• حقانیتِ وزن و قافیه در شعر، روندی تکنیکی به منظور کارایی اش در به خاطرسپردنِ دقیق تر شعراست؛ چون مقدراتِ شعر این است که از بّر شود و پیوسته تا ابدیت بازگو شود. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۱۹ اسفند ۱٣٨٨ -  ۱۰ مارس ۲۰۱۰

  

   دو فروشگاه در مجاورت یکدیگر را در نظر بگیریم: یکی عتیقه فروشی است و دیگری فروشگاه‍ی ابزار فلزی. در ویترین فروشگاه‍ی ابزار فروشی، دیگ¬های آلومینیومی درخشنده با دستگیره های سیاهرنگ روی هم چیده شده اند. این ظرف ها هر چقدر هم درخشان به چشم آیند برای خدمت به شما ساخته شده اند. علت وجودی این دیگ ها این است که در آشپزخانه در برابر آتش، پختن آب¬گوشت و شستن با مواد شیمیایی مقاومت¬ کنند؛ به عنوان ابزار مصرفی که ارزش¬ شان کارکرد سودمندِ آن¬هاست. وقتی دیگی فرسوده می¬شود به دورانداخته می¬شود و دیگ دیگری جایش را      می گیرد.
   در ویترین عتیقه فروشی نیز دیگ¬های دیگری مشاهده می¬کنیم. اما این دیگ¬ها از مس ضخیم ساخته شده¬اند و صنعت¬گری چیره دست جدار خارجی آن¬ها را به سبک قرن هجدهم هنرمندانه تزیین کرده است. این دیگ¬ها را نباید    بر روی آتش نهاد، برای این کار مناسب نیستند. این دیگ¬ها تجسمی اند، نه دیگ¬های واقعی مصرفی .
   واژه¬ها نیز، به اعتبار این که به نثر نگاشته شوند و یا به شعر سروده شوند، همین وضعیت را دارند. حقانیتِ وجودِ نثر در قدرتِ تاثیر آن است. سارتر گفته است :" نثر بنا بر ماهیت اش ناظر بر کارایی است . به نظر من، نویسنده¬ی نثر شخصی است که واژه¬ها را به خدمت خود می گیرد. آقای ژاردن موقعی که کفش¬های دم¬پایی اش را می خواست و هیتلر به منظور اعلان جنگ به لهستان به نثر سخن گفتند." برآن افزوده شود که هر دو از تاثیر واژگان خود تردیدی نداشتند. آقای ژاردن انتظار داشت که پس از گفتن، کفش های دمپایی اش آورده شود. وهیتلر انتظار داشت که لشگرهایش به لهستان حمله ور شوند. همین که تاثیرگذاری پایان گرفت ، دستورات منتفی می شوند و تاثیرشان از بین می¬رود. نثر، همانند دیگ¬هایی است که مُشرف بر نابودی است . نوع کاملا برعکس آن درمثالی که ذکر شد، واژگان در هنر شعرند که پیوسته ناظر بر جاودانگی است .
   حقانیتِ وزن و قافیه در شعر، روندی تکنیکی به منظور کارایی¬اش در به خاطرسپردنِ دقیق¬تر شعراست؛ چون مقدراتِ شعر این است که از بّر شود و پیوسته تا ابدیت بازگو شود.
پل والری، ازگفت و گویی بین دکاس نقاش و مالارمه¬ی شاعر، جنین نقل می¬کند: دکاس گفت: "من کُلی ایده در سردارم. من می توانستم شعر نیز بنویسم." مالارمه پاسخ می¬دهد: " اما دوست عزیز، هنر شعر از واژه¬ها ساخته می شود، نه از ایده¬ها."
   مبنای نثر ایده است .آقای ژاردن ابتدا ایده¬ای دارد. او کفش¬های دمپایی¬اش را می¬خواهد و هیتلر می¬خواهد به لهستان حمله ور شود. از این ¬رو هر یگ بر حسب ایده¬شان سخن می¬گویند. اما در شعر، واژه¬ها تقدم دارند. شعر، گره خوردگی واژه¬هاست به اقتضای آوا و ریتم معین. ایده¬هایی که شعر منتقل می¬کند ثانوی است .ایده¬ها ، تا آنجا که ممکن است، پس از، و در پی، واژگان می آیند." فهمیدن" نثر، یعنی فهم ایده¬هایی که از آن ناشی می¬شود .
" فهمیدن" شعر اما به معنای درک الهامی است که در شعر بازتاب می¬یابد. درشعر، جای شفافیت ودقت را ـ که ارزش¬های نثراند ـ شیفتگی و نیروی تخیل می¬گیرد. ازاین امر این نیز حاصل آید که در نثر، واژه¬ها اغلب قابل تغییراند . در مواردی چند، می¬توان متن نثر را به زبان دیگری ترجمه کرد ( مشروط براین ¬که ایده محفوظ بماند). اما شعر پیوستگی و گره¬خوردگی جدایی ناپذیر واژه¬هایی است که شعر از آن ساخته می¬شود و از زبانی به زبان دیگر انتقال ناپذیراست. یک شعر و ترجمه¬ی آن به زبانی دیگر، دو شعرند در مورد موضوع مشابه.
   این امر را می¬توان در مورد مضمون و شکل نیز بیان کرد. در نثر، مضمون و شکل را می توان به سهولت از هم جداکرد، زیرا مضمون به شیوه¬های گونه گون قابل انتقال به زبان دیگری است. در حالی که در شعر نمی توان مضمون آن را از شکل جدا کرد، چون شکل به مثابه¬ی مضمون به کار گرفته می¬شود و مضمون با شکل معینی درهم آمیخته است .
" شگفتی آور است که افکار عمیق اغلب در آثار شاعران یافت می شود تا در آثار فیلسوف¬ها . علت اش این است که شاعر با ابزار شیفتگی و نیروی تخیل خود می سراید. در وجود ما، همچون درسنگ آتش زنه، بذرهای دانش نهفته اند. فیلسوف¬ها آن¬ها را از طریق خرد می پراکنند، در حالی که شاعران آن¬ها را با نیروی تخیل ابراز کرده و با شراره¬های درخشان تری می افشانند."( دکارت)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* Michel Tournier ،عضوآکادمی کنکور( پاریس)
برکرفنه ازمجله‍ی Sinn und Form ( برلین) شماره‍ی۱ ـ ۱۹۹۹ ، ترجمه¬ی محمد ربوبی