• ترکیه در حالی که عضو موثر "ناتو" می باشد از روابط حسنه یی با جناح ضدغربی خاورمیانه نیز برخوردار است. آنکارا هم چنین به لحاظ ژئوپلتیک بزرگترین رقیب منطقه یی روسیه در حوزه آسیای مرکزی، قفقاز و ترانزیت انرژی به غرب می باشد ولی هم زمان موفق شده است نزدیکترین روابط سیاسی – اقتصادی با مسکو را هم برای خود رقم بزند. اردوغان در طی سال های اخیر به معامله گر بزرگ منطقه یی تبدیل شده است که برای هر گامی که برمی دارد حق دلالی بزرگی نیز می ستاند و در قهر دیگران آشتی خود را می جوید ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۱۲ تير ۱٣٨۹ -  ٣ ژوئيه ۲۰۱۰

ترکیه سرزمین تناقض های چندگانه در درون یک ساختار سکولار و مدرن است که هم زمان میراث کهن دوران امپراتوری عثمانی را با مدرنیزاسیون "کمال آتاتورک" در تاریخ معاصر این کشور پیوند می زند. موقعیت اروپایی – آسیایی این کشور نیز به نوعی تبلور همین چندگانگی ساختاری است که ساخت سیاسی – اجتماعی آن را به صورت "ژینوسی" در نگاه به غرب و شرق همواره در نوسان نگاه می دارد. این خصوصیت ویژه موجب شده است که در مراحل مختلف تاریخی در دهه های اخیر، حاکمیت سیاسی آنکارا در دوگانه های دمکراسی – نظامی گری، مدرنیته – سنت گرایی، لائیسیته – اسلامگرایی، پان ترکیسم – هویت طلبی کردی و ژئوپلتیک منطقه گرایی بومی – ژئوپلتیک فرامنطقه یی نوین، تابع نوسانات مقطعی و کنشگرانه قرار بگیرد. به همین دلیل در ترکیه هیچ مرز تعریف شده ی ثابت و از پیش تعیین شده یی وجود نداشته و دولت مستقر (نظامی – سکولار – اسلامگرا) در یک بستر چندوجهی و بیشتر پراگماتیسم ایفای نقش می کند. از طرف دیگر چنین خصوصیت منحصر به فردی موجب می شود تا تعاملات و تقابلات نیروهای رقیب درونی، حداقل در وضعیت موجود، هرگز به مرز گسست های بنیادین و شکاف های یکسویه ورود پیدا نکند. این موقعیت در حوزه ی بیرونی نیز از همین پارامتر دوگانه پیروی کرده و دولت مستقر در چارچوب تضادها و بحران های موجود منطقه یی – بین المللی همواره از یک جایگاه بینابین برخوردار بوده است. ترکیه کنونی به همان نسبت که در درون خود و رقابت بین بازیگران سیاسی از معادله رقابت – همکاری بهره می برد در محیط بیرونی نیز از همین قاعده پیروی کرده و بنا به موقعیت، بعضا با رقیبان همکاری و با همکاران رقابت می کند. به لحاظ عدم گسست کامل و رعایت خطوط قرمز در چارچوب ترسیم یک روابط دوسویه مبتنی بر منافع پراگماتیسم بین احزاب و جناح های درونی و هم چنین تعاملات و رقابت های منطقه یی – بین المللی بر اساس منافع ملی، رژیم حاکم در آنکارا معمولا در چنبره بحران گرفتار نشده و در بدترین شرایط، بیشتر در حاشیه ی یک بحران خاص، در مسیر راه حل و برون رفت از چنین وضعیتی حرکت می کند.

عرصه داخلی: دولت "رجب طیب اردوغان" نخست وزیر اسلامگرای ترکیه در حالی که تمایلات سنت گرایانه یی را دنبال می کند ولی هم زمان برای مهار ارتش قدرتمند این کشور که پاسدار قانون اساسی سکولار آتاتورکی تلقی می شود، از مفاهیم و ذات جامعه دمکراتیک مبتنی بر عدم دخالت نظامیان در امور سیاسی استفاده می کند. از آنجا که اردوغان موقعیت نظام آتاتورکی و نظامیان را در ساخت سیاسی حاکم درک می کند، وقتی که در سفر دوره یی خود به آمریکای لاتین، دولت آرژانتین رونمایی از مجسمه ی کمال آتاتورک را در زمان دیدار وی به تعویق می اندازد، به اعتراض این سفر را لغو می کند و زمانی که ارتش درگیر نبرد با استقلال طلبان کرد (پ ک ک) می باشد تندتر از ژنرال های ارتش در شیپور جنگ و نابودی پ ک ک می دمد. ترک ها از سکولارها، اسلامگراها و نظامیان در طی دهه های اخیر از تجارب گرانبهایی در زمینه حاکمیت های سیاسی در این کشور برخوردار شده اند، آنان با درک موقعیت ژینوسی رخدادهای معاصر آموخته اند که از سال ۱۹۶۰ که نظامیان علیه دولت محافظه کار و فاسد "عدنان مندرس" نخست وزیر وقت کودتا کردند به جهت فساد در بروکراسی حاکم با مخالفت های شدید مردمی مواجه نشدند. این در حالی است که همواره در تداوم حکومت های نظامی دیدگاه نخبگان سیاسی، روشنفکران و توده های مردم تغییر کرده و اعتماد خود به نظامیان به عنوان میراث داران قانون اساسی را به مرور از دست داده و گرایش به سمت سیاسیون تقویت شده است. از طرف دیگر هم زمان با حمایت قاطع اردوغان از ارتش این کشور در مبارزه با کردهای شورشی، در رقابت های سیاسی بین حزب اسلامگرای عدالت و توسعه با احزاب سکولار و ژنرال های ارتشی یک ائتلاف نانوشته و همسویی غیرمستقیم بین جناح اردوغان و کردها در مناطق کردنشین به جهت اعطای امتیازات قومی از سوی دولت به اقلیت کرد شکل می گیرد. یا اینکه به همان نسبت که احزاب سکولار، روشنفکران، فعالین اجتماعی و جنبش فمنیستی زنان از سیاست های ایدئولوژیک دولت حاکم نارضایتی خود را ابراز می کنند ولی قطع دست نظامیان از قدرت سیاسی، تلاش برای عضویت در اتحادیه اروپایی و بسط توسعه سیاسی توسط دولت اردوغان موجب رضایت اکثریت این ناراضیان بوده است.            

عرصه خارجی: ترکیه در رقابت های ژئوپلتیک منطقه یی – بین المللی در طی سال های اخیر دقیقا به مثابه پاندول یک ساعت کوک شده عمل می کند که قاعده بازی با عنصر زمان و مکان بر اساس منافع ملی خود را بدرستی می داند. کمتر بازیگری در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی وجود دارد که چون ترکیه توانسته باشد از موقعیت خود استفاده ی حداکثری کرده و بر لبه ی تیغ بحران های درهم تنیده ی منطقه یی با فراغ بال گام های مطمئن در معادلات "برد – برد" برداشته باشد. آنان در موقعیتی که بیشترین تضاد ممکن را با ایجاد منطقه خودمختار کردستان عراق دارند ولی در بین کشورهای منطقه بزرگترین شریک تجاری این دولت خودمختار می باشند. آنکارا به عنوان یک کشور مسلمان در منطقه بیشترین و نزدیکترین روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و توریسم را با اسرائیل دارد اما در همین شرایط با استفاده از مانورهای تبلیغاتی و بهره گیری درست از عنصر کمک های انساندوستانه به فلسطینی ها بیشترین حجم مبادلات اقتصادی را در بین کشورهای منطقه با جهان عرب را به خود اختصاص داده و در افکارعمومی اعراب به قهرمان مدافع حقوق فلسطینی ها تبدیل شده است. ترکیه در حالی که عضو موثر "ناتو" می باشد از روابط حسنه یی با جناح ضدغربی خاورمیانه نیز برخوردار است. آنکارا هم چنین به لحاظ ژئوپلتیک بزرگترین رقیب منطقه یی روسیه در حوزه آسیای مرکزی، قفقاز و ترانزیت انرژی به غرب می باشد ولی هم زمان موفق شده است نزدیکترین روابط سیاسی – اقتصادی با مسکو را هم برای خود رقم بزند. اردوغان در طی سال های اخیر به معامله گر بزرگ منطقه یی تبدیل شده است که برای هر گامی که برمی دارد حق دلالی بزرگی نیز می ستاند و در قهر دیگران آشتی خود را می جوید.                              


اردشیر زارعی قنواتی      
٣۱/٣/٨۹