر و آزمایش هستند. در واقع انرژی جوان برای ممکن کردن ناممکن هاست. نسل جوان و نوجوان کشور می تواند همواره در معرض اعتیاد و گرایش به مصرف مواد مخدر باشد. بسیاری از تحقیقات انجام شده نشان می دهند، افرادی که به انواع مختلف مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده اند اغلب اولین تجربه خودشان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی کسب کرده اند و به تدریج اعتیاد آنان، از حالت تفریح خارج شده و با تکرار و زیاد شدن میزان مصرف، معتاد شده اند. اعتیاد به مواد مخدر یکی از شناخته ترین آسیب های اجتماعی در جامعه است. کاهش سن اعتیاد و فراگیر شدن آن و نیز اعتیاد در میان کودکان، نوجوانان، جوانان و زنان( دختران جوان) نشان دهنده افزایش خشونت اجتماعی در کشورمان است.

رشد بی رویه اعتیاد در میان میلیون ها نفر از اقشار مختلف جامعه باعث ایجاد یک بحران اجتماعی در جامعه شده است. عوامل موثر در اعتیاد رابطه ای مستقیم و تنگاتنگی با فقر، بیکاری، تبعیض و نابرابری اجتماعی دارد. به علاوه عوامل بیشماری همچون نبود امکانات تربیتی، فقدان امید به آینده، فرار از مشکلات و مسائل زندگی روزمره، افسردگی، گسیختگی خانواده ها، کاهش فضای خلاقیت در زندگی اجتماعی، فقدان و یا کمبود امنیت اجتماعی، گسترش یافتن شکاف نسل ها و وابستگی اقتصادی جوانان به خانواده ها و غیره از دیگر عوامل گرایش جوانان و نوجوانان به اعتیاد محسوب می شود.
در ایران علاوه بر دسترسی آسان و ارزان به مواد مخدر، کمبودات آموزشی و فرهنگی و نبود امکانات لازم برای پر کردن اوقات بیکاری و فراغت نیز از دیگرعوامل مهم گرایش به مصرف مواد مخدر در میان نسل جوان کشور است. تمام آمارهای رسمی و غیر رسمی در ایران حاکی از این است که مصرف مواد مخدر در میان نسل جوان کشور رو به افزایش است. از آنجایی که دولت جمهوری اسلامی کلیه ابزارهای حل این مصائب اجتماعی را در اختیار دارد، بی شک نقش دولت در پیشگیری، کاهش و یا افزایش اعتیاد بسیار تعیین کننده است.

