• اگر این مساله را از دوران بعد از جنگ تا به امروز ارزیابی کنیم، خواهیم دید که افکار اقتصادی کارگزاران در آزاد سازی اقتصاد، در کوچک ساختن دولت، در آزادسازی ورود و خروج سرمایه، تعامل با اقتصاد جهانی و رفتن به سمت تکیه روی مزیت‌ها به تدریج در بدنهء نظام گسترش پیدا کرده و مرحله به مرحله این افکار مورد پذیرش بیشتر افراد قرار گرفته است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۱۷ ارديبهشت ۱٣٨۵ -  ۷ می ۲۰۰۶

روزنامه سرمایه: ستون «اقتصاد و احزاب» این بار به سراغ حسین مرعشی عضو ارشد حزب کارگزاران سازندگی رفته تا از او دیدگاه اقتصادی کارگزاران سازندگی را بپرسیم. مرعشی معتقد است بعد از پایان جنگ و روی کارآمدن دولت هاشمی رفسنجانی: «نگاه اقتصادی این حزب بر اقتصاد کشور حاکم شده و حتی امروز هم با وجود متضاد بودن دیدگاه اقتصادی دولت عدالت‌خواه احمدی‌نژاد با نگاه کارگزاران، این دولت نمی‌تواند به طور کامل خود را از دیدگاه اقتصادی کارگزاران که حاکم بر کشور است برهاند.»
 
• حزب کارگزاران در اقتصاد چگونه می‌اندیشد؟
 
° اگر بخواهیم با اصطلاحات سیاسی روز دنیا یک تعریف محتوایی از دیدگاه حزب کارگزاران بدهیم باید آن را یک حزب لیبرال دموکرات اسلامی میانه‌رو بدانیم.
 
• توضیح بیشتری می‌دهید که این سیستم که نام بردید چیست و چگونه عمل می‌کند؟
 
° در اقتصاد، مشی لیبرالیستی به معنای طرفداری از آزادی اقتصاد است اما ما به آن یک صفت میانه رو اضافه کرده‌ایم. یعنی ما معتقد به واگذاری کامل اقتصاد به مکانیزم‌های بازار و عدم هدایت دولت نیستیم.
 
• در واقع سیاستگذاری در امور اقتصادی را به عهدهء دولت می‌دانید؟
 
° معتقدیم دولت در حد هدایت اقتصاد به سمت هدف گسترش رفاه عمومی و توسعهء اقتصاد کشور، باید مداخلات مناسبی داشته باشد. ولی روح کلی حاکم بر اقتصاد باید اقتصاد آزاد باشد و مکانیزم‌های بازار و عرضه و تقاضا بر اقتصاد حکم‌فرمایی کند.
 
• و بعد اسلامی قضیه در کجا قرار می‌گیرد؟
 
° این‌که از اسلام نام بردم مربوط به بحث اعتقادی ما می‌شود. در بحث اقتصاد و اسلام   نظام اقتصادی ندارد. اقتصاد ساختهء دست بشر است، اسلام یک قیودی را برای اقتصاد پیش‌بینی کرده که آن قیود باید رعایت شود. نظام‌های اقتصادی دنیا که شناخته شده است مانند کاپیتالیسم یا سوسیالیزم و یا نظام‌های مختلط همهء نظام‌هایی هستند که در هر مقطعی از زمان می‌توان براساس قوانین اسلامی آن‌ها را توجیه کرد.
 
• حزب کارگزاران در بحث اقتصاد داخلی و اقتصاد خارجی چگونه می‌اندیشد؟
 
° ما در عرصهء داخلی معتقد به آزادی مردم در امور تولید و تجارت و تولید ثروت با هدایت دولت هستیم.
 
• صنعت نفت در ایران ملی است نفت در اقتصاد ایران نقش اساسی دارد و البته مدیریت استخراج، فروش و هزینه کردن پول به دست آمده از حاصل فروش آن تحت تسلط دولت است. درخصوص نفت و مدیریت بخش‌های مختلف آن چه عقیده‌ای دارید؟
 
° ما نفت را یک ثروت ملی می‌دانیم و بر این باور هستیم که نفت باید به عنوان یک پشتوانهء عمومی اقتصاد باشد و مواردی چون نفت به عنوان یک پشتوانهء عمومی باید در کنترل دولت باقی بماند.
 
• در عرصهء جهانی چه نگاهی به اقتصاد دارید؟
 
° ما معتقد به تعامل با جهان هستیم و همین‌طور وارد شدن به بازارهای جهانی و پذیرش نوعی از تقسیم کار بین‌المللی. در کل معتقدیم که باید اقتصاد ما به عنوان جزئی از اقتصاد جهانی تلقی بشود تا توانایی شکوفایی را بیابد. ما به سیاست‌هایی که خودکفایی و خوداتکایی نامیده می‌شود، اعتقادی نداریم و بر این باوریم که این مسایل باعث از بین رفتن مزیت‌ها می‌شود. بنابراین باید متناسب با مزیت‌های خود در یک تقسیم کار جهانی وارد بشویم و بخشی از بازار را که در آن دارای مزیت نسبی هستیم در اختیار بگیریم و بخش‌هایی را که مزیتی در آن‌ها نداریم به دیگر کشورهای جهان واگذار کنیم تا به یک موازنهء متعادل بین صادرات و واردات برسیم. این موازنهء متعادل می‌تواند پشتوانهء خوبی برای اقتصاد ایران باشد.
 
• گفتید که در اقتصاد به اسلام به عنوان یک عقیده نگاه می‌کنید و نه یک برنامه. اگر در مواردی دیدگاه لیبرالیستی شما در تناقض با دیدگاه اعتقادی و اسلامی قرار بگیرد کدام یک را انتخاب می‌کنید؟
 
° طبیعتا ما هیچ‌کاری برخلاف اعتقاداتمان انجام نمی‌دهیم. ولی باید توجه داشت که روح کلی حاکم بر قوانین و مقررات اسلام آزادی انسان‌ها است. در ضمن ما دولت اسلامی را در تدوین قوانین، هدایت اقتصاد و حمایت از جامعه صاحب اختیار می‌دانیم.
 
• یکی از شاخه‌های مهم اقتصاد امروز جهان نظام بانکی است. در دیدگاه   اسلامی چالشی را در برخی فعالیت‌های بانکی به‌خصوص در بحث ربا شاهد هستیم. در مواجههء اسلام با ربای نظام بانکی به کدام سمت جهت‌گیری می‌کنید؟
 
• این مساله که حل شده است و دیگر موضوع روز جامعهء ما نیست. سال‌ها این موضوع در جمهوری اسلامی مورد بحث قرار گرفته است و توسط مرحوم دکتر نوربخش که تئوریسین اقتصادی حزب کارگزاران بود قانون عملیات بانکی بدون ربا   تدوین شد و با طی شدن مراحل آن در شورای نگهبان در حال حاضر در نظام بانکی عمل می‌شود.
 
• ولی تعدادی از مراجع تقلید این مساله را که در نظام بانکی ربا وجود ندارد   قبول ندارند.
 
° هیچ یک از مراجع نگفته‌اند که اشخاص نمی‌توانند با بانک‌ها شریک بشوند و یا در بانک ها سپرده‌گذاری کنند و یا این‌که بانک‌ها نمی‌توانند با وکالت از سپرده‌گذاران با صاحبان تولید و تجارت مشارکت کنند.
 
• ولی این‌گونه هم نیست که همهء آقایان مراجع متفقائ قانون و نظام و بانکداری موجود را تایید کنند.
 
° به هر صورت امروز بانکداری ایران به راه‌حل شرعی در امر بانکداری رسیده است و به صورت مشروع مشغول فعالیت است که ما هم از همین دیدگاه طرفداری می‌کنیم.
 
• حزب کارگزاران طی ۱۶ سال دولت‌های هاشمی رفسنجانی و دولت خاتمی در ساختار قدرت و دولت حضور داشته است. در این سال‌ها حزب کارگزاران تا چه اندازه در پیاده کردن نگاه لیبرالیستی میانه‌رو و البته اسلامی خود توفیق داشته است؟
 
° کسانی که حزب کارگزاران را تاسیس کردند عمدتا همان کسانی بودند که تئوری‌های دورهء سازندگی را نیز تدوین می‌کردند و در واقع همان تفکر و همان گروه در حزب کارگزاران متشکل شدند. اگر این مساله را از دوران بعد از جنگ تا به امروز ارزیابی کنیم، خواهیم دید که افکار اقتصادی کارگزاران در آزاد سازی اقتصاد، در کوچک ساختن دولت، در آزادسازی ورود و خروج سرمایه، تعامل با اقتصاد جهانی و رفتن به سمت تکیه روی مزیت‌ها به تدریج در بدنهء نظام گسترش پیدا کرده و مرحله به مرحله این افکار مورد پذیرش بیشتر افراد قرار گرفته است.
 
• به نظر شما در حال حاضر وضعیت اقتصاد آزاد در جامعه چگونه است؟
 
° در مقام تئوری این دیدگاه کاملائ پذیرفته شده است، شما سیاست‌های برنامهء سوم را نگاه کنید، یا سیاست‌های برنامهء چهارم و مصوبات اخیر مجمع تشخیص مصلحت نظام را که به عنوان سیاست‌های کلی نظام ابلاغ شده، می‌بینید همهء این برنامه‌ها در جهت آزادسازی اقتصادی و تعامل با جهان و کوچک و محدود کردن دولت و مداخلات دولت است.
 
• ولی دولت فعلی راه بزرگ‌تر شدن دولت و مداخلات بیشتر دولت را در امور اقتصادی کشور پیش گرفته‌است.
 
° اما حتی دولت آقای احمدی‌نژاد هم نمی‌تواند منکر این واقعیت بشود که نباید شرکت‌های دولتی بیش از این در اقتصاد سرمایه‌گذاری کنند در واقع به همین علت شورای اقتصادی مصوبه داده که شرکت‌های دولتی سرمایه‌گذاری نکنند و فضا را در اختیار بخش خصوصی قرار دهند.
 
• گفتن یکسری شعارها یک مطلب است و عمل کردن به این شعار مطلب دیگری است.
 
° مثال عینی آن را هم ارایه می‌دهم; ۲۵ سال قبل اعلام شد که بانک‌ها ملی است ولی امروز شاهد تولد تعداد زیادی از بانک‌های خصوصی هستیم.
 
• ولی با این حال می‌بینیم   طی ۱۶ سال که البته مدت زمان قابل توجهی هم هست سیاست خصوصی‌سازی و حاکم شدن اقتصاد آزاد توفیق زیادی نداشته است؟
 
° در مقام تئوری این سیاست کاملا پذیرفته شده است ولی در سیستم اقتصادی کشور کاملائ پیاده نشده است. شاید بیش از ٣۰ درصد این سیاست در جامعه پیاده نشده باشد، بالاخره هنوز در جامعهء ما یک نگاه پررنگی به اقتصاد آزاد به‌وجود نیامده است و هنوز هم یک مقاومت‌هایی در مقابل اقتصاد آزاد وجود دارد.
 
• جایگاه نفت را در رفع و یا به‌وجود آمدن مشکلات اقتصادی چگونه می‌دانید؟
 
° در اقتصاد ایران یک مشکلی نهادینه شده است و آن این‌که دولت به دلیل داشتن منابع نفت و اتکا بیش از اندازه به درآمد نفت به کارآیی اقتصاد و تولید ثروت در اقتصاد ملی و دریافت مالیات نگاه پررنگی ندارد. دولت باید بیش از آن‌چه که فعلائ وجود دارد نیازمند دریافت مالیات باشد تا خود و کشور را اداره کند. خصوصائ وقتی قیمت نفت بالا می‌رود از یک منبع فراوان به نام نفت به راحتی استفاده می‌کند و از این‌رو برای دولت تفاوت نمی‌کند که بانک‌های دولتی که سرمایهء وسیعی هم در اختیار دارند آیا کارآیی دارند یا خیر؟ از آن‌جا که منبع ارزان و راحتی به نام نفت را در اختیار دارد به مسایلی از این دست اعتنایی ندارد. این یک مشکل مهم است که در اقتصاد ایران وجود دارد. البته در برنامهء سوم در دولت آقای خاتمی با به‌کارگیری تفکر دوستان کارگزارانی مانند آقای نوربخش و آقای نجفی سعی شد   یک حساب ذخیرهء ارزی تشکیل شود و مازاد درآمدهای نفتی در آن سرمایه‌گذاری شود. از سوی دیگر دولت منضبط شود که برای ادارهء خود مقدار کم و معینی از درآمدهای نفتی برداشت کند.
 
• ولی با افزایش قیمت نفت در اواخر دولت خاتمی باز هم دولت از این سیاست غافل شد و در دولت فعلی نیز شتاب بیشتری گرفته است، امروز باز هم شاهد استفادهء کلان از درآمدهای نفتی هستیم.
 
° بله همین‌طور است و متاسفانه دولت‌ها سعی کردند با نفت مشکلات را حل کنند، در عین حال ما معتقدیم مشکلات را باید با مالیات حل کرد یعنی اقتصاد باید کارآیی داشته باشد، ثروت تولید بشود و دولت از این ثروت تولید شده سهمی را به عنوان مالیات دریافت بکندو به ادارهء خود و کشور بپردازد.