اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۱۵ بهمن ۱٣٨۹ -  ۴ فوريه ۲۰۱۱

بادهای نیرومند دموکراسی آسمان خاورمیانه را برای جولان عقاب تیز پرواز آزادی مساعد کرده است. آری عقاب تیز پرواز آزادی بالهای قدرتمند خود را بر فراز خاورمیانه گشوده و سایه بالهای آن عقاب آزادی کشورهای خاورمیانه را یکی یکی تحت تاثیر قرار می دهد.
ملت قهرمان عرب در تونس، اردن، مصر و بعدها در عربستان و ... تحت تاثیر تفکر پست مدرن عزم خود را برای ایجاد نهادهای قدرتمند دموکراتیک در کشورهایشان جزم کرده اند. آنان دیگر می دانند چه می خواهند. ملت عرب و سایر ملت های خاورمیانه اکنون در فکر ایجاد حکومت های پاسخ گو و دموکراتیک هستند. ملت های خاورمیانه در عصر اطلاعات و وسایل ارتباط جمعی که تفکر پست مدرنیسم را به ارمغان آورده است، رژیمهای تک حزبی، پادشاهی و توتالیتر را رمزگشائی کرده اند. این ملت ها دیگر به دموکراسی های نمایشی و احزابی که در هر انتخابات مصون از شکست بوده و در حین ناباوری اکثریت را بدست می آورند، به دیده تردید می نگرند. گوئی پیش بینی اندیشمندان غربی مبنی بر نفوذ دموکراسی در سراسر دنیا به وقوع می پیوندد و حق تعیین سرنوشت از قاره آفریقا گرفته تا خاورمیانه و خاوردور یواش یواش جای خود را به رژیم های با ثبات دست نشانده غرب و آمریکا و دیکتاتوری های زورگو می دهد. مصر، عربستان، سودان و سایر کشورهائی که از نظر غرب با ثبات هستند اما پیش ملت های خود هیچ جایگاهی ندارند باید جای خود را به اراده عمومی و دولت برآمده از اراده عمومی بدهند.
ثبات سیاسی از نظر آمریکا و غرب در خاورمیانه دولت های دست نشانده و یا حرف شنو از طرف آنها و یا دولت هائی است که رفتار سیاسی آنان از طرف غرب و آمریکا قابل پیش بینی باشد. تعریف ثبات از نظر قدرت های عربی و آمریکا نمایندگی منافع آنها و سرکوب جنبش های اجتماعی به نفع آنهاست.
با نگاهی به تحولات مصر که تا دفع استبداد و دیکتاتوری از فراعنه تا به امروز حکایت برده داری در ساختن اهرام ثلاثه مصر که صدای شلاق های دیکتاتورهای قدیم و ناله و فریاد برده های گرسنه از لای آجرها و خشت های آن و کشاورزی در خدمت فئودال کناره رود نیل در طول تاریخ جان هر انسانی آزاده و دموکرات را به لرزه درمی آورد، نشان می دهد که هم اکنون در عصر جدید نوادگان برده ها نیز به احقاق حقوق انسانی خویش بپا خواسته اند.

مصر و تاریخ استعمار، اقتصاد سوسیالیستی و آزاد
از سال 1798 هنگامی که استعمارگران فرانسوی به رهبری ناپلئون مصر را اشغال کردند، اروپائی ها به تثبیت و تحکیم جای پای خود در این کشور گماشتند. کشورهای اروپائی برای چپاول ثروت های کشورهای عربی و خاور میانه دست به یک سری کارهای اقتصادی از قبیل ساختن راه آهن برای حمل مواد اولیه و تلگراف و ... دست می زدند. مصر نیز از این قاعده مستثنی نبود. و کشور مصر را سلطنت مشروطه اعلام کردند. در صورتی که مصریها در ظاهر می توانستند آزاد باشند. حال آنکه در پشت پرده سیاست های کثیف استعمارگران وضعیت جدید نیز ترفندی برای حفظ قدرت و کنترل انگلیس بود.
دولت وابسته علی رغم شعار (( الانتفاح1)) از زمان سادات همه موسسات بزرگ و کوچک اقتصادی در دستان دولت قرار داشتند. بخش عمده ای از تجارت خارجی در کنترل و برنامه ریزی دولت قرار داشت و دولت، تولید پنبه محصول اصلی مصر را از دانه تا بازاریابی و فروش در اروپا را در کنترل خود داشت. حال آنکه بخش خصوصی تولیدات صنعتی کوچک، کشاورزی و جهانگردی را برعهده خود داشت، دولت همواره مانع از سرمایه گذاری بخش خصوصی می شد.
مصر در زمان جمال عبدالناصر اقتصاد سوسیالیستی را تجربه کرد، لکن پس از مرگ وی با به قدرت رسیدن انور سادات در 1970 ماهیت اقتصاد مصر بشدت تغییر کرد. انور سادات طی یک برنامه ناصر زدائی قصد داشت تا اقتصاد مصر را بازسازی کند. وی قصد داشت تا بدهی های مصر را بپردازد و از اقتصاد سوسیالیستی برنامه ریزی شده که توسط ناصر و شورای فرماندهی انقلاب ایجاد شده بود فاصله بگیرد. اقتصاد سوسیالیستی برنامه ریزی شده در زمان جمال عبدالناصر به خاطر عدم تصمیم گیری قاطع برای پیاده سازی که می توان به تحقق نیافتن و یا اصلا اجرا نشدن برنامه 5 ساله دوم (1964_1965) هیچگاه جایگاه خود را به عنوان اقتصاد سوسیالیستی پیدا ننمود. سادات برای برون رفت از این وضعیت برنامه الانفتاح ( سیاست درهای باز) و آزاد سازی اقتصادی را در آوریل (1974) به اجرا درآورد. وی برنامه خود را اقتصاد سیاسی عنوان نموده و بیان کرد این برنامه تا آن حد که به اقتصاد مربوط می شود به سیاست نیز می پردازد. نتیجتا برنامه فوق اقتصاد مصر را تا حدی با افزایش ثروت و تولید ناخالص داخلی مواجه نمود. اما قدرت سیاسی را محدود و تحول سیاسی ایجاد نکرد. چرا که هیچگاه قدرت اجرائی رئیس جمهور را نه تنها محدود نکرد که دست نخورده باقی گذاشت.
سیاست های مرتبط با الافتاح در دهه 1970 تولید ناخالص داخلی سرانه هر سال 8-9 درصد افزایش داد اما در سال 1980 با روی کار آمدن جانشین سادات، حسنی مبارک رشد اقتصاد کاهش یافت. مبارک تنها اصلاحات اقتصادی محدودی را پدید آورد. طی این برنامه بحرانهای اقتصادی تشدید شد و حکومت برای مقابله با آن تدابیر ریاضت کشانه سراسری را برای برخورد با مسائلی چون بدهی خرجی که در میانه دهه 1980 به بیش از 30 میلیارد دلار رسیده بود، وضع نمود. فاصله گیری از اقتصاد سوسیالیستی و ایجاد اقتصاد درهای باز، بدهکاری و وابستگی به واردات از خارج حتی برای آذوقه اصلی مشکلی بود که هنوز حل نشده بود. اجرای برنامه ناقص آزاد سازی اقتصادی به پیدایش قشر تازه ثروتمند نه تنها مشکل اقتصادی مردم مصر را حل ننمود لکن تنها منجر به افزایش تنش های اقتصادی و سیاسی در مصر شد.

مصر،فرهنگ سیاسی، خیزش به سوی دموکراسی
وضعیت کنونی پیش آمده در مصر محصول گزینه هایی است که رهبران مصر در طول تاریخ این کشور برگزیده اند. کرک بیتی در مورد فرهنگ سیاسی مصر به این باور است که بازیگران دولتی مستقل، آزادی عمل چشمگیری در انتخاب گزینه های توسعه دارند. در مصر قدرت تک تک افراد شگرف بوده است، انگاره اسلامی سنتی اقتدار، مکتب اقتدار گرائی و محیط های خانوادگی، تصاویر زنده از سنت فرعونی دست در دست هم یک فرهنگ سیاسی بسته و استبدادی را ایجاد نموده است. نتیجه این فرهنگ سیاسی تا به این روز این بوده است که قدرت مطلق و عظیم رئیس جمهور از سوی بسیاری از شهروندان مصر به آسانی پذیرفته شده بود. حال آنکه هیچ نظارت نهادی برقدرت همه گیر رئیس جمهور کنترل رئیس جمهور را بر سرنوشت ملت افزایش داده بود.2 حال آنکه رهبران مصر از این قدرت مطلق هیچگاه در راستای توسعه مصر استفاده ننموده اند.
مبارک امیدهای زیادی را از طرف مردم مصر در جهت ایجاد نهادهای دموکراتیک به ناامید تبدیل کرد. دوران نزدیک به 30سال ریاست جمهوری وی که در واقع سلطنت مطلق و بلا منازع او را به مصر نشان می دهد، وی نه تنها هیچ تلاشی جهت پیشگیری از تبدیل وضعیت بسیار دشوار اقتصادی به انفجار سیاسی ننمود، بلکه حزب وی همواره حزبی مصون از شکست در انتخابات و ارتش و سازمان اطلاعاتی ساخته او آماده سرکوب هر نوع جریان سیاسی بر علیه وی بود.
مبارک علیرغم بستن راههای توسعه سیاسی در حل مشکلات اقتصادی توفیق چندانی نداشته و در مورد مخالفان نیز محاکمه سریع جوانان مسلمان از طرف دادگاههای مصر و محکومیت سریع آنان به اعدام، اجازه ندادن به شکل گیری احزاب اپوزیسیون و کنترل شدید بر فضای مطبوعات و اینترنت اکنون وضعیت انفجاری را در مصر پدید آورده است. نفوذ شبکه های ماهواره ای و سایت های اینترنتی شکافی عظیم را در بین دولت و ملت های خاور میانه و مصر پدید آورده است.
اکنون شورش مردم مصر بر علیه دیکتاتوری حسنی مبارک باید درسی بر سایر دیکتاتوری های خاور میانه باشد. مردم خاور میانه اکنون در قرن 21 با دیدن پیشرفت کشورهای دموکراتیک اندیشه دموکراسی را بیش از پیش پسندیده و به تکوین افکار دموکراتیک در بین خود می پردازند. مردم خاور میانه اکنون علت عقب ماندگی خود را حکومت های خودکامه و مصون از شکست و دموکراسی های نمایشی می دانند. آنان خواهان پیشرفت کشور خود و رسیدن به رفاه نسبی هستند. آنان خواهان دولتی هستند که ضمن تعیین امنیت فردی و حل آنها از حق آزادی بیان، حق انتقاد و حق انتخاب شهروندان خویش باشد.
ایوبی، روشنفکر عرب شاید درد جوامع خاور میانه را به بهترین شکل درک نموده است. بیانات وی می تواند درسی برای تمام حکومت های خاور میانه باشد. اما صد افسوس که به قول هگل حکومت ها هیچگاه از تاریخ درس نمی گیرند.3 (( نخبگان هر کشوری در آغاز فرآیند دموکراتیک کردن بسیار مهم هستند، اما تداوم آن نیازمند یک جامعه مدنی نیرومند و تحکیم دموکراسی در افکار است. یک نتیجه گیری از کل این تحلیل آشکار است: در روابط جامعه و دولت، هم دولت و هم جامعه می توانند با هم شکوفا شوند. در واقع هر دو باید با هم شکوفا شوند. همراهی باطل کنونی خودکامگی سیاسی و رکود اقتصادی احتمالا رفع نخواهد شد. مگر اینکه نخبگان سیاسی عرب این درس را فرا بگیرند))

www.yunes58.blogveb.com

منابع:
گذر جامعه سنتی، نوسازی خاور میانه_ تالیف دانیل لوند با همکاری لوسین دبلیو پوشنر و مقدمه دیوید رایزمن_ ترجمه غلامرضا خواجه سروی_ انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی 1383
مقدمه ای بر فلسفه تاریخ هگل_ ژان هیپولیت_ ترجمه باقر پرهام، انتشارات آگاه 1386

1_ سیاست درهای باز در اقتصاد
2_ Jason brownlee. The decline of plualmism in Mubarak s Egypt. Joarnal of democracy vol. 139 no.4 octaber 2002
3_ Ayubi . over in the middle east p.458