در طول سه دهه گذشته مسئولین و ارگان های مختلف جمهوری اسلامی ایران سیاست ها و روش های متفاوتی را در برخورد با این معضل اجتماعی تجربه کرده اند. میثم آقاخانلو، روزنامهنگار و سردبیر هفتهنامه محلی کویر در خراسان شمالی بر این نظر است که "در بین سال های 1358 تا 1377، فرد معتاد را بیشتر به عنوان فردی بزهکار شناخته می شد. ارگان های انتظامی و گشت های "والعادیات"، افراد مظنون به اعتیاد را دستگیر و روانه زندان می کردند و گروه گروه قاچاقچیان مواد مخدر را در نواحی مختلف کشور اعدام می کردند. برخورد قهری و خشونت آمیز سیاست عملی حکومت برای حل قضیه مواد مخدر در این مقطع زمانی بوده است. تجربه دو دهه جمهوری اسلامی گویای این واقعیت است که توسل به قهر، زور، زندان، جریمه، مجازات و فشارهای دیگر، راه حل درمان اعتیاد نبوده و قادر نیست تا یک بیمار معتاد را سالم نموده و به اجتماع باز گرداند"(10). آمار و ارقام در این عرصه بسیار گویاست؛ "در سال 1366 افرادی که در ارتباط با مواد مخدر دستگیر شده اند به 78 هزار نفر بالغ می شدند. اما در سال 83-84، در حدود 431 هزار و 430 نفر در این ارتباط دستگیر و روانه زندان شدند"(11). تمامی این آمارها نشان از این دارد که روزانه صدها جوان را دستگیر و ترک اعتیاد می دهند و ده ها نفر از قاچاقچیان مواد مخدر را اعدام می کنند اما باز می بینیم که دوباره صدها و هزاران جوان دیگر به دام اعتیاد می افتند. در دوره گفته شده حتی با کانون های باز پروری، درمانگاه های ترک اعتیاد، زندان، بودجه های هنگفت و با تمام زمان و تلاشی که در این عرصه انجام گرفت باز نتوانستند به دلیل نوع نگرش حاکم در حکومت، امکان ریشه کن ساختن و یا کاهش این بیماری را فراهم سازند. تجربه آموزی و گذشت دو دهه و پر شدن زندان ها از معتادین و افزایش شدید این معضل، باعث شد که جمهوری اسلامی اجباراً نسبتاً تغییراتی را در سیاست ها و رویه های خود بوجود آورد. از سال 78 با آمدن اصلاح طلبان به قدرت یک بازنگری اساسی در برخورد با امر اعتیاد و معتاد صورت گرفت. از این پس معتاد را نه یک "مجرم" بلکه یک "بیمار" محسوب کردند. فعالیت ها و تبلیغات حرفه ای و امید بخش جایگزین تبلیغات مذهبی و آمرانه شد و مجازات زندان از احکام معتادین عادی حذف شد. موضوع اعتیاد و بحث پیرامون آن از حالت تابو در جامعه و حکومت بیرون آمد. مسئولین دولتی و حکومتی پذیرفتند که این معضل بیش از هر چیزی یک بحران اجتماعی و متاثر از شاخص هایی چون بیکاری و فقر است. از اواخر سال 78، همکاری با سازمان های غیر دولتی و نهادهای مدنی در امر مبارزه با اعتیاد را جایگزین احکام شدید قضایی کردند. از دوران آغاز دهه سوم بتدریج نگرش و برخورد خانواده ها و یا کلاً مردم در برخورد با متعادین تغییرات اساسی کرد. به علاوه در این دوره جامعه با بحرانی جدیدتر به نام " تغییر الگوی مصرف مواد مخدر" روبرو شد. در حدود بیش از سه سال است که تا حدودی مصرف مواد مخدر سنتی نظیر تریاک، حشیش و هروئین و گرس در میان نوجوانان و جوانان جایشان را به یکسری مواد صنعتی و شیمیایی نظیر شیشه، کراک، اکستازی، آکا و قرص های روانگردان، کریستیال، آیس، اسپید، لاو، صلیب، شابو و نیز یکسری مواد خوشبو کننده دهان مانند راجا، تایتانیک، پان پراک، ناس خارجی، پان پاکستان و ... داده است. این مواد خوشبو کننده دهان که ظاهراً شادی آور نیز هستند، می توانند سر آغازی برای شروع مصرف مواد پر خطر و نیز تشدید اعتیاد میان افراد جوان و نوجوان شوند. موارد فوق حاکی از این است که افزایش تغییر الگوی مصرف مواد مخدر در میان نسل جوان کشور رو به گسترش است. زیرا مواد فوق را به دلیل امکان حمل و نقل آن می توان براحتی تهیه کرد.

برخی از مسئولین دولت احمدی نژاد چاره را در بازگشت به دو دهه اول انقلاب می دانند و روش های آن دوران را در دستور کار خود قرار داده اند. در حال حاضر اعدام قاچاقچیان مواد مخدر، مجازات شدید توزیع کنندگان مواد مخدر، کاهش چشمگیر میزان بودجه «پیشگیری از اعتیاد» ("در سال 1381، برابر با 9/7 میلیارد تومان، در سال 83، به 20 میلیارد تومان، در سال 84 به 2/13 میلیارد تومان، در سال 85 به 9 میلیارد تومان بود که در سال 86 به 6/2 میلیارد تومان رسید")(12). به یک عبارت بازگشت به دوران اعمال قهر و زور را برای حل این معضل تداعی می کند. بسیاری از کارشناسان و متخصصین معضل اعتیاد در ایران بر این اعتقادند که کاهش بودجه باعث تضعیف مبارزه و کنترل اعتیاد در جامعه برای فعالیت های پیشگیرانه می شود و این سیاست بویژه برای نسل جوان جامعه بسیار زیان بخش تمام خواهد شد. در ضمن آنها بر این باورند که اعتیاد در ایران را هنگامی می توان مهار کرد که جامعه با کاهش بیکاری، افزایش تفریحات، پر کردن اوقاعات فراغت، افزایش حوزه آزادی های اجتماعی، پیشگیری از استفاده از هر نوع مصرف مواد مخدر حتی به صورت تفریحی و ... مواجه شود. تنها از این طریق است که می توان امیدوار شد که میزان گرایش نسل جوان به مصرف انواع مواد مخدر کاهش یابد.


1- www.fcnn.tv
2- www.ebtekarnews.com
3- www.mianeh.net
4- www.hamshahrionline.ir
5- www.edalatkhahi.ir
6- www.hamshahrionline.ir
7- www.azadi-b.com
8- www.radiofarda.com
9-    www.radiofarda.com
10- www.mianeh.net
11- www.ebtekarnews.com
12- www.fcnn.tv

پایان بخش هفتم
ادامه دارد
نویسنده:علی صمد
alisamadpouri@yahoo.fr

جوانان نیروی تغییر و تحول در ایران –بخش ششم
www.akhbar-rooz.com