• خاویار خزر به غیر از سرو شدن در صبحانه کاری ولادیمیر پوتین نخست وزیر روسیه به افتخار حضور باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در تیرماه ۱۳۸۸ در مسکو می تواند با قدمتی پیش از وجود دایناسورها پای صبحانه سایرین نیز سرو شود. البته اگر قبل از تحقق پیش بینی مرکز تحقیقات ماهیان خاویاری ایران، زودتر از سال ۱۴۰۰ خورشیدی ذخایر خاویار دریای خزر به صفر نرسیده باشد! ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
يکشنبه  ۲۹ فروردين ۱٣٨۹ -  ۱٨ آوريل ۲۰۱۰

ایلنا: وقتی سال‌ها پیش در معدودی از فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی آن سوی آ‌ب‌ها، از خاویار یا فرش ایرانی هر چند در یک سکانس فقط یادی می‌شد، بیننده وطنی با حس برانگیخته شدن غرور ملی‌اش لذت می‌برد و چه بسا آن را سوژه بحثی در محفلی خانوادگی می‌کرد؛ بدون آن که بداند خاویار قدمتی ۴۰۰ میلیون ساله دارد و متعلق به عصر ژوراسیک است! ماهیانی که فسیل‌های زنده جهان نامیده شده‌اند و ۶ گونه با ارزش آن در جهان در دریای خزر زندگی می‌کنند. ماهیانی که دریای خزر به تنهایی ۹٣ درصد از ذخیره خاویار و ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است و در این میان نیز کیفی ترین گونه‌ها سهم صیادان ایرانی است که در عمیق‌ترین قسمت آب‌های دریای خزر مشغول صید ماهیان خاویار بوده‌اند.
تجارت یک میلیارد دلاری و بسیار پرسود خاویار کافی بود تا حس منفعت جویی انسان‌ها برانگیخته شود و آنها بدون توجه به نشانه‌گذاری و سرپیچی از کنوانسیون «سایتس» در کم شدن گونه‌های ماهیان خاویاری بسیار تاثیر گذار شوند و تاسف بارتر آن که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که چهار همسایه مدعی برای بهره برداری از آب‌های این دریای با ارزش تراشید، روند غیر مسئولانه این کشورها نیز نتوانست جبران رهاسازی ۲۲ میلیون بچه ماهی خاویاری از گونه قره برون در دریا توسط ایران و مجازات های سنگین مانند جریمه نقدی، حبس، توقیف قایق و ابزار صید برای صید قاچاق آن توسط ایران که مدیریت حفظ و تکثیر و رها سازی ماهیان خاویاری دریای خزر را بر عهده دارد، بنماید.
اگر چه در محافل شیلاتی و طی سال های اخیر کارشناسان با احتیاط شدید موضع گیری می‌کنند و تغییر چند باره روسای سازمان شیلات طی چند سال اخیر به دغدغه دلسوزان این صنعت افزوده شده است، اما نمی توان شوک اظهارنظر عبدالحسین ناصری نماینده گرگان و آق قلا در مورد زیان ۱۵۰ میلیارد ریالی دپو شدن ۵/۴ تن خاویار در سردخانه های کشور را نادیده گرفت! زیانی که اگر چه وی در انتقادش رنگ و بوی سیاسی به آن بخشید و صادر نشدن مجوز صادرات این حجم از خاویار را متوجه پروتکلی کرد که ۱۰ سال قبل با کشورهای حاشیه دریای خزر امضاء شده بود. پروتکلی که بر اساس آن مقرر شده بود چنانچه یکی از آن کشورها مخالف صادرات ایران باشد، این کار صورت نگیرد. اگر چه این انتقاد ناقص ماند و نماینده گرگان در گفت و گویی اشاره به چرایی متوقف نشدن صادرات خاویار طی ۹ سال اجرای پروتکل نشد؛ اما نمی توان به قول این نماینده اصولگرای مجلس هشتم، زیان های سیاسی توقف صادرات خاویار علاوه بر زیان های اقتصادی آن را نادیده گرفت.
به ویژه آن که به قطع دست ایران از بازار جهانی خاویار، ترفندهای سیاسی برخی کشورها برای رقم زدن سرنوشت مشابه پسته، فرش و زعفران برای این محصول نیز به واقعیت و آرزوی آنها نزدیک تر خواهد شد!
در واقع به اعتقاد کارشناسان، فارغ از انگیزه و چرایی پذیرش پروتکل مورد انتقاد نماینده گرگان در مجلس هشتم از سوی دولت وقت، این گونه نامهربانی‌ها، نتیجه سهل‌انگاری متولیان حمایت از صادرات محصولات دارای ارزش افزوده فراوان کشورمان بوده است و باید مجلس و دولت هر چه سریعتر در سیاست‌های صادراتی کشور تجدید نظر کنند.
یکی از کارشناسان شیلات که نخواست نامش فاش شود، عقد پروتکل ۱۰ سال پیش با کشورهای همسایه دریای خزر را با قطع مجوز صادرات خاویار ایران بی‌ارتباط و نوعی فرافکنی برای سرپوش گذاردن بر مدیریت ضعیف نمایندگان طرف مذاکره از سوی سازمان شیلات می‌داند و می‌گوید: چطور تا پیش از سال ۲۰۱۰ میلادی، به رغم عقد آن پروتکل، ایران با ارائه دلایل محکم مجوز صادراتی‌اش را می‌گرفت و تمام کشورها، به رغم میل باطنی، نمی‌توانستند بر آن توافق نکنند!؟
به گفته این کارشناس،‌ایران در حالی جلسه مرتبط با سهمیه صادراتی سال ۲۰۱۰ میلادی را ناکام ترک کرده است که هر سال جلسات مربوطه در یکی دیگر از کشورهای همسایه خزر به جز ایران برگزار می‌شد و ایران در آن جلسات سهمیه صادراتی اش را می‌گرفت! البته در این ارتباط و دلایل طفره رفتن معمول طرف روسی نقطه نظرهای متفاوتی به ذهن خطور می‌کند و وقتی روس‌ها ۱۲ سال در گشایش نیروگاه اتمی بوشهر و اخیراً ارائه موشک‌های تدافعی اس ٣۰۰ بد سابقه شده‌اند می‌توان این عشوه‌ها و غمزه‌ها را هم در یک راستا دید و تنها راهکار خروج از بن بست را اتخاذ دیپلماسی موثر در قبال این کشور عنوان کرد. چرا که به گفته برخی صاحبنظران شیلاتی، از آنجا که سهم روسیه از صید خاویار خزر مصرف داخلی جهت جهانگردهای ثروتمند غربی دارد؛ منع شدن همه کشورهای حاشیه دریای خزر به صادرات خاویار نه تنها ضرری را متوجه روسیه نمی‌کند، بلکه از بعد استراتژی بازاریابی می‌تواند مانع یکه تازی ایران در بازار جهانی خاویار شود و قیمت آن را هم در جهت افزایش سود طرف روسی ارتقا بخشد. این فارغ از دلیلی است که در مواضع بعضاً احساسی و صریح، نثار متولیان امر صادرات می‌شود. به طور مثال چندی پیش یکی از منتقدان نتیجه آخرین کمیسیون مشترک در کامنتی که برای یک سایت اینترنتی گذاشت، نوشته بود: «چرا ما عادت کردیم تمام مشکلاتمان را به گردن این و آن بیندازیم؟ وقتی (...) متولیان امر باعث شد کمر فرش ایران شکسته شود، تقصیر کشورهای همسایه چیست؟ آیا جز این است که همه کشورهای دنیا به دنبال افزایش ثروت و درآمد مردم خود هستند؟
وقتی کشور دوست و (...) چین حق دارد فرش تبریز و کاشان را به نام خود در جهان به فروش رساند، آیا کشورهای همسایه باید برای صادرات خود از ما اجازه بگیرند؟ وقتی زعفران کشور ما به صورت فله ای به اسپانیا و ایتالیا صادر میشود و ارزش افزوده بسته بندی آن نصیب آنها می‌گردد، چه انتظار دیگری دارید؟» اگر چه یک مخاطب دیگر همان سایت نیز پیشنهاد دیگری دارد و می گوید: بهتر است خاویار ایران را به گونه ای در داخل کشور توزیع کنیم تا نیروهای جوان و خلاق کشور بتوانند از تاثیرات بسیار مغذی آن بهره مند شوند. او اعطای یارانه از سوی دولت جهت اختصاص خاویار ممتاز ایرانی به چهره های جوان و خلاق کشورمان را فرصت سازی از این موقعیت ارزیابی میکند و می افزاید: اگر قرار باشد تاریخ مصرف خاویارهایی که قرار بود صادر شوند در سردخانه ها منقضی شود، همان بهتر که بدون دست روی دست گذاشتن آن را به صورتی هدفمند توزیع کرد.
به گفته این شهروند، در واقع اختصاص این یارانه نوعی سرمایه گذاری برای ساختن جامعه ای سالم و تندرست است که بتواند هسته ای فکر کند!
اگر چه زمزمه‌های کارشکنی روس‌ها در تصویب و سهمیه بندی صادرات خاویار ایران در اجلاس تیر ماه بندر انزلی با ترک اجلاس از سوی نماینده روسیه مسجل شده بود و محمد پور کاظمی رئیس موسسه ماهیان خاویاری و نماینده دولت ایران در اجلاس در موضعی خوشبینانه آن را به معنای توقف صادرات خاویار خزر ندانسته بود، اما گفت و گوی سرپناه رئیس وقت سازمان شیلات با «واحد مرکزی خبر» حدود دو هفته پیش از اجلاس تهران نیز عجیب می نمود و ادعای بعدی پس از صادر نشدن مجوز صادرات به خاویار ایران را زیر سوال می برد؛ آنجا که رئیس وقت سازمان شیلات پس از اظهار نظرش در مورد قرار گرفتن خاویار پرورشی سر سفره ایرانیان که البته اشاره ای به قیمت آن هم نکرد؛ از پیگیری جدی سازمان شیلات برای گرفتن مجوز صدور ۷ تن خاویار ایران خبر داد که همین امر بیانگر ناکامی هیات مذاکره کننده ایرانی با طرف های مذاکره در اجلاس تهران است. البته پیش از اجلاس تهران نیز بدبین ترین کارشناس شیلاتی تصور نمی کرد ایران تن به تصمیم آن کمیسیون دهد و از منافع خاویارهای استحصالی دریای خزر که در سردخانه ها چشم انتظار مجوز صادرات بودند سرباز زند. صادراتی که به دلیل قرار داشتن محصول در سردخانه ها توجیهی برای حفاظت از ذخایر خاویاری دریای خزر نمی تواند باشد و علامت سوال بزرگتری را پیش رو قرار میدهد.
در واقع تنها چیزی که در اظهارات سرپناه سوژه محافل خبری شد، وعده او مبنی بر قرار گرفتن خاویار بر سر سفره ایرانیان بود که اسباب شوخی و مزاح نیز شده بود.
یکی تداخل خاویار با بوی نفتی سفره های ایرانی را غیر ممکن دانست و دیگری اظهار خشنودی کرد که از سال ۱٣٨۹ خاویار جای نان ۲ هزار تومانی را سر سفره های ایرانی خواهد گرفت! یکی از عبارت «سر سفره» اعلام تنفر و دیگری از نفتی که سر سفره ها آمد، اعلام کفایت کرد و گفت: «همه چیز از سر سفره رفت تا جای نفت باز بشود، احتمالاً این بار خودمان باید از سر سفره بریم تا جای خاویار باز گردد!»
در هر صورت فارغ از دستمایه های طنزی که قصه خاویار ایرانی در سال ۱٣٨٨ رقم زد، اظهارات محمد تقی برخورداری کارآفرین برتر ملی در سال ۱٣٨۷ خورشیدی مبنی بر امکان پرورش ماهی خاویاری در خارج از آب دریا هم نتوانست مرهمی بر زخم ها باشد، چرا که وی به رغم ادعای این که توانسته است پنج تن خاویار تولیدی را به ۱۵ تن برساند و امکان ارتقای آن به ۷۰ تن را در صورت وجود نقدینگی و سریع درصد ور مجوز دارد، یک سال و نیم در انتظار دریافت وام بانکی برای راه اندازی صنعت فراوری خاویار مانده است!
در هر صورت در آستانه نوروز ٨۹ و در حالی که مردم خود را برای تحویل سال پر حادثه ۱٣٨٨ آماده می کردند، عبدالحسین ناصری نماینده مردم گرگان و آق قلا و مخبر کمیسیون امنیت داخلی و شوراها بار دیگر اقدام به موضع گیری صریح تر از قبل کرد و به روشنی پیکان تقصیر انقضای تاریخ مصرف ۵/۴ تن خاویار مرغوب ایرانی در سردخانه‌ها را متوجه معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس معزول سازمان شیلات کشور کرد که تن به پروتکل با کشورهای حاشیه دریای خزر داده است.
وی با بیان این که پروتکلی به این مهمی را باید شخص رئیس جمهوری به طور مستقیم دستور می‌داد یا به تایید نمایندگان مجلس می‌رسید، افزود: یک معاون وزیر به تنهایی نمی‌تواند و نباید قادر به امضای چنین کاری باشد که متاسفانه صورت گرفته و ما را در عمل انجام شده قرار داده است!
در هر حال چه باب میل این نماینده باشد و چه نباشد؛ ظاهراً هیچ شانسی جز فروش یا توزیع رایگان خاویارهای استحصالی در بازار داخلی متصور نیست و از آنجا که به اذعان همین نماینده تاریخ انقضای آنها سر آمده است، باید این خاویارها را غیر قابل مصرف «ارزیابی کرد که اگر چنین باشد؛ مشخص نیست چه کسی باید تاوان ناکامی و خسارت مالی در جلب کشورهای همسایه و به ویژه روس ها را در صادر نشدن مجوز صادرات محموله های خاویار ایرانی بپردازد!؟
کارشناس فروش یکی از شرکت های پر سابقه در امر عمل آوری و صادرات خاویار با بیان این که پس از قطع امکان صادرات ۵ تن سهمیه خاویار صادراتی ایران، باید این محصول در بازار داخلی مصرف شود، می گوید: متاسفانه به دلیل نبود تقاضا از سوی بازار داخلی که آن هم ناشی از گران بودن خاویار برای مصرف کنندگان ایرانی است، خاویارها در سردخانه مانده است!
وی اگر چه بسیار محتاطانه سخن می‌گفت، اما وقتی با اصرار خبرنگار مبنی بر شائبه انقضای تاریخ مصرف خاویارهای دپو شده مواجه می‌شود، به گفتن این جمله بسنده می کند: «بر اساس تاریخ مندرج در ظرف بسته بندی شیلات، برای صادر کننده حداکثر ٣ ماه مهلت وجود دارد تا آن را به دست مصرف کننده برساند!»
وی می گوید: قیمت خاویارها بر اساس نوع ماهیان خاویاری، و ریزی و درشتی خاویارها و برخی پارامترهای دیگر تفاوت می‌کند، اما به طور نمونه می توان گفت که در حال حاضر بهترین نوع خاویار ایران در بسته های ۵۰ گرمی بازار داخلی ۱۶۵ هزار تومان قیمت خورده است و البته این در حالی است که همین خاویار در بازار اروپا ٣ برابر نرخ فروش در داخل ارز آوری دارد! جالب آن که این تقاضا مشروط به صادرات عمده و صرفاً برای کشورهای اروپایی است و به طور مثال شرکت «پتروسیان» در فرانسه پس از خرید ٣ برابری نرخ خاویار داخلی، آن را بر اساس سلایق مشتریان اروپایی بسته بندی و با قیمت بالاتر در فروشگاه ها عرضه می کند!
این کارشناس فروش خاویار، دلیل افزایش قیمت خاویار طی سال های اخیر را رشد فرهنگ مصرف مشتریان خارجی و حتی داخلی به رغم قیمت گران آن می داند و می گوید: البته با توجه به شرایط دشوار اقتصادی در داخل کشور تنها زمانی می توان به فروش خاویارهای استحصالی در داخل کشور امیدوار بود که قیمت ها از نرخ کنونی بسیار پایین تر بیاید.
کلی گویی اظهارت در توجیه توقف صادرات خاویار ایران با هدف حفظ ذخایر خزر بر خلاف سیاق سال های گذشته قانع کننده نیست. اما تناقض تمایل متولیان به اخذ مجوز از سویی و دپو ماندن ۵/۴ تا ۵ تن خاویار صادراتی در سردخانه های شیلات حاکی از ناکامی بزرگی است که دلیل آن هر چه باشد، عاملی غیر از ادعاهای عنوان شده را به اذهان متبادر میسازد. شاید دست کم توقف صادرات خاویار ایرانی این دستاورد را داشته باشد تا با پذیرایی از دیپلمات های خارجی در میز صبحانه عقل از چشم آنها ربود تا خاویار خزر تنها خوراکی گرانقیمتی در جهان نباشد که در میهمانی های رسمی مقام های خاص جهان سرو میشود.
به طور قطع خاویار خزر به غیر از سرو شدن در صبحانه کاری ولادیمیر پوتین نخست وزیر روسیه به افتخار حضور باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در تیرماه ۱٣٨٨ در مسکو می تواند با قدمتی پیش از وجود دایناسورها پای صبحانه سایرین نیز سرو شود. البته اگر قبل از تحقق پیش بینی مرکز تحقیقات ماهیان خاویاری ایران، زودتر از سال ۱۴۰۰ خورشیدی ذخایر خاویار دریای خزر به صفر نرسیده باشد!

گزارش از علیرضا صفاخو