• اگر خرافاتی بودم٬ می گفتم فاجعه ای که شرکت بی پی در خلیج مکزیک گرفتار آن شده٬ نفرین مصدق است. این اولین باری نیست که این شرکت نفتی در یک کشور خارجی فاجعه بپا می کند. منشاء بریتیش پترولیوم٬ این سومین شرکت عظیم نفتی جهان٬ ایران است. بیش از یکصد سال پیش سلطانی مستبد و بی کفایت طی یک امتیاز استعماری٬ امتیاز کشف واستخراج نفت کشور را بمدت ۶۰ سال به یک شرکت انگلیسی واگذار کرد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۱۴ تير ۱٣٨۹ -  ۵ ژوئيه ۲۰۱۰

اگر خرافاتی بودم٬ می گفتم فاجعه ای که شرکت بی پی در خلیج مکزیک گرفتار آن شده٬ نفرین مصدق است. این اولین باری نیست که این شرکت نفتی در یک کشور خارجی فاجعه بپا می کند.
منشاء بریتیش پترولیوم٬ این سومین شرکت عظیم نفتی جهان٬ ایران است. بیش از یکصد سال پیش سلطانی مستبد و بی کفایت طی یک امتیاز استعماری٬ امتیاز کشف واستخراج نفت کشور را بمدت ٦٠ سال به یک شرکت انگلیسی واگذار کرد. طی این قرار داد ١٦ در صد از سود اعلام شده به ایران تعلق می گرفت٬ بی آنکه حق دسترسی به حساب های شرکت را داشته باشد. در ١٩٠٩ شرکت نفت انگلوـ پرشیا (APOC) ایجاد شد و در ١٩٣۵ نام آن به شرکت نفت ایران و انگلیس   (AIOC)و در ١٩۵٤ به بریتیش پترولیوم ((BP تغییر یافت.
این شرکت ارزشمندترین منبع طبیعی ایران را غارت می کرد و به وحشیانه ترین استثمار کارگران ایرانی که در فقر بسیار و غیرانسانی ترین شرائط کار می کردند ادامه می داد. با امکان دسترسی به نفت ارزان ایران٬ دولت انگلستان تصمیم به تعویض سوخت کشتی های نیروی دریائی خود گرفت و نفت را جایگزین ذغال سنگ کرد٬ و در ١٩١٤ پنجاه و یک در صد سهم شرکت را بخود اختصاص داد. شرکت نیز طی قرار دادی با دولت انگلستان تعهد نمود که نفت ایران را برای استفاده نیروی دریائی انگلستان بمدت ٣٠ سال با قیمت های ثابت تامین کند.
بر کنار از تامین تقریبا مجانی نفت برای انگلیسی ها٬ برای دهه ها نفت ایران صدها میلیون پوند بعنوان سود سهام و مالیات به خزانه انگلیس واریز می کرد. از سهم ناچیزی از سود شرکت که نصیب ایران می شد٬ دولت ایران می بایست تمام محصولات مورد مصرف این شرکت بزرگ را با قیمت های گزاف و مالیات های سنگین از انگلستان خریداری کند. شرکت با نخوت تمام حکومت می کرد و با تحقیر ایرانیان در تمام امور کشور مداخله می نمود. در ١٩٣٣ رضاشاه کوشش نمود تغییراتی چند در قرار داد بدهد٬ و با آنکه انگلیسی ها بر روی کاغذ چند تغییر جزئئ را پذیرفتند٬ در عمل هیچ تغییر جدی روی نداد.
در ١٩۵٠ احساسات ضد انگلیسی و خواست های تغییر امتیاز نفت پاره ای نمایندگان مجلس را واداشت تا پیشنهاد تقسیم سود بر مبنای ۵٠|۵٠ را شبیه آنچه امریکا به عربستان سعودی داده بود٬ مطرح سازند. شرکت بطور قاطعانه این پیشنهاد را رد کرد٬ و احساسات ملی سر انجام دولت دموکراتیک دکتر محمد مصدق را در ١٩۵١ بقدرت رساند. مصدق صنعت نفت را ملی اعلام کرد و شرکت ملی نفت ایران را مسئول آن قرار داد.
انگلیسی ها محاصره اقتصادی وحشیانه ای را علیه ایران بکار گرفتند٬ و شرکت هر حقه ای را که بلد بود بکار گرفت تا دولت ملی مصدق را سرنگون سازد. علی رغم قطع کامل درآمد نفت بر اثر محاصره اقتصادی٬ دولت مصدق با فروش اوراق قرضه ملی که حتی خانواده های فقیر هم بخاطر کمک به دولت ملی خریداری می کردند٬ بر جا ماند. پس از شکست در تلاش سقوط مصدق٬ شرکت و دولت انگلیس دست به دامان ایزنهاور٬ که به تازگی در امریکا به رئیس جمهوری رسیده بود٬ شدند. امریکائئ ها به شرط دریافت بخش قابل توجهی از سهام نفت ایران با توطئه علیه مصدق موافقت کردند٬ و در ١٩۵٣ کودتای سازمان سیا و ام آی سیکس دولت مصدق را ساقط کرد.
برندگان کنسرسیومی ایجاد کردند و بطور «دموکراتیک» نفت ایران به این ترتیب تقسیم نمودند: ٤٠% به شرکت AIOC که بزودی نام جدید بریتیش پترولیوم را بر خود نهاد٬ ٤٠% شرکت های نفتی امریکائئ٬ ١٤% شرکت رویال داچ شل٬ و ٦% باقیمانده به شرکت نفت فرانسه (CFP( که حال به شرکت توتال تغییر نام داده٬ واگذار شد. شرائط قرار داد کنسرسیوم آنچنان سخت بود که حتی شاه که پس از کودتا قدرت خود را باز پس گرفته بود٬ اعتراض نمود.
شرکت بی پی و دیگر شرکت های نفتی خارجی از دور جدید اسقرار دیکتاتوری بهره ها بردند٬ در حالیکه روشنفکران ایرانی که خواستار استقلال٬ عدالت اجتماعی و دموکراسی بودند٬ در زندان ها پوسیدند٬ اعدام شدند٬ و یا تبعید گشتند. بی پی٬ دولت های امریکا و انگلیس٬ و خود شاه تنها نگران نیروهای ملی و چپ بودند٬ و خطرات ملایان را که سر انجام انقلاب سکولار ١٩٧٩ را دزدیدند و حکومت بنیادگرای اسلامی کنونی را ایجاد کردند٬ ندیده گرفتند.
بی پی فاجعه های گوناگونی را در انواع و مقیاس های مختلف در جهان بوجود آورده. این بار اما بدشانسی اش آن بود که در حیاط خلوت قلدر دیگری مشکل ایجاد کرد٬ و ناچار شد که عذرخواهی کند و خسارت بپردازد. بی پی هرگز از مردم ایران بخاطر جنایتی بزرگتر پوزش نخواست٬ جنایتی که یک ملت را از شانس داشتن دولتی دموکراتیک و سکولار در اوائل دهه پنجاه محروم ساخت.
بسیاری ایرانیان با مردم ایالات جنوبی امریکا که از حرص و طمع بی پی صدمه جدی دیده اند٬ همدردی دارند٬ اما برای این شرکت هیچ دل سوزی ندارند.

* اصل این مقاله به زبان انگلیسی در The Mark News منتشر شده است.