• اگر همه ما ایرانیان چه در زندگی فردی خویش و چه احزاب و سازمانها در عرصه حیات سیاسی بکوشیم که از ادعای داشتن «حقیقت مطلق» بدر بیاییم و فرهنگ تکثرگراتر و بردبارتری را پیشه بگیریم، آنوقت عملن جنبش سبز ایران از تاکی نازک به درختی پهناور تبدیل خواهد شد که سایه اش، خنکای داغ استبداد سیاسیمان خواهد شد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ٣ فروردين ۱٣٨۹ -  ۲٣ مارس ۲۰۱۰

اشاره: متن زیر بازنویسی شده ی گفتار وحید شعبانی در "سمیناری پیرامون چشم انداز جنبش سبز و دیدگاه ما "در هلند در تاریخ ١٤ مارس است. وی در این کنفرانس که با شرکت نمایندگان چند حزب سیاسی و گروهی از فعالین منفرد برگزار شد به عنوان «فعال دانشجویی» سخنرانی کرد.
این متن به منظور یک سخنرانی آماده شده بود و بصورت یک مقاله اصلاح شده است و از اینرو ذکر منابع نشده است.
ایمیل نویسنده
mshabani@gmail.com


فرهنگ تکثر ناباور معاصرسیاسی ایران وتکثرگرایی نوپا در جنبش سبز
پلورالیزم یا تکثر گرائی بعنوان یکی از بسترهای لازم دموکراسی، یکی از ویژگیهای برجسته جنبش دمکراسی خواهی امروز ما موسوم به جنبش سبز است و باید اضافه کرد که باور به خرد جمعی و پلورالیسم بستری لازم برای شکل گیری دمکراسی است. به همین سبب این پدیده نوپا را میبایست مبارک شمرد و نسبت به آن قدرشناس بود. پلورالیسم سیاسی باورمندی به حضور دیگران و به رسمیت شناختن آن کسانی است که متفاوت از من میاندیشند. در این مفهوم برآمده از تفکر لیبرالیستی راه نجات جامعه از خطر در غلطیدن به پرتگاه استبداد، در به رسمیت شناختن همه نحله های فکری موجود در جامعه که غالبن در وجود احزاب و سازمانها بروز و ظهور میابند، نهفته است. شرکت دادن همه گرایشات فکری در امر مهندسی جامعه و سهیم کردن همه جریانات در قدرت سیاسی به میزان آرائی که کسب میکنند و حفظ حقوق اقلیت را میتوان اساسی ترین هدفی قلمداد کرد که در مقابل باورمندان به پلورالیسم قرار دارد. بعبارت دیگر این نگاه با پیش فرض نبود «حقیقت مطلق» در پیش خویش، مرز «خودی» و «غیر خودی» را در صحنه سیاسی از بین می برد. این مرز ذکرشده در تاریخ معاصرمان منشا نگاهی تبعیض آمیز بوده که در صحنه عمل، توجیه گر «حذف» و«خشونت» شده است. البته پلورالیزم سیاسی را نمی توان جدا از پلورالیزم اخلاقی دانست. در این نگاه شما در عرصهء رفتار شخصی نیز با پدیده های «مقدس»، «الی الابد پایدار» و «غیر قابل تغییر» سر و کار ندارید. در حقیقت, براساس پلورالیزم اخلاقی ارزشها نسبی هستند و درحوزه اخلاق نسبیت حاکم است. در کلام ساده تر شما نیز در زندگی شخصیتان دارای «حقیقت مطلق» نیستید و ممکن است که «باور» شما نسبت به امری پس از چند مدت با توجه به «شناخت جدیدتر» ازهمان موضوع، به خاطرات شما بپیوندد. این نگرش نسبی گرا که «حق» در پیش شما انحصاری نیست و ارزش عقیده شما را همسطح دیگران قرار می دهد احتیاج به فرهنگ ((tolerance   دارد که در فارسی مدارا، رواداری، بردباری و تحمل آرای دیگران، سعه صدر و دیگرپذیری ترجمه شده است. البته پرواضح است که مراد من از همسطحی ارزشها و فرهنگ روادار در مبنای اعلامیه جهانی حقوق بشر فهم می شود و "ارزشهایی" که در عمل تبعیض آمیز و خشونتگر هستند را اصلن ارزش نمی دانم.
به تصور من این نگرش «بردبار» و «دیگرپذیر» هرچند در درازای تاریخ به نسبت، در فرهنگ ایرانی موجود بوده است اما از اینکه با استناد به آن بتوان به پلورالیزم اخلاقی و در ادامه سیاسی رسید - و با آن به حل مشکلات امروز پرداخت - سخت دشوار است. برای مثال حافظ می فرماید: «آسایش دوگیتی تفسیر این دو حرف است- با دوستان مروت با دشمنان مدارا» یا سعدی استاد سخن بدین عقیده است: ای کریمی که از خزانه غیب- گبر و ترسا وظیفه خور داری-- دوستان را کجا کنی محروم- تو که با دشمن این نظر داری. البته اینجا نیز می توان تفسیری مثبت و روامدارانه ای از شعر کرد ولی در نظری دیگر آنچه که در این اشعار نمود دارد این نگاه دووالیستی( دوگانه انگارانه) به افراد است. فرهنگی که بر پایه تضاد «خیر» و «شر» خود را در «اهورا»- «اهریمن», «امام حسین» - «یزید»، «دیو» - «فرشته» و «دوست» و «دشمن» باز تعریف می کند؛ که همه و صد البته این آخری در فرهنگ سیاسی معاصر ما از تقسیم «خودی» و «غیرخودی» خشونتگر، کاملن ملموس بوده است.
در اینجا از تاریخ معاصر گزینشهایی کرده ام که نبود مفاهیمی همچون پلورالیزم(تکثرگرایی) و فرهنگ رواداری و تحمل آرای دیگران و متاسفانه در اختیار داشتن «حقیقت مطلق» در حکومتهای پیشین و امروز ایران و مخالفینشان را بیشتر توضیح می دهد و اهمیت پلورالیزم نوپا را عیان تر می کند.
در پایان سال ١٣٥٣ پادشاه ایران محمدرضا، با انحلال دو حزب حکومتی «مردم» و «ایران نوین» و تاسیس حزب رستاخیز همه ایرانیان را به عضویت در این حزب دعوت و اجبار کرد و اعلام کرد هرکس نمی خواهد عضو این حزب شود گذرنامه بگیرد و از ایران خارج شود. او در کتابش «پاسخ به تاریخ» توضیح می دهد: " ما معتقد هستیم همه مردم ایران باید برای رسیدن به هدفهای ملی که سعادت و آسایش فرد فرد ما را تامین خواهد کرد متحد باشند و در یک جهت حرکت کنند، همه کوششها باید در راه پیشرفت کشور باشد، نه خنثی کردن تلاشهای یکدیگر. در نظام چند حزبی امکان تفرقه و تشتت بسیار است. هر گروه که در حزبی هستند با دیگران بر سر کسب قدرت و به دست گرفتن حکومت ستیز و دعوا دارند. هر گروه می‏خواهد حرفهای خودش را به کرسی بنشاند و در نتیجه اختلافات به وجود می‏آید. در حالی که در حزب رستاخیز از جنگ گروهی خبری نیست." هرچند که نظر وی ظاهری منطقی داشت ولی دقیقن توضیح شاه ١٨٠ درجه با فهم پلورالیزم در تضاد است. وی از ٢ حزب(هر چند فرمایشی) یک حزب ساخت و در عالم نظر «حقیقت متفرق» را به «حقیقت مطلق» خویش تبدیل کرد. در این میان «خودیها» عضو حزب می شدند و «غیر خودیها» از ایران خارج. چند ماهی بعد -١٣٥٤- در زندان، سازمان مجاهدین خلق دست به یک انشعاب زدند. مارکسیستهای- تا چندی پیش به شدت متعصب مذهبی- از اسلام باوران مجاهد جدا شدند. «حقیقت مطلق» اینبار در دست مارکیستهای این گروه بود که اینبار «خودیهای» سابق را به «ناخودیها» تبدیل کند، از «دوست»، «دشمن» بسازد و توجیه گر «خشونت» شود. بدین ترتیب مجید شریف واقفی و مرتضی صمدیه لباف،از اعضای شاخص مسلمان مانده گروه، ترور شدند. اولی کشته و دومی زخمی شد. پس از این انشعاب بعضی از زندانیان مذهبی - لابد به دلیل اعتقاد مذهبیشان و دارا بودن «حقیقت مطلق» - به دنبال گرفتن فتوایی شدند که «روامداری» خویش را در زندان آشکار کنند. در نهایت در زندان به تقاضای اسداله بادامچیان (از سران موئتلفه اسلامی) و چندی دیگر، آیت الله منتظری مارکسیستها را «نجس» اعلام می کند. مفهومی که در اسلام انباشته از تبعیض است و در جمهوری اسلامی دستاویزی برای اعمال خشونت بوده است و می باشد.
فداییان خلق هم منطقن در این دوره صاحب «حقیقت مطلق» - با شعار مبارزه مسلحانه تنها راه آزادی مردم ایران - بوده اند که اگر اینگونه نبود توجیه دست بردن اسلحه و کشتن پاسبان و ژاندارم و مهندس و دیپلمات بی معنی می بود. این حقیقت مطلق آنچنان بود که حتی فداییانی که «گمان!» می رفت در راه نبرد «حق» علیه «باطل» سستی کرده اند نیز مشمول تصفیه فیزیکی قرار گرفتند و کشته شدند. از جمله اینها کسانی بودند که یا در حقانیت مبارزه شک کرده بودند و به زندگی بی سر و صدای خویش بازگشته بودند و یا در موردی تاسف بار تر چریکی (عبدالله پنجه شاهی) که دلباخته دختر همرزم خود شده بود به همین علت ساده کشته می شود.
آیت الله مطهری از نظریه پردازان حکومت اسلامی نیز در این زمان پلورالیزم دینی را مذمت می کند: "فـرنـگـیها که می گویند از نظر توحید و ایمان نباید مزاحم کـسـی شد از این جهت است که فکر می کنند, اینها ‏جزء امور خصوصی و سلیقه ای و ذوقی و شخصی است. انسان در زندگی به یک چیزی باید سـرگـرم بـاشـد کـه ‏اسمش ایمان است. مثل امور هنری است, یکی از حـافـظ خـوشـش می آید، یکی از خیام خوشش می آید, یکی از ‏فردوسی خـوشـش مـی آید. دیگر نباید مزاحم کسی شد که سعدی را دوست دارد کـه تـو چـرا سـعدی را دوست ‏داری؟ من حافظ را دوست دارم, تو هم حتما باید حافظ را دوست داشته باشی. مـی گویند: دین هم, همین جور است ‏یک کسی اسلام را دوست دارد, یک کـسـی مسیحیت را دوست دارد, یک کسی فرد دیگری را دوست دارد, یک ‏کسی هم هیچ یک از اینها را دوست ندارد. نباید مزاحم کسی شد. ایـنـها از نظر فرنگیها به اصل زندگی مربوط ‏نیست, آنها اصلا طرز تـصـورشـان و طـرز تـفکرشان در دین با طرز تصور ما فرق می کند. ‏دیـنـی که مثل دینهای آنها باشد, همین جور هم باید بود. ولی از نظر مادیگراها, یعنی صراط مستقیم, [بخوانید: حقیقت مطلق] یعنی راه راست ‏بشری, بی تفاوت در مـساله دین بودن, یعنی در راه راست بشریت بی تفاوت بودن, ما می گـویـیـم توحید به سعادت ‏بشری بستگی دارد, مربوط به سلیقه شخصی نیست, مربوط به این قوم و آن قوم نیست."
سال ٥٧ شادروان بختیار پس از سالها فعالیت در راس جبهه ملی و اپوزیسیون شاه بودن این امکان را یافت که "حاصل انقلاب مردم ایران" را در صدارت خویش ببیند. جبهه ملی ایران که ظاهرن لیبرالترین سازمان سیاسی این دوره بود چنان خود را صاحب «حقیقت مطلق» فرض کرد که حرکت بختیار را «خیانت» نام نهاد. البته کرنش مرحوم کریم سنجابی و قبول جمهوری اسلامی به رهبری آیت الله خمینی در پاریس این تصور را کاملن در جبهه ملی از بین برد که «شاید» نخست وزیری بختیار هم، راه حلی باشد و احتیاج نباشد‌ که آنها یک یارو همرزم قدیمی را خائن خطاب کنند.
انقلاب ٥٧ با شعار "وحدت کلمه" -همه با هم- جرقه خورد ودرنبود حق و فرهنگ دگراندیشی، بردباری و دیگرپذیری، پیروز گشت. همگان دارای «حقیقت مطلق» بودند. بقول هوشنگ اسدی یک شاه رفته بود و ٣٦ ملیون شاه مانده. پس از تصفیه خونین وابستگان رژیم پیشین که مورد حمایت قریب به اتفاق سازمانها و احزاب سیاسی آنزمان بود، جبهه ملی آخرین «خودی» و «ناخودی» کننده حکومت پیشین، خود از اولین قربانیان سیاسی شد. مسئله اعتراض به قانون قصاص جبهه ملی را در جمهوری اسلامی «ناخودی» کرد. کردها، ترکمنها، اعراب ایران، سازمانهای چپ نفرات بعدی «ناخودی» بودند و بالطبع صاحب عنوان «دشمن» شدند و خشونت بر آنان روا گشت. این «عدم تحمل» البته بیشتر ٢ و چندجانبه بود. برای مثال یکی از روامدارترین احزاب آنزمان -نهضت آزادی- مورد لعن و نفرین گروههای چپ بود که چرا برخورد قاطع و برّا تر در امر انقلاب ندارد. برای نمونه سخنان آقای کیانوری را در مورد نهضت آزادی نگاه می کنیم: "سرمایه داری لیبرال ایران ـ در جریان انقلاب ضد امپریالیستی و ضد استبدادی گام به گام به دنبال انقلاب آمدند و به علت نبود هیچ سازمان فراگیرانقلابی در ایران، دولت وقت به دستشان افتاد. بورژوازی لیبرال ـ بازرگان ـ از همان آغاز در جهت ترمز کردن و منحرف ساختن انقلاب از هدفهای اصلی ضد امپریالیستی و مردمی اش گام برداشت و برای نیل به این هدف تا ملاقات با "برژینسکی" از توطئه گران اصلی علیه انقلاب پیش رفت این جریان ـ دولت موقت بازرگان ـ در حقیقت بزرگترین عمیق ترین و خطرناک ترین جابجایی ارتجاعی در میدان نبرد انقلابی میهن ما بود". در نتیجه چنین تفکراتی جنایتکارترین شخص تاریخ معاصر- آیت الله صادق خلخالی- که از حق دگر اندیشی مطلقن بویی نبرده بود، فرد مقبول حزب توده برای نامزدی ریاست جمهوری می شود. برخورد «نابردبار»، قبای اکراد ایران را نیز تر می کند. از سال ١٣٦٣ تا ١٣٦٧ دو حزب عمده چپ کرد مخالف حکومت اسلامی همزمان مبارزه با جمهوری اسلامی علیه یکدیگر هم می جنگند و به هم تلفاتی وارد می کنند. رهبری مجاهدین خلق نیز در این زمان دارای «حقیقت مطلق» است و پس از شکست عملیات "فروغ جاویدان" تمامی منتقدین مجاهدش را مجازات می کند. زندان، شکنجه های روحی و فیزیکی و حتی قطع رابطه با همسران و فرزندانشان، فرهنگ «نابردبار» مجاهدین را نه نسبت به «غیر خودی»، بلکه به «خودی» دیروزی نیز عیان کرد. در مورد جمهوری اسلامی و نظریه «خودی» و«غیرخودی» و «دشمن ساز» رهبر فعلیش آیت الله خامنه ای به همین بسنده می کنم که در همین سال فعلی گریبان یک نخست وزیر(موسوی)، ٣ رییس مجلس(رفسنجانی-کروبی-ناطق نوری) و٢ رییس جمهورسابقش (رفسنجانی-خاتمی) را گرفته است.   
و اما حال وهوایی که بتدریج در حال تغییر است و امکان دموکراسی بیشتر. حزب توده و فداییان اکثریت که بخاطر همراهیشان با جمهوری اسلامی، در زمان سرکوب دیگراندیشان مورد انتقاد بودند، سالیانیست که در جمع دیگر اعضای جمهوریخواه جایی دارند و به گفتگو مشغولند. به نظر، جبهه ملی از غم ٢٨ مرداد بدرآمده است و بر تفرق و تشتت دیرپای خود در حال غلبه است. مشروطه خواهان دوستانی در میان جمهوریخواهان چپ و لیبرال دارند. خانبابا تهرانی ـ فعال چپ با بیش از نیم قرن سابقه- سخنران تولد داریوش همایون است وفرخ نگهدار سخنران بزرگداشت بازرگان. سروش بجای صراط مستقیم از «صراطهای مستقیم » صحبت می کند. رهبران جنبش سبز در ایران ـ موسوی و کروبی- «کثرت» عقاید را در جنبش سبز به رسمیت شناخته و از آن دفاع می کنند و به خواست حکومت برای تعیین مرز «خودی» و «غیرخودی» وقعی نمی گذارند. مسعود رجوی به خبرگان رهبری نامه می نویسد و تقاضا مطرح می کند. شاهزاده رضا و ملکه سابق فرح پهلوی شجاعت و جسارت رهبران جنبش سبز موسوی و کروبی را می ستایند. اینها نمونه هایی هستند که مدعای شکسته شدن دیوار «حقیقت مطلق» در شخصیتها و احزاب سیاسی ایرانی هستند. اگر همه ما ایرانیان چه در زندگی فردی خویش وچه احزاب و سازمانها در عرصه حیات سیاسی بکوشیم که از ادعای داشتن این «حقیقت مطلق» بدر بیاییم و فرهنگ تکثرگراترو بردبارتری را پیشه بگیریم، آنوقت عملن جنبش سبز ایران از تاکی نازک به درختی پهناور تبدیل خواهد شد که سایه اش، خنکای داغ استبداد سیاسیمان خواهد شد. این تکثرگرایی نوپا را قدربنهیم